مجله جامعه شناسی ایران
سال:1388 | دوره:10 | شماره:2 |تعداد مقالات:7

این مقاله با استفاده از چارچوب نظری هابرماس در مورد رابطه بین «شناخت و علایق انسانی» و تفکیک سه نوع دانش و علایق انسانی متناظر با آنها به عنوان سه پارادایم یا الگو، به بررسی «کیفیت الگویی» آثار جامعه شناسی در ایران می پردازد. مقالات «مجله جامعه شناسی ایران» از سال 1380 تا 1385 به عنوان نمونه ای کمابیش گویا از آثار جامعه شناسی ایران، برای مطالعه انتخاب شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که از 86 مقاله بررسی شده، 59 مقاله در الگوی تجربی-تحلیلی، 25 مقاله در الگوی هرمنوتیکی-تاریخی و 2 مقاله در الگوی دانش رهایی بخش قرار می گیرند. در آثار جامعه شناسی ایران، ناهماهنگی ها و آشفتگی هایی در مبانی نظری، اصول روش شناسی و علایق موجود در این مقالات و ارتباط آن سه با هم وجود دارد. برای مثال غایت الگوی تجربی-تحلیلی یعنی مهندسی اجتماعی، چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در الگو هرمنوتیکی-تحلیلی یعنی مهندسی اجتماعی، چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در الگوی هرمنوتیکی-تاریخی نیز آشفتگی و ناهماهنگی هایی از قبیل کاربرد توجیه ناپذیر مفاهیم و قوانین عام وجود دارد و مقالات مربوط به این حیطه فاقد علایق شناختی مرتبط با فهم پدیده های اجتماعی و احترام به تفاوت های فرهنگی می باشند. ضعف کیفیت الگویی آثار جامعه شناختی ایران را، علاوه بر اشکالات معرفت شناختی آنها، به ویژه می توان ناشی از فقدان یا ضعف علایق انسانی در زمینه های سه گانه ابزاری-فنی، ارتباطی-تفهمی و انتقادی رهایی بخش دانست. در این شرایط، امکان دارد که فقدان علایق شناختی، دانش جامعه شناسی ایران را درگیر علایق ناشی از حاکمیت معیارهای غیر الگویی چون علایق سازمانی و علایق فردگرایانه سازد.

بررسی پدیده ملت-دولت در عرصه عمومی ایران از دو نظر اهمیت دارد. اول این که ملت-دولت یکی از مجموعه های نهادی جوامع نوسازی شده و مدرن است و بررسی پدیده مذکور در تجربه ایران موضوع با ارزشی است. دوم این که یکی از بحث های مناقشه انگیز در عرصه عمومی این است که ایران در فرایندهای نوسازی اش در یک صد سال اخیر، از حیث استقرار سازوکارهای ملت-دولت (و مردم سالاری) همچنان درجا زده و می زند. این مقاله می کوشد با دیدگاهی جامعه شناختی و از منظر مدرنیته سیاسی یک چارچوب نظری برای ارزیابی تکوین ملت-دولت در ایران پیشنهاد کند. این جستار نتیجه می گیرد که اگر چه فرایند رشد ملت-دولت در ایران همچنان با چالش رو به رو است، اما این فرایند در حال پیشرفت است و ملت-دولت در ایران درجا نزده است. در حاشیه مقاله تلاش شده است که ابعادی از این مساله که در آینده باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند، روشن شوند.

گرایش جوانان تحصیل کرده دانشگاهی به جنبش های دینی جدید، در ایران امروز و با وجود حکومت دینی، پدیده نوینی است که در خور بررسی و مداقه علمی است. پژوهش حاضر به دنبال کشف میزان گرایش دانشجویان به جنبش های دینی جدید بوده و درصدد است تا برخی همبسته های اجتماعی این گرایش را نیز شناسایی و توصیف نماید. تحقیق حاضر با استفاده از روش پیمایش انجام گردیده و برای گردآوری داده ها از پرسش نامه های خود – اجرا استفاده شده است. جمعیت آماری تحقیق 147189 نفر از دانشجویان دانشگاه های دولتی شهر تهران در سال 3186 بوده که با استفاده از شیوه نمونه گیری تصادفی دو مرحله ای و بر اساس فرمول نمونه گیری کوکران، حجم نمونه ای برابر با 400 نفر از آنان به عنوان پاسخ گویان تحقیق انتخاب شدند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که 9.4 درصد از دانشجویان گرایش قوی نسبت به جنبش های دینی جدید داشته اند، در حالی که 41.7 درصد از آنها دارای گرایش ضعیف بوده اند. تحلیل داده ها نشان می دهد که بالاترین میزان گرایش به جنبش های دینی جدید در بین دانشجویانی مشاهده شده است که هنوز ازدواج نکرده بودند، به طور نیمه وقت شاغل بوده اند، در رشته های هنر و علوم انسانی تحصیل می کرده اند، جزو اقوام لر و ترک و کرد بوده اند، و والدین آنها به طبقات اجتماعی بالاتر متعلق بوده اند. همچنین، گرچه دختران دانشجو در مقایسه با پسران، گرایش بیشتری به جنبش های دینی جدید داشته اند، این تفاوت به لحاظ آماری معنادار نبوده است. در نهایت، نتایج آزون های همبستگی نشان می دهند که میزان گرایش به جنبش های دینی جدید رابطه معکوس و معنادار با میزان دینداری و رابطه مستقیم و معنادار با میزان گرایش به هویت قومی داشته است. یافته های تحقیق حاضر بر توجه بیشتر به پدیده جنبش های دینی جدید و ابعاد آن در ایران، از سوی پژوهشگران و دانشگاهیان و نیز سیاست گذاران اجرایی کشور دلالت می نماید.

پژوهش حاضر به بررسی تمایل به نوع دوستی در روابط اجتماعی و عوامل موثر بر آن در شهر یاسوج پرداخته و تلاش کرده است اولا میزان تمایل به نوع دوستی را در بین شهروندان تعیین و سپس ارتباط آن را با همدلی، مسوولیت اجتماعی، تحلیل هزینه و پاداش و متغیرهای جمعیتی (سن، جنس، وضع تاهل، میزان تحصیلات و قومیت) بررسی نماید. روش به کار رفته در این پژوهش، روش پیمایشی است. جمعیت آماری کلیه افراد 65-15 ساله شهر یاسوج هستند که 386 نفر به عنوان نمونه تعیین و با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای انتخاب شدند. ابزار تحقیق، پرسشنامه می باشد که جهت تعیین اعتبار آن از روش اعتبار سازه به کمک تکنیک تحلیل عاملی و جهت تعیین پایایی از شیوه هماهنگی درونی به روش آلفای کرانباخ استفاده شده است. نتایج پژوهش در راستای پاسخ به هدف اولیه پژوهش بیانگر آن هستند که میانگین نمره نوع دوستی از میانگین واقعی، به طور معناداری بیشتر است.در راستای اهداف اختصاصی، نتایج پژوهش نشان می دهند همدلی تاثیری بر نوع دوستی ندارد اما مسوولیت اجتماعی و تحلیل هزینه-پاداش مادی تاثیر معناداری بر نوع دوستی دارند. ضمن آنکه روابط بین ابعاد هر یک از متغیرها با متغیر وابسته نوع دوستی بیانگر تعاملات معنادار و پیچیده ای در بین آنهاست.

شکل گیری مشارکت و چگونگی عضویت و همکاری افراد جامعه در تشکل های غیردولتی و فعالیت های دسته جمعی سازمان یافته تحت تاثیر عوامل متعددی است این مطالعه به دنبال بررسی تاثیر اعتماد اجتماعی بر مشارکت سازمان یافته افراد است. بدین منظور با بررسی نظریه های مختلف در حوزه مشارکت و اعتماد اجتماعی به بیان نظری مساله تحقیق پرداخته شده است. فرضیه های تحقیق که از دیدگاه های نظری مساله تحقیق پرداخته شده است. فرضیه های تحقیق که از دیدگاه های نظری مرتبط با اعتماد اجتماعی و مشارکت استخراج شده با استفاده از داده هایی که به روش پیمایشی گردآوری شده آزمون شده اند. حوزه جغرافیایی تحقیق محدوده کلان شهر تهران و جمعیت آماری تحقیق نیز ساکنان مناطق شهرداری یک (بالا)، هفت (متوسط) و هفده (پایین) شهر تهران است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 300 نفر است که با روش نمونه گیری خوشه ای و به صورت تصادفی انتخاب گردیده اند. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه جمع آوری شده و مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفته اند. نتایج تحقیق نشان می دهد که بین اعتماد اجتماعی در سه شکل متفاوت آن (فردی، تعمیم یافته و نهادی) و مشارکت اجتماعی سازمان یافته رابطه معناداری وجود دارد هر چند که میزان و جهت تاثیرگذاری این رابطه در هر مورد متفاوت است. همچنین ضرایب رگرسیون چند متغیری نشان می دهد که از میان متغیرهای مورد بررسی اعتماد تعمیم یافته و پایگاه اقتصادی-اجتماعی بهترین پیش بینی کننده ها برای مشارکت اجتماعی اند.

این نوشتار تلاش می کند با نقد قرائت/برداشت خطی «تکامل گرایانه» از تئوری دورکیم-که تمام تواریخ مختلف را در مقابل مسلط قربانی می کند-ابتدا در سطح مفاهیم با طرح مفهوم گیدنزی تفسیر مبتنی بر گسست از دوران مدرن و عدم پذیرش رویکرد مبتنی بر دوران گذار، با بر ساختن مفهوم شدت همبستگی مکانیکی، قایل به دیالکتیکی بین انواع همبستگی در دوران های مختلف تاریخی شود و دیدگاه تکامل گرایانه خطی را به چالش کشد. سپس در سطح تجربی، با تعریف عملیاتی از مفهوم فوق و یا سود جستن از روش کمی و تکنیک پیمایش (پرسشنامه محقق ساخته)، در شهر تهران به آزمودن رابطه مفهوم شدت همبستگی مکانیکی و مفهوم صور نابهنجار پرداخته و با بررسی تاثیر مفاهیم جزیی مندرج در مفهوم صور نابهنجار، (یعنی آنومی، عدم هماهنگی و تقسیم کار اجباری) بر شدت همبستگی مکانیکی، بسیاری از پدیده های اجتماعی مدرن را که خوانش های پیشین، با استناد به تئوری دوران گذار، یا آن را استثنا تلقی می کرده و یا قادر به توجیه آن نبودند، به مفهوم کشد.

مایکل بوراوی، قائم مقام انجمن جامعه شناسی در آمریکا در تیرماه سال 1387 سفری به ایران داشت. در همین زمینه، مقاله ای از وی در مجله انجمن جامعه شناسی ایران به چاپ رسید. بوراوی چهار نوع وظیفه جامعه شناسی را در قالب چهار نوع جامعه شناسی به قرار زیر طبقه بندی نموده است: جامعه شناسی سیاست گذار که در خدمت هدفی است که کار فرمایش تعیین می کند و درصدد است که یا با ارایه داده های اجتماعی برای مشکلات سفارش داده شده راه حل هایی بیابد و یا به راه حل های موجود مشروعیت علمی ببخشد. مقصود بوراوی از جامعه شناسی مردم مدار آن علمی است که دغدغه اش «گروه های مردمی» و روشش آمیختن با آنان است. جامعه شناسی مردم مدار، بر عکس گفت و گویی دو طرفه بین جامعه شناس و گروه های مردمی شکل می گیرد. جامعه شناسی مردم مدار اغلب به شکل گیری ارزش ها و اهدافی منتهی می شود که به طور خود به خودی مقصود نظر طرفین گفت و گو نبوده است. جامعه شناسی حرفه ای که روش های صحیح و آزموده شده را به همراه چارچوب های مفهومی مناسب در اختیار سایر شاخه های جامعه شناسی قرار می دهد و در پایان، می توان به وظیفه جامعه شناسی انتقادی اشاره نمود که همان صحت و سقم مفاهیم و فرضیه های هنجاری و توصیفی جامعه شناسی حرفه ای را مورد بررسی قرار می دهد.