جغرافیای طبیعی
سال:1395 | دوره:9 | شماره:2 (پیاپی 32) |تعداد مقالات:8

شهر میاندوآب یکی از شهرهای میانه اندام استان آذربایجان غربی است که هم زمان با دیگر شهرهای میانه اندام کشور با رشد روزافزون جمعیت و گسترش فیزیکی - کالبدی روبرو است. این شهر از تحولات کشوری در بخش اقتصادی و در سایر بخش ها متاثر گشته است و در این میان روند توسعه فیزیکی آن نسبت به سایر بخش های شهری کرد بیشتری یافته است، و این شهر دارای رشد فیزیکی پراکنده است. هدف این پژوهش ارزیابی و پهنه بندی تناسب پارامترهای محیطی برای توسعه فیزیکی شهر میاندوآب است. روش جمع آوری اطلاعات بر مبنای کتابخانه ای، اسنادی و نوع تحقیق کاربردی- توسعه ای می باشد و برای تجزیه وتحلیل اطلاعات از تحلیل های مکانی و از نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS استفاده شده است یافته های این تحقیق نشان می دهد که وسعت و مساحت شهر میاندوآب در سال 1390 نسبت به سال 1335 حدود 15 برابر شده است که رقم قابل ملاحظه ای است و نشان دهنده رشد و توسعه بیش از بیش شهر میاندوآب در جهات مختلف می باشد. توان های محیطی حوضه زرینه رود کاملا بر روند توسعه فیزیکی شهر میاندوآب تاثیر داشته و این تاثیرگذاری و تاثیرپذیری را با توجه به اسکان شهروندان و رشد و توسعه بیش از بیش شهر میاندوآب قابل توجیه می باشد. به طوری که همه پهنه ها و جهات شهر میاندوآب جهت توسعه پایدار شهری کاملا مناسب نمی باشد بلکه جهات و پهنه های شمال و شمال شرقی از لحاظ پارامترها و توان های محیطی کاملا مناسب می باشند، و دیگر پهنه ها و جهت ها به صورت مناسب، تا حدودی مناسب و نامناسب اند. نقاط و جهات شمال و شمال شرقی شهرستان میاندوآب جهت توسعه فیزیکی از نظر توان های محیطی (پارامترهای محیطی) کاملا مناسب بوده و در اولویت اول توسعه قرار می گیرد و جهات جنوب شرق برای توسعه فیزیکی شهر نامناسب (به دلیل حاصلخیز بودن، شیب زیاد و نزدیکی به گسل و شبکه آبراهه ها و...) تشخیص داده شده است.

فرایندهای طبیعی به ویژه ژئومورفولوژی نقش مهمی در در روند مکان یابی، برنامه ریزی و توسعه شهرها بر عهده دارد. به نحوی که از گذشته تاکنون سعی شده که بهترین مکان به لحاظ محیطی و ژئوموفولوژیک برای استقرار و روند توسعه فیزیکی شهرها در نظر گرفته شود. در پژوهش حاضر به بررسی ژئومورفولوژی کاربردی و نقش آن در توسعه فیزیکی بخش میمند با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و تکنیک های ارزیابی چند معیاره تحلیل سلسله مراتبی (AHP) پرداخته شده است. برای این کار معیارهای موثر از جمله: ارتفاع، شیب، جهت شیب، لیتولوژی، کاربری اراضی، سطح آب زیرزمینی، بافت خاک، فاصله از آبراهه و فاصله از گسل استفاده شده است. هر کدام از معیار های مورد بررسی طبق نظر کارشناسی و با استفاده از نرم افزارExperchoice  وزن گذاری گردید. در نهایت با توجه به مقایسه تحلیلی، پهنه های مناسب وضع موجود شهر و نقشه ژئومورفولوژی منطقه بر اساس نقاط بحرانی با پهنه های مناسب حاصل از تحلیل سلسله مراتبی و سیستم اطلاعات جغرافیایی انجام گرفت. نتایج تحقیق حاکی از این است که نقش عوامل ژئومورفولوژی در مکان گزینی بخش میمند بسیار موثرتر از دیگر عوامل محیطی بوده است. همچنین تحلیل داده ها نشان می دهد که بخش میمند و محلات مختلف آن در معرض تهدید عوامل مختلف محیطی قرار دارند. برخی از این عوامل نظیر شیب به صورت جدی محدودیت ایجاد نموده و شرایط نامناسبی را برای وقوع سایر مخاطرات محیطی نظیر حرکات دامنه ای فراهم می کند. بدین منظور باید به تبعیت از فرایندهای ژئومورفولوژیک روند گسترش شهر امتداد یابد.

با توجه به رشد جمعیت و افزایش شهرنشینی، وقوع زلزله می تواند تلفات سنگینی را ایجاد نموده و توسعه شهرها را دچار وقفه نماید. هدف اصلی این پژوهش، ارزیابی ضریب آسیب پذیری کلان شهر تبریز در برابر زلزله با به کارگیری مدل همپوشانی وزنی و استفاده از معیارهای طبیعی و انسانی است. هم چنین با استفاده از امکانات تحلیلی GIS و ارائه سناریوی زلزله در میانگین شدت، به ارزیابی آسیب وارده به ساختمان ها و تلفات انسانی در برابر زلزله پرداخته شده است. نتایج نشان می دهد کلان شهر تبریز از نظر خطر زلزله وضعیت مطلوبی نداشته و بیش تر قسمت های پرتراکم شهری به خصوص قسمت های شمالی و مرکزی شهر در پهنه های آسیب پذیری با خطر بسیار بالا و بالا قرار دارند. با فرض وقوع زلزله مطابق سناریوی فعالیت لرزه ای گسل تبریز، از کل جمعیت 1605884 نفری کلان شهر تبریز (سرشماری سال 1390) به تعداد تقریبی 1252589 نفر تلفات شب هنگام شامل 658412 نفر مردگان و 594177 نفر مجروحین در شرایط تخریبی کامل ساختمان ها برآورد شد. بر اساس نتایج، به تعداد تقریبی 626294 نفر تلفات روزهنگام شامل 329206 نفر مردگان و 297088 نفر مجروحین برآورد شد.

وجود آب و بهره مندی مستمر از آن همواره در موجودیت سکونتگاه های روستایی و پایداری این جوامع نقش اساسی ایفا نموده است. در حال حاضر، حفاظت از منابع آب و بهره برداری بهینه از آن به یک مساله مهم جهانی تبدیل شده است. این مساله به ویژه با وقوع خشک سالی های اخیر از ابعاد وسیع تری برخوردار شده است. بنابراین ضرورت دارد که با مطالعات موردی در نواحی مختلف، ارزش و اهمیت عامل آب در موجودیت و توسعه جوامع انسانی مورد بازشناسی قرار گیرد، زیرا شناخت و تحلیل جنبه های مختلف این مساله و افزایش آگاهی های عمومی در مورد آن می تواند زمینه ساز موفقیت راهکارهای استحصال و مصرف بهینه آب باشد.در این تحقیق به بازشناسی نقش و اهمیت عامل کیفیت آب زیرزمینی در توسعه روستایی شهرستان خنج واقع در استان فارس پرداخته شد. پس از تقسیم این شهرستان به هفت منظومه روستایی و سنجش سطح توسعه آنها بر مبنای مدل موریس، با استفاده از نرم افزار SPSS ضریب همبستگی بین سطح توسعه روستایی و کیفیت منابع آب زیرزمینیمحاسبه گردید. نتیجه بررسی نشان داد که عدم اطمینان به بارش سالانه در شهرستان خنج، باعث شده که فعالیت و معیشت در سطح روستاهای این منطقه به استحصال آب زیرزمینی، آن هم با کیفیت های قابل استفاده، متکی بودهو درجه توسعه منظومه های روستایی این شهرستان با آب زیرزمینی از ضرایب همبستگی بیش از 0.70 برخوردار است. بنابراین، با عنایت به وابستگی بالای توسعه روستایی این منطقه به عامل آب زیرزمینی، اتخاذ راهکارهای استحصال و مصرف بهینه آب زیرزمینی خواهد توانست با صرفه جویی در مصرف این عامل حیاتی و افزایش آب قابل دسترس، ظرفیت های جدیدی برای ارتقاء توسعه روستایی فراهم نماید.

به کارگیری منطق آشوب، برخال و فازی در شناخت بسیاری جزئیات در پدیده های طبیعی که تاکنون غیر قابل توضیح و توصیف بودند، سودمند و راه گشاست. در این چارچوب با هدف تعیین دینامیک تعادلی ساختار حاکم بر رفتار بلند مدت (1951-2014) فراسنج ماهانه و سالانه بارش در ایستگاه همدید شیراز از تحلیل توابع غیر خطی سیمپلکسی بارش استفاده شد. به این منظور جهت تحلیل منطق حاکم بر بارش ایستگاه شیراز از روند جبری فراوانی رخداد هر یک از مقادیر واقعی بارش ماهانه و سالانه در یک ماتریس وتری استفاده گردید، سپس همبستگی میان درون دادها (x) و برون دادها (y) توابع مثلثاتی ناشی از ماتریس وتری مقادیر مطلق بارش و فراوانی رخداد آن محاسبه و ضوابط مورد نظر استخراج گردید. یافته های پژوهش نشان داد دینامیک بارش ماهانه شیراز با استدلال به جبر سیمپلکسی به صورت تابع Y=0.5717x-906 تعریف می گردد و با توجه به اینکه همبستگی بین درون داد و برون داد سیمپلکسی ناشی از ماتریس وتری در بالاترین حد خود در میان توابع محاسبه شده و با رعایت دوره گردش 2KII در ضابطه پولی نومیال مثلثاتی با درجه دو نسبت به بردارهای y & x با همبستگی بیش از 0.5 می باشد (0.6)، بنابراین ساختار حاکم بر فراسنج بارش ماهانه از تابع برخالی پیروی می نماید. این روند در قالب زمان سالانه نیز از همین ساختار پیروی می کند. به عبارت دیگر ساختار ماهانه و سالانه فراسنج بارش در شیراز از ساختار آشوبی به سمت ساختار برخالی و از حالت ناتعادلی به عدم تعادل میل می نماید.

فعالیت های زمین ساختی در خرد شدن سنگ ها موثر بوده و غالبا باعث تغییر در مورفومتری و جورشدگی رسوبات رودخانه ها می شوند. هدف پژوهش حاضر مطالعه و بررسی تاثیر تکتونیک و گسل های فعال بر بافت و جورشدگی بار رسوبی رودخانه قشلاق در حدفاصل سدهای قشلاق و ژاوه با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی است. جهت نیل به اهداف مورد نظر ابتدا مطالعات میدانی صورت گرفته و از ابزارهایی مانند نقشه های توپوگرافی 1:25000، نقشه زمین شناسی 1:100000 و گزارش های موجود استفاده شد. روش کار بدین صورت بود که در محدوده تقاطع گسل ها و رودخانه نمونه های رسوب برداشت شد. پس از خشک شدن، در دستگاه شیکر در هفت مقیاس غربال گردیده و شاخص های موقعیت و پراکندگی مربوط به هرکدام از نمونه ها محاسبه شد. نتایج نشان می دهد که گسل ها سبب افزایش شیب بستر و افزایش نیرو و سرعت آب شده که نتیجه آن حمل انتخابی ذرات رسوب و کاهش شدید جورشدگی است.

عوامل متعددی در پیدایش خشک سالی موثرند، که تغییر و دخالت در آنها به منظور جلوگیری از بروز و وقوع آن ها، از توان بشر خارج و غیرممکن است. روی همین اصل، امکان دارد که این شرایط در هر منطقه از سطح کره زمین در کشور های غنی و فقیر، مرطوب و خشک، پیشرفته و در حال توسعه و غیره اتفاق افتد. در این تحقیق داده های هواشناسی جمع آوری شده از 19 ایستگاه های هواشناسی در طی 2003-1961 ایران و با استفاده از یک شاخص مرکب (CI) از خشک سالی های هواشناسی به تجزیه و تحلیل ویژگی های زمانی و مکانی خشک سالی در ایران پرداخته شد. فرکانس وقوع، حوزه و شدت خشک سالی هواشناسی محاسبه و برای آشکار ساختن الگوهای وقوع زمانی و مکانی در بخش های مختلف مورد بررسی قرار گرفتند و سپس با رویکرد پویایی سیستم اقدام به شبیه سازی اثرات در جنبه های مختلف گردید. مقادیر ETo در همه ایستگاه ها در ماه ژولای به بیشترین مقدار خود رسیده است. همچنین در تمامی ایستگاه ها، مقادیر ETo از ماه ژانویه تا ژولای افزایش و سپس تا ماه دسامبر کاهش یافته است.متوسط سالانه کل ETo ایران در دوره 1961 تا 2003 حدود 1154 میلی متر می باشد. متوسط سالانه ETo در ایران روندی صعودی با 2.9 میلی متر بر سال (mm/yr) در طول این دوره را نشان داد. بیشترین مقدار ETo در سال 1970 (1309 mm/yr) و سپس در سال های 1999 و 2001 (1308 mm/yr) اتفاق افتاده است و کمترین مقدار آن در سال های 1979 (893 mm/yr) و 1990 (974 mm/yr) مشاهده گردید.

هدف از این پژوهش تهیه نقشه حساسیت زمین لغزش با استفاده از مدل های آماری بر اساس سیستم اطلاعات جغرافیایی در جنوب غرب استان اصفهان، حوضه ونک می باشد. نخست، موقعیت زمین لغزش ها در منطقه مطالعاتی با استفاده از تفسیر عکس های هوایی و پیمایش های میدانی متعدد تعیین گردید. از 200 زمین لغزش شناسایی شده 140 مورد (%70) به صورت تصادفی برای اجرای مدل و 60 مورد (%30) برای صحت سنجی مدل مورد استفاده قرار گرفت. عوامل موثر در زمین لغزش شامل شیب، جهت شیب، ارتفاع، لیتولوژی، بارندگی، فاصله از گسل، تراکم آبراهه، فاصله از جاده و کاربری اراضی از پایگاه داده های مکانی استخراج گردید. با استفاده از این فاکتورها، حساسیت زمین لغزش و وزن هر فاکتور بوسیله روش های رگرسیون لجستیک، تراکم سطح و فاکتور اطمینان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج ارزیابی مدل ها با استفاده از روش جمع کیفی نشان داد مدل تراکم سطح بالاترین میزان جمع کیفی (0.35) و بعد از آن مدل های فاکتور اطمینان و رگرسیون لجستیک به ترتیب با مقادیر جمع کیفی 0.29 و 0.11 در رده های بعدی قرار گرفتند. تفسیر نقشه های زمین لغزش نشان داد که پارامترهای طبقات ارتفاعی، بارندگی و جهت شیب نقش اصلی را در وقوع زمین لغزش ها در منطقه مورد مطالعه بازی می کنند. این نقشه های حساسیت زمین لغزش می تواند به منظور برنامه ریزی کاربری اراضی، ساخت جاده در آینده و کاهش خطرات مورد استفاده قرار گیرد.