روستا و توسعه
سال:1387 | دوره:11 | شماره:4 |تعداد مقالات:8

با توجه به اهمیت سرمایه گذاری های دولت در زمینه فقرزدایی، هدف اصلی این مطالعه بررسی اثرات مستقیم و غیرمستقیم برخی از انواع این سرمایه گذاری ها بر کاهش فقر و رشد بهره وری کل در مناطق روستایی ایران است. بدین منظور، از سیستم معادلاتی شامل متغیرهای موثر بر فقر و رشد بهره وری استفاده شده است. بر اساس نتایج به دست آمده، کشش های فقر روستایی نسبت به سرمایه گذاری در توسعه و عمران روستایی بیش از سایر سرمایه گذاری های عمرانی دولت در امور روستایی بوده است، اما سرمایه گذاری در این زمینه بر رشد بهره وری کل عوامل تاثیری مثبت ندارد. سرمایه گذاری در زمینه جاده سازی بر فقر روستایی موثر است و از این لحاظ، در رتبه دوم قرار دارد. رتبه بعد، به سرمایه گذاری در تحقیقات کشاورزی اختصاص دارد که تاثیر آن بر رشد بهره وری کل نیز مثبت بوده است. بر اساس نتایج محاسبات، تاثیر بیشتر انواع سرمایه گذاری های عمرانی دولت بر فقر روستایی به صورت مستقیم است.

در ایران، گردشگری بیشتر متاثر از گردشگری داخلی است که خود، به گردشگری روستایی وابسته است. به همین دلیل، به منظور ایفای نقش مثبت گردشگری در فرآیند توسعه روستایی، لازم است مدیریت محیط زیست، مشارکت مردم محلی، قوانین صریح و محکم، بازاریابی و برنامه ریزی واقع بینانه و سیستمی در زمینه گردشگری روستایی مورد توجه قرار گیرد. مقاله حاضر، نخست با استفاده از روش اسنادی و کتابخانه ای، به بررسی ادبیات مفهومی و مبانی نظری این حوزه پرداخته و سپس، با توجه به ویژگی های اجتماعات روستایی - گردشگری، مدلی نظری متناسب با برنامه ریزی گردشگری روستایی در ایران ارایه کرده است.

هدف مقاله حاضر ارایه مدل و کاربرد منطق فازی در ارزیابی توسعه کشاورزی دهستان های شهرستان کرمانشاه برای تصمیم گیری دقیق تر برنامه ریزان است. داده های پژوهشی از طریق مصاحبه نیمه ساختار یافته با مسوولان مراکز خدمات این دهستان ها به عنوان افراد خبره گردآوری شده و نتایج تحقیق حاکی از سطح بندی دهستان ها در پنج رتبه است. دهستان های درودفرامان، میان در بند، و جلالوند با میزان توسعه یافتگی 0.39 رتبه اول؛ سراب نیلوفر، کوزران، چقانرگس، و الهیار خانی با میزان توسعه کشاورزی 0.389 رتبه دوم؛ و ماهی دشت با میزان توسعه کشاورزی 0.388 رتبه سوم را دارا بوده و همگی در ردیف دهستان های کمتر توسعه یافته قرار گرفته اند. بیلوار و سرفیروزآباد نیز به ترتیب با میزان توسعه کشاورزی 0.25 و 0.17 در رتبه های چهارم و پنجم و در گروه دهستان های توسعه نیافته واقع شده اند.

هدف این مطالعه، بررسی تولید محصولی است که زمینه مناسبی را برای مشارکت کشاورزان در توسعه اقتصادی فراهم آورد. جامعه آماری شامل کشاورزان سه محصول تریتیکاله، جونومار و گندم هامون در سال زراعی 1381 در دو منطقه سیستان و خاش در استان سیستان و بلوچستان است. در این مطالعه با استفاده از داده های سری زمانی، از روش تحلیل هزینه فایده استفاده شده است. نتایج نشان می دهد با توجه به اینکه تریتیکاله به عنوان یک غله جدید در استان مطرح است و می تواند به عنوان علوفه نیز در تغذیه دام مورد استفاده قرار گیرد، نسبت هزینه - فایده آن در دو مکان سیستان (بخش شهرکی و نارویی) و خاش (بخش مرکزی) بیشتر از یک است. کشت و ترویج این محصول با توجه به عملکرد بالای آن نسبت به گندم هامون و جونومار، به عنوان یک غله جدید با پتانسیل بالای تولید علوفه و دانه در ایجاد تنوع کشت در منطقه و افزایش عملکرد موثر است.

نظام تولیدی و زندگی اجتماعی عشایر با چالش ها و مشکلات فراوان رو به روست که پدیده خشکسالی از آن جمله است. برای شناخت موانع توسعه و مشکلات اقتصادی - اجتماعی ناشی از وقوع خشکسالی طی سال های گذشته در محدوده قشلاق و تاثیر آن بر زندگی عشایر طایفه طاهری شهرستان طبس و نیز ارایه راه حل برای برنامه ریزی توسعه اقتصادی و اجتماعی این جامعه، در 1385، تحقیقی در این زمینه صورت گرفت. روش تحقیق به صورت مطالعات میدانی با اتکا به نمونه گیری، و همچنین، استفاده از آمار و اطلاعات به دست آمده از سرشماری های عشایر کوچنده طی سال های گذشته بود. بر اساس نتایج تحقیق، وقوع خشکسالی تاثیرات شدید اقتصادی و اجتماعی بر جامعه مورد مطالعه داشته و باعث کندی روند توسعه شده است. کاهش میانگین تعداد دام هر خانوار، کاهش شدید تعداد دام های سنگین، تغییر شدید نسبت دام های سبک، کاهش شدید میانگین وزن دام ها، کاهش تولیدات صنایع دستی و سرانجام، کاهش تولید و میانگین درآمد هر خانوار نسبت به دوره پیش از خشکسالی از مهم ترین تاثیرات اقتصادی خشکسالی بوده است. همچنین، از مهم ترین تاثیرات اجتماعی خشکسالی، می توان کاهش جمعیت این طایفه و وقوع مهاجرت به ویژه مهاجرت های فصلی و موقت را یادآور شد. از دیگر تاثیرات منفی خشکسالی، تخریب مراتع و کاهش مقدار و کیفیت علوفه تولیدی بوده است.

به رغم مزایای فراونی که برای صنعتی شدن روستاها بر شمرده شده است، وضعیت فعلی صنایع کوچک روستایی ایران نمی تواند جوابگوی نیروی کار مازاد بخش کشاورزی، تفاوت چشمگیر سطح رفاه روستا و شهر، عدم مهاجرت روستاییان به شهرهای بزرگ، و توسعه اقتصادی و اجتماعی در روستاهای ایران باشد. بررسی عوامل موثر بر عملکرد صنایع کوچک روستایی ایران می تواند نکات مهمی را در زمینه دلایل عدم همسویی صنایع کوچک روستایی ایران با اهداف توسعه روستایی مشخص کند و روشنگر خطوط اساسی برنامه ریزی مدیران بنگاه ها و سیاستگذاران دولت باشد. در این مقاله عوامل موثر بر عملکرد صنایع کوچک روستایی ایران به سه دسته عوامل ساختاری، زمینه ای و محتوایی دسته بندی شده است. سپس با استفاده از روش توصیفی - پیمایشی به بررسی نظر کارشناسان توسعه روستایی ایران در زمینه میزان تاثیر هر یک از این شاخص ها بر عملکرد صنایع کوچک روستایی و اولویت بندی هر یک از آنها پرداخته می شود.

«انجمن های زادگاهی» تشکل ها و نهادهای پایدار مهاجرین روستاها و شهرهای مختلف در شهرهای بزرگ اند که فرآیندی را برای شکل گیری طی کرده اند و دارای اهداف خاصی هستند. پژوهش حاضر به بررسی انجمن های زادگاهی دریانی های تهران و ویژگی های آن پرداخته است. این پژوهش با روش کیفی همراه با مصاحبه، مصاحبه گروهی و مشاهده، ویژگی های اساسی انجمن های زادگاهی، مصادیق انجمن های زادگاهی در ایران، تشکل های دریانی در تهران، و اثرات آنها را بر توسعه روستای دریان را بررسی کرده است. داده های موردنیاز این پژوهش از دریانی های ساکن در تهران و روستای دریان گردآوری شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که دریانی های تهران دارای طیف گسترده ای از تشکل های مذهبی، خیریه ای، اقتصادی، حمایتی، عام المنفعه و اجتماعی - فرهنگی هستند و به وسیله روابط خویشاوندی و هم قومی با هم فعالیت می کنند. این انجمن ها از لحاظ ویژگی های سازمانی شامل ترکیبی از آشنایان و اقوام اند که به صورت دموکراتیک رهبران و اعضای اصلی را انتخاب می کنند، ظرفیت گسترده ای برای همکاری با نهادهای دولتی دارند، و از سابقه ای طولانی در فعالیت های توسعه ای برخوردارند. در نهایت این انجمن ها با سرمایه گذاری، ایجاد اشتغال، احداث کارخانجات و رسیدگی به امور روستا نقش مهمی در توسعه روستای دریان دارند.

در این پژوهش، پس از ارزیابی مشارکتی مدیریت بحران در روستای آسیب دیده خواجه عسگر به بررسی پیمایشی پیامدها و فرآیندهای مدیریت بحران در روستاهای آسیب دیده پرداخته شد. نتایج پژوهش، علاوه بر بطلان تصورات شکل یافته در مورد قربانیان به ویژه ناتوانی ها، انتظارات، نقش ها، دلواپسی ها و انفعال گرایی ها، نمایانگر کارآمدی و توانمندی شبکه های هنجاری روابط اجتماعی به ویژه شبکه خویشاوندی در مدیریت محلی و همچنین، موید نقش فعالانه مردم و شبکه های محلی در مواردی همچون مراحل نجات، امداد، سامان دهی اولیه، آوار برداری، تامین نیازهای اولیه، هدایت کمک ها، کمک رسانی به نیازمندان ناتوان، توزیع متناسب و مناسب اقلام، و به خصوص نظارت بود. البته به رغم توانایی ها و کارآمدی مردم و اجتماعات محلی، میزان مشارکت آنها در مرحله بازسازی خانه های روستایی بسیار پایین بود، زیرا تصمیم گیری ها و مدیریت بر مبنای پیش انگاشت ناتوانی آسیب دیدگان دنبال می شد؛ و بدین ترتیب، غفلت و استفاده بسیار ناچیز از استعدادها و توانمندی های انسانی و محیطی به افزایش نجومی هزینه ها و رشد برخی آسیب های اجتماعی مانند اعتیاد، سرقت و قاچاق انجامیده است.همچنین، غیاب مهندسی اجتماعی و فنی محوری موج تغییر کاربری مساکن بازسازی شده و نابودی بسیاری از مظاهر بدیع و تنوعات معماری روستایی شده و بی توجهی به ماهیت اعتماد اجتماعی، با سازوکار محلی خاص آن در جامعه روستایی و اتکای آن بر فرهنگ بومی و آشنای خویشاوندی، و نیز چسبندگی مالکیت، ثروت و معیشت موجب افزایش تعارضات اجتماعی و هنجاری در ساختار اجتماعی شده است.