پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی
سال:1388 | دوره:15 | شماره:2 (52) |تعداد مقالات:14

در سالهای اخیر، انتقال دانش و فناوری به عنوان یکی از کارکردهای اصیل دانشگاهها در کشورهای پیشرفته تلقی شده است که پیامد اصلی آن ایجاد فرصتهای بهتر در تامین مالی اعتبارات موردنیاز به ویژه از منابع غیردولتی است. در کشور ما نیز دانشگاههای صنعتی به دلیل ماهیت و توانمندیهای موجود و بالقوه خود از زمینه های مناسب تری برای رشد مقوله تجاری سازی برخوردارند. از این رو، شناخت و بررسی رابطه بین مولفه های عملکردی موثر بر تجاری سازی تحقیقات با تنوع بخشی منابع درآمدی دانشگاهها در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است. در این پژوهش با استفاده از آمار و داده های موجود، مدل رگرسیون تابع درآمدی دانشگاهها بر اساس مولفه های عملکرد پژوهشی آنان برآورد شده است. تحلیل داده ها نشان می دهد که متغیرهایی همچون میزان مقالات منتشر شده در نشریات و کنفرانسهای خارجی، قراردادهای مشترک با صنایع و نیز رساله های دانشجویان تحصیلات تکمیلی رابطه معناداری با درآمد اختصاصی دارند که نتایج به دست آمده با مطالعات جهانی همسوست. بنابراین، ضرورت دارد دانشگاهها در کوتاه مدت به گسترش قراردادهای مشترک توجه جدی تری داشته باشند و در افق کلان به ایجاد روابط پایدارتر با شبکه تجاری و تعیین جایگاه و سهم درآمدی اعضای هیات علمی اقدام کنند.

آموزش عالی همواره ارتباط نزدیکی با پیشرفت جوامع داشته و در اغلب کشورها توجه به اقتصاد مبتنی بر دانش در اولویت خاصی قرار گرفته است. چگونگی ارتقای سطح اثربخشی دانشگاهها برای تحقق اقتصاد دانایی محور به عنوان یکی از چالشهای اساسی پیش روی مدیران و برنامه ریزان قرار داشته و در این خصوص، سیاستهای مختلفی به کار گرفته شده است که تغییر در سازکارهای تامین و تخصیص منابع مالی یکی از مهم ترین آنان به شمار می رود، چرا که از طریق سازکارهای تخصیص منابع مالی می توان بر رفتار گروههای آموزشی که رکن اصلی نظام آموزش دانشگاهی محسوب می شوند، تاثیر گذاشت. البته، شناخت اندکی درباره آثار واقعی و تجربی این تغییرات وجود دارد؛ از این رو، ارزیابی تاثیر سازکارهای تخصیص منابع مالی بر عملکرد آموزشی حایز اهمیت بسیار است که به عنوان هدف اصلی این مقاله مورد توجه قرار گرفته است. در این خصوص، 75 گروه آموزشی دانشگاه تهران [با توجه به ویژگیهای برجسته آن] به عنوان جامعه آماری انتخاب و عملکرد آموزشی [به همراه عوامل مرتبط با آن] طی سالهای 85-1380 با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و به کارگیری روش نوین الگوسازی چندسطحی ارزیابی شده است. نتایج تحلیلهای تجربی نشان می دهند که: 1. عملکرد آموزشی بین گروههای آموزشی از نظر آماری به طور معنا داری متفاوت است که حکایت از داده های با ساختار پیچیده (سلسله مراتبی) دارد و ضرورت به کارگیری روش الگوسازی متناسب؛ یعنی الگوسازی چندسطحی را آشکار می سازد؛ 2. میزان عملکرد آموزشی طی دوره مورد مطالعه افزایش چشمگیری داشته است؛ 3. هر یک از گروهها روند افزایش عملکرد متفاوتی را تجربه کرده اند؛ 4. با بررسی عوامل موثر بر عملکرد گروهها مشخص شد که سازکارهای تخصیص منابع مالی، عملکرد آموزشی گروههای آموزشی را به طور مثبت و معنادار تحت تاثیر قرار داده اند. بنابراین، یافته های کلیدی تحقیق نشان می دهند که تغییر سازکارهای مالی [به ویژه اخذ شهریه از متقاضیان آموزش عالی در قالب افزایش پذیرش دانشجویان کارشناسی ارشد نوبت دوم و اخذ شهریه از دانشجویان مشروط]، در شرایطی که گروههای آموزشی برای تحقق اهداف خود با محدودیتهای مالی مواجه اند، تاثیر چشمگیری بر عملکرد آموزشی دارند و شواهدی تجربی در زمینه این واقعیت فراهم می کنند که گرو ههای آموزشی به انگیزه های مالی عکس العمل نشان می دهند. در نتیجه، سیاستگذاران و مدیران می توانند ضمن بهره گیری از مدل پیشنهادی این مطالعه، سازکارهای تخصیص منابع مالی را به عنوان یک ابزار تکمیلی مهم سیاستگذاری و راهبری واحدهای آموزش عالی برای ارتقای اثربخشی آنها مورد استفاده قرار دهند.

ارزیابی راهبردی سازمان در صنعت همواره یکی از اولین و اساسی ترین بخشهای برنامه ریزی راهبردی به شمار می رود و اهمیت بسیاری دارد تا آنجا که یکی از مکاتب اصلی مدیریت راهبردی، مکتب موقعیت یابی نام گرفته است. این امر در اقتصاد دانش محور و محیط پرتلاطم امروزی در خصوص دانشگاهها از اهمیت دو چندانی برخوردار است. تا به امروز در صنایع مختلف از مدلهای متفاوتی برای ارزیابی موقعیت راهبردی سازمانها استفاده شده است که در هر یک از آنها با رویکردی متفاوت به تحلیل محیط پرداخته شده است. یکی از مدلهای راهبردی بسیار توانا در این زمینه، مدل کارت امتیازی متوازن است که در آن تمام جنبه های یک سازمان به طور متعادل بررسی می شود، لذا، در این پژوهش با در نظر گرفتن نقاط قوت مدل کارت امتیازی متوازن در ارزیابی راهبردی، به توسعه آن برای تحلیل موقعیت محیطی دانشگاه پرداخته شده و سپس، مدل بومی شده کارت امتیازی متوازن در بخش دانشگاهی ایران ارایه و به طور موردی در خصوص دانشکده های مدیریت برتر استان تهران به کار گرفته شده است. نتایج این پژوهش علاوه بر اینکه می تواند به طور کاربردی برای برنامه ریزی راهبردی دانشکده های مدیریت دانشگاههای ایران به کار گرفته شود، در توسعه مدل کارت امتیازی متوازن در بخش دانشگاهی نیز موثر است.

هدف این پژوهش توصیفی - پیمایشی، تحلیل راهکارهای اجرای موفقیت آمیز خدمات برون دانشگاهی از دیدگاه اعضای هیات علمی دانشکده های کشاورزی ایران بوده است. جامعه آماری آن اعضای هیات علمی دانشکده های کشاورزی ایران (N=1799) بودند که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 102 نفر به عنوان نمونه تعیین شدند که در نهایت، حجم نمونه به منظور افزایش دقت مطالعه به 140 نفر افزایش پیدا کرد. برای انتخاب نمونه در مرحله اول با روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی از میان 30 دانشکده کشاورزی ایران، 10 دانشکده انتخاب و در مرحله دوم با روش طبقه ای با انتساب متناسب از میان اعضای هیات علمی این دانشکده ها نمونه موردنظر تعیین شد. ابزار پژوهش پرسشنامه ای بود که روایی آن بر اساس نظر جمعی از اعضای هیات علمی گروه ترویج و آموزش کشاورزی دانشگاه تهران تایید و برای تعیین میزان پایایی بخشهای مختلف از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد (0.79 تا 0.91). داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS:win تجزیه و تحلیل شدند. یافته های این تحقیق نشان داد که در ارتباط با اولویت بندی راهکارهای تاثیرگذار در اجرای موفقیت آمیز خدمات برون دانشگاهی از میان 25 گویه، اجرای پژوهشهای کاربردی منطبق با نیازهای بخش کشاورزی و موسسات تجاری و فراهم کردن زمینه برای گسترش فرصتهای مطالعات / ماموریتهای علمی اعضای هیات علمی در وزارتخانه، شرکتها، سازمانها و ارگانهای وابسته به بخش کشاورزی به ترتیب در بالاترین اولویتها قرار دارند. همچنین، بر اساس نتایج تحلیل عاملی، چهار عامل آموزشی، ارتباطی، پژوهشی و ایجاد فرصت در مجموع حدود %64.296 از کل واریانس را تبیین کردند.

در این مقاله با استفاده از آمار و ارقام مربوط به سالهای 86-1357، اثر تحصیلات عالی بر رشد اقتصادی و رشد بخشهای اقتصادی ایران با تاکید بر رشته های تحصیلی بررسی شده است. یک درصد افزایش در ذخیره (موجودی) تحصیلات عالی به 0.17 درصد افزایش در تولید واقعی اقتصاد منجر می شود. یک درصد افزایش فارغ التحصیلان در علوم کشاورزی، مدیریت و بازرگانی و فنی و مهندسی به ترتیب به 0.07، 0.03 و 0.09 درصد افزایش در تولید واقعی منجر می شود. یک درصد افزایش در تحصیلات عالی در گروه مدیریت و بازرگانی، کشاورزی و مهندسی محصولات بخش صنعت را به ترتیب 0.13، 0.08، 0.20 درصد زیاد می کند. یک درصد افزایش در فارغ التحصیلان گروه کشاورزی، ادبیات و علوم انسانی به ترتیب 0.047 و 0.05 درصد اثر مثبت در رشد ارزش افزوده بخش خدمات دارد. یک درصد افزایش در گروه مهندسی محصولات بخش کشاورزی را 0.14 درصد افزایش می دهد. مهم ترین یافته این تحقیق این است که اندازه ضرایب پایین و معنا دارند. دلایل اصلی آن تفکیک تحصیل کرده ها بر اساس گروههای آموزشی بوده است که در واقع، ضریب کل اثر این افراد تجزیه شده است. دلیل دیگر پایین بودن این ضرایب به بهره وری پایین مربوط می شود. بنابراین، در هدفگذاری رشد اقتصادی در بلند مدت کیفیت نیروی انسانی و تخصیص منابع بین رشته های تحصیلی اهمیت دارد.

رشته های علوم انسانی در دانشگاههای دولتی در سراسر کشور گسترده است. از بالغ بر 500.000 شرکت کننده در گروه علوم انسانی فقط 12.000 نفر؛ یعنی 2.4 درصد در دوره های روزانه رشته های مختلف علوم انسانی؛ یعنی کمتر از گروههای ریاضی و تجربی پذیرفته می شوند. این عده که از بهترین دانش آموزان گروه علوم انسانی هستند، پس از ورود به دانشگاه و چهار سال تحصیل، برخی به تحصیلات تکمیلی راه می یابند و عده ای پس از گذراندن دوره نظام وظیفه، برخی زودتر و بعضی دیرتر، وارد بازار کار می شوند. حال این سوالها مطرح است که وضعیت اشتغال این افراد چگونه است؟ آنها چه مدتی باید در پی پیدا کردن کار باشند؟ آیا شاغلان به کار خود علاقه مندند؟ رابطه کار شاغلان با رشته تحصیل و آنچه در دانشگاه آموخته اند چگونه است؟ وضعیت آن دسته که موفق به ادامه تحصیل در دوره تحصیلات تکمیلی می شوند، چگونه است؟ با اجرای یک طرح پژوهشی با انتخاب نمونه ای مناسب از پذیرفته شدگان آزمون سراسری گروه علوم انسانی با همکاری دانشگاهها و پیگیری دانشجویان آنها طی ده سال به پاسخ سوالهای یاد شده دست یافته ایم. با استفاده از روشهای آماری روشن شده است که 76 تا 79 درصد فارغ التحصیلان علوم انسانی به کار مشغول شده اند و آنها حداکثر تا یک سال به دنبال کار بوده اند؛ این درصدها در رشته های مختلف متفاوت است. 71 تا 69 درصد شاغلان، کار خود را با رشته تحصیلی در ارتباط می دانند؛ بر اساس آزمون آماری، بین 68 تا 75 درصد از شاغلان از کار خود راضی هستند. این میزان مستقل از جنسیت است و وضعیت آن دسته که دوره کارشناسی ارشد را گذرانده اند، بهتر است. در پایان مشخص شد که وضعیت فارغ التحصیلان دانشگاههای دولتی از نظر اشتغال، علاقه به کار، ارتباط کار و رشته خوب است. البته، این وضعیت در رشته های مختلف متفاوت است.

مقاله حاضر بر اساس بخشی از اطلاعات ماخوذ از پیمایش بررسی جامعه شناختی نقش اعتماد بر میزان تمایل بازگشت دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در خارج از کشور که در کشور آلمان انجام گرفته، تنظیم شده است. جامعه آماری را 9210 نفر از دانشجویان ایرانی مشغول به تحصیل در 32 شهر آلمان تشکیل می دهد. بر اساس قواعد تعیین حجم نمونه 384 نفر از دانشجویان به طریق نمونه گیری خوشه ای مطبق با دقت احتمالی مطلوب (d=0.05)%5 و ضریب اطمینان 95 درصد انتخاب شده اند. نتایج به دست آمده از آزمون فرضیات تحقیق و نیکویی برازش مدل تحلیلی نشان می دهد که: طول مدت اقامت در خارج از کشور رابطه معنا دار، ولی منفی با اعتماد اجتماعی دارد. با بهبود وضعیت تحصیلی، میزان اعتماد اجتماعی افزایش می یابد. با افزایش تعدد سفر به ایران، اعتماد اجتماعی نیز به طور فزاینده بالا می رود. میزان اعتماد اجتماعی بر حسب میزان نارضایتی دانشجویان تغییر می کند. میزان اعتماد اجتماعی بر حسب وضعیت اجتماعی - اقتصادی (SES) پاسخگویان تغییر می کند. با وجود رابطه معنا دار بین اعتماد اجتماعی و گروههای سنی، بین جنسیت و اعتماد اجتماعی رابطه معنا داری به دست نیامد.با توجه به نیکویی برازش مدل تحلیلی از طریق کاربرد رگرسیون چندگانه و تحلیل مسیر نتایج به دست آمده نشان می دهد که بر حسب ارزش بتا (Beta) متغیرهای طول مدت اقامت در خارج از کشور، وضعیت تحصیلی، تعدد سفر به ایران، نارضایتی و وضعیت اجتماعی - اقتصادی به عنوان تعیین کننده ترین عوامل تاثیرگذار بر اعتماد اجتماعی دانشجویان مطرح اند.