جغرافیا و برنامه ریزی
سال:1390 | دوره:16 | شماره:35 |تعداد مقالات:8

امروزه کشت و برداشت دانه های روغنی در سطح جهان از ارزش اقتصادی بسیار بالایی برخوردار می باشند. دانه های روغنی کلزا نوعی از دانه های روغنی اقتصادی است که چند سالی است سعی می شود سطح زیر کشت آن را در مناطق مختلف کشور بالا ببرند. اما باید متذکر شد که با توجه به تاثیر عوامل گوناگون بر رشد و عملکرد کلزای پاییزه، فرایند سنجش تناسب اراضی برای کشت آن مستلزم استفاده از اطلاعات جامع و متنوع مکانی و توصیفی است. فن آوری GIS امکان بهره گیری از این نوع داده ها را فراهم ساخته و تحلیل فضایی اطلاعات را بر اساس مدل های مورد نظر تسهیل نموده اند. لذا در پژوهش حاضر با درنظر گرفتن نیازهای اکولوژیک کلزای پاییزه از روش های تصمیم گیری چندمعیاره (MCDM)، مبتنی بر روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شده و در محیط نرم افزاری ARC/GIS 9.3 مدل سازی و سپس تحلیل فضایی اطلاعات صورت گرفت. نهایت اینکه، اراضی مستعد استان اردبیل جهت کشت کلزای پاییزه از لحاظ عناصر اقلیمی ارزیابی و پهنه بندی شد. نتیجه تحقیق نشان می دهد مناطقی که در وضعیت محدودیت شدید، نسبتا شدید، متوسط، محدودیت کم و بدون محدودیت قرار دارند به ترتیب 23.43، 31.66، 16.70، 18.36 و 9.85 درصد از کل مساحت استان را به خود اختصاص داده اند.

بخشی از انتقادهایی که امروزه از شهرها به عمل می آید، متوجه یکنواختی و کسالت بار بودن زندگی در شهر و فضاهای شهری است. ساخت و ساز، شتاب چشم گیری به خود گرفته است و آمارها و شواهد حکایت از رشد و گسترش مادی و فیزیکی شهرها دارد. با توجه به شرایط و مشکلات شهرنشینی، موضوع گذران اوقات فراغت و فضاهای فراغتی به یکی از محورهای اساسی در برنامه ریزی و مدیریت شهری تبدیل شده است. رویکردهای نوین در برنامه ریزی شهری ایجاد فضاهای فراغتی و تامین تسهیلات تفریح، ورزش، آموزش و هنر برای عموم شهروندان را سرلوحه کار خود قرار داده اند و توسعه این فضاها را از عوامل لازم در اعتلای کیفیت محیط و زندگی شهری محسوب می نمایند. مبنای نوشتار حاضر، بررسی رابطه استفاده از فضای فراغتی و اعتلای فرهنگ شهری و سنجش تناسب میان «وسعت فضای فرهنگی موجود» با «میزان مشارکت مردم» در امور فرهنگی است. برای انجام این بررسی داده های مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه از مناطق نمونه جمع آوری شد. پس از استخراج نتایج پرسشنامه ها، با استفاده از نرم افزار SPSS محاسبات آماری برای یافتن رابطه میان متغیرها انجام شد. نتایج به دست آمده بیانگر عدم وجود ارتباط میان افزایش کمی فضاهای فراغتی و اعتلای فرهنگ شهری است. درباره موضوع نقش افزایش فضاهای فراغتی در افزایش مشارکت شهروندان نتایج به دست آمده حاکی از وجود ارتباط میان متغیرهای «افزایش وسعت فضاهای فراغتی» و «میزان مشارکت شهروندان» می باشد.

با توجه به اینکه اطلاعات اقلیمی جزو اطلاعات پایه بوده و در حقیقت تمامی مطالعات، طرح های تحقیقاتی و طراحی پروژه های عمرانی نیازمند این اطلاعات می باشند بر حسب ضرورت و اهمیت کار و توانائی های که سیستم های اطلاعات جغرافیایی در این زمینه دارند در مرکز تحقیقات کشاورزی استان آذربایجان شرقی اقدام به طراحی و ایجاد بانک اطلاعات اقلیمی در محیط GIS شده که در آن از نرم افزارهای تخصصی آن نظیر ArcGIS و ILWIS استفاده شده است. این بانک اطلاعاتی که حاوی اطلاعات عناصر اقلیمی در قالب اطلاعات مکانی و اطلاعات توصیفی بوده به صورت ماهانه از ایستگاه های مختلف جمع آوری و در آن ذخیره می شوند و بر حسب نیاز کاربران و محققان با استفاده از الگوریتم های مناسب برنامه های تخصصی GIS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و خروجی های آن نیز به صورت نقشه های موضوعی، جداول و یا متن در اختیار آنان قرار می گیرد. این مقاله بر آن است که ضمن ارائه مباحث تئوریک در بیان توانائی ها و قابلیت های کاربردی GIS در طراحی و اجرای مطالعات اقلیمی، ضرورت بکارگیری آن را در این گونه مطالعات بیشتر آشکار سازد.

در طی سه دهه اخیر، با افزایش عواقب ناشی از نابودی باغات در محدوده داخلی و خارجی شهرها در اثر توسعه شهرنشینی، سازمان دهی و توسعه فعالیت های فضای سبز شهری امری اجتناب ناپذیر می باشد. در این زمینه نقش پارک های محله ای در تعدیل آلودگی های صوتی و هوایی و جلب رضایت شهروندان، موجب توجه بیش از پیش مسوولان شهری به این نوع پارک ها شده است. در این راستا، مطالعه حاضر سعی در بررسی عوامل موثر بر تمایل به پرداخت افراد برای پارک های محله ای با برآورد مدل توبیت در شهر تبریز دارد. داده های تحقیق پس از انتخاب تصادفی دو پارک شمس و منظریه از بین پارک های محله ای شهر تبریز، از طریق روش ارزش گذاری مشروط و تکمیل پرسشنامه به طریق حضوری از بین 147 بازدیدکننده از این دو پارک در سال 1387 به دست آمده است. بر اساس نتایج، 69 درصد از استفاده کنندگان حاضر به پرداخت مبلغی برای استفاده از امکانات این پارک ها می باشند. میانگین تمایل به پرداخت ماهانه هر خانوار برای این پارک ها 12، 520 ریال (حدود 1.2 دلار) می باشد. نتایج حاصل از برآورد مدل توبیت نشان می دهد که عواملی چون سطح درآمد خانوار، تعداد افراد خانوار، جنسیت، رضایت از امنیت اجتماعی پارک و تاهل افراد رابطه مثبت و معنی دار و متغیر سطح تحصیلات رابطه منفی و معنی داری با تمایل به پرداخت افراد برای پارک های محله ای دارند.

جغرافیای سیاسی کلان شهر تهران، کوله باری از تجربه های تاریخی و سیاسی ملت ایران را به همراه دارد. این شهر بیش از دو قرن به عنوان قلب تپنده ایران در تمام ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و حتی امور نظامی و امنیتی تکیه گاه اصلی کشور بوده است. شاید، زمانی که تهران به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد، کسی فکر نمی کرد که این شهر، حداقل برای یک دوره طولانی، حتی بعد از تغییر و تحول دولت و ساختار حکومت و نظام سیاسی حاکم بر جامعه ایران، پایتخت ایران باقی بماند. مروری بر تاریخ سیاسی این شهر در طول حیات سیاسی آن، نشان می دهد که در طول دو قرن اخیر، کلید حفظ و بقای ایران در مرکزیت سیاسی این شهر نهفته است. با این حال، با توجه به واقعیت های کنونی جغرافیای سیاسی ایران، پذیرفتنی نیست که جایگاه سیاسی تهران برای همیشه ثابت بماند. به طور کلی، هدف اصلی این مقاله بررسی و تحلیل نقش آفرینی تهران به عنوان مرکز قدرت در ساختار جغرافیای سیاسی و سازمان سیاسی فضای ایران می باشد.

دولین ها از اشکال بزرگ کارستی در منطقه تخت سلیمان هستند که در شکل ها و اندازه های مختلفی به وجود آمده اند. این دولین ها در سطح منطقه به صورت یکسان پراکنده نشده اند، متغیرهایی مانند مساحت، پیرامون، عمق و ارتفاع از سطح دریا در آنها متفاوت بوده و چشم انداز خاصی به این منطقه کارستی بخشیده است. در پژوهش حاضر سعی شده تا ویژگی های مورفومتریک چهار متغیر یاد شده (مساحت، پیرامون، عمق و ارتفاع دولین ها) مورد بررسی قرار گرفته و مشخص شود که افزایش و یا کاهش هر کدام از آنها چه تاثیری بر روی متغیرهای دیگر داشته است. برای اندازه گیری ابعاد و دسته بندی دولین ها منطقه مورد مطالعه نقشه برداری شد و با بررسی های میدانی به صورت گروهی ویژگی های کمی آنها برداشت گردید. بعد از تجزیه و تحلیل آماری مشخص شد: هر چند که بزرگ ترین دولین در بلندترین قسمت منطقه تشکیل شده است، اما مساحت دولین ها رابطه مستقیمی با ارتفاع آنها ندارد، پیرامون دولین ها رابطه معناداری با مساحت آنها داشته اما این رابطه با عمق و ارتفاع در حد کمتری می باشد. عمق دولین ها رابطه معناداری با ارتفاع آنها دارد. در بررسی دولین های منطقه مشخص گردید که با افزایش ارتفاع به عمق آنها افزوده می شود. ارتفاع از عوامل مهمی است که به صورت یک متغیر مستقل روی عوامل دیگر تاثیر داشته است. عمق و محیط دولین ها از ارتفاع آنها تاثیر پذیرفته اند. عامل ارتفاع می تواند نقش موثری در مساحت دولین ها داشته باشد اما فعالیت های زمین ساخت در محدوده مورد مطالعه موجب شده تا ارتفاع دولین ها رابطه معنا داری با مساحت آنها نداشته باشد.

شاخص های رقومی متعددی برای مطالعه زیست هواشناسی و زیست اقلیم شناسی از طرف دانشمندان پیشنهاد شده است که امروزه به طور گسترده در مطالعات آب و هواشناسی توریسم نیز مورد استفاده قرار می گیرند. شاخص های مبتنی بر بیلان انرژی بدن انسان که جزو شاخص های ترکیبی دما - فیزیولوژیک می باشند در این میان، اهمیت ویژه ای دارند. با توجه به اعتبار بیشتر این مدل ها در این مطالعه نیز که به بررسی شرایط مناسب اقلیمی از نظر توریستی در سواحل خلیج فارس و دریای عمان پرداخته شده است از شاخص های دما فیزیولوژیک دمای معادل فیزیولوژیک (PET) و نظر متوسط پیش بینی شده (PMV) استفاده شده است. در همین رابطه داده های روزانه برای هفت عنصر دمای حداقل، حداکثر و میانگین، رطوبت نسبی، سرعت باد، ابرناکی آسمان و فشار بخار جزئی که در آسایش اقلیمی انسان نقش موثری ایفا می کنند برای 6 ایستگاه ساحلی طی یک دوره 19 ساله از سال 1987 تا 2005، از سازمان هواشناسی کشوری دریافت شد. مدل RayMan که برای محاسبه این شاخص ها از طرف دکتر ماتزاراکیس در سال 1999 پیشنهاد شده است به کار گرفته شد. نتایج تحلیل ها نشان داد که در صورت استفاده از دمای حداکثر روزانه در محاسبات، به طور پراکنده شرایط آسایش حرارتی در تمام سال در سواحل جنوبی کشور وجود دارد ولی اگر دمای حداقل روزانه که نشانگر شرایط صبحگاهی و اوایل روز می باشد لحاظ گردد در برخی از ماه های دوره سرد به ویژه بهمن ماه، شرایط تنش سرما در تمام مناطق ساحلی خلیج فارس حکمفرماست. این در حالی است که در سواحل دریای عمان از اواسط دی ماه تا اواسط فروردین ماه شرایط آسایش بدون تنش حرارتی وجود دارد. همچنین معلوم شد که بر اساس نتایج شاخص های مورد مطالعه، میزان روزهای آسایش حرارتی در سواحل دریای عمان بیش از سواحل خلیج فارس است چرا که پدیده شرجی در سواحل دریای عمان نسبت به سواحل خلیج فارس کمتر بوده و در نتیجه باعث افزایش تعداد روزهای آسایش حرارتی در این قسمت از سواحل جنوبی کشور می گردد.

مکان یابی صحیح عناصر و خدمات شهری در شهرهای بزرگ با استفاده از فناوری نوین سیستم اطلاعات جغرافیای بدون شک حرکتی در جهت تحقق اهداف برنامه ریزی شهری است. در این مقاله سعی شده است با استفاده از مدل SWOT به تجزیه و تحلیل عوامل موثر در مکان یابی کتابخانه های عمومی پرداخته و سپس با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل های، تحلیل سلسله مراتبی، بولین و فازی به بررسی وضع موجود و تعیین بهترین مکان برای احداث کتابخانه های عمومی شهر اهواز پرداخته شود. سپس با مقایسه مدل ها، بهترین مدل را برای انتخاب مکان بهینه برای کتابخانه های عمومی برگزیده شده است. در نهایت مدل نهایی را با توجه به دو فاکتور مرکزیت و سازگاری برای معرفی مناطق پیشنهادی برای مکان یابی کتابخانه ها در شهر اهواز اقدام شده است. نتایج بررسی نشان می دهد که به دلیل بی توجهی به کاربری های سازگار و ناسازگار، کتابخانه های موجود از موقعیت مناسبی برخوردار نیستند و شهر اهواز نیاز به 11 کتابخانه جدید دارد و بهترین مدل برای انتخاب مکان بهینه کتابخانه های عمومی شهر اهواز، مدل تحلیل سلسه مراتبی است.