پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی
سال:1398 | دوره:25 | شماره:4 |تعداد مقالات:6

پدیده پایان نامه نویسی برخاسته از شرایط متعدد، رویه های همفزا و هم آیندی هایی از سیاستگذاری ها، قانونگذاری ها و رویه های عمل در نهاد دانشگاهی است. در این مطالعه ابتدا روند رشد دانشگاه ها و موسسات دانشگاهی در دو دهه اخیر و سپس، دگردیسی در سیاست ارتقای استادان بررسی و درباره سیاست ورود توده وار دانشجویان بحث شد. در کنار افزایش تعداد دانشجویان، قواعد دفاع از پایان نامه ها و رساله های تحصیلات تکمیلی و قوانین جدید ارتقا برای اعضای هییت علمی عاملی برای اهمیت دادن به جایگاه مقاله در دانشگاه های ایران شد. همه این عوامل را باید در کنار توسعه تعداد مجلات علمی پژوهشی دید که درنتیجه آن، سیاست مقاله مستقل به سمت هم نویسی مقالات مستخرج از پایان نامه ها و رساله ها تغییر شکل یافته است. در این مقاله نشان خواهیم داد که در طول دو دهه گذشته، مقالات منتشر شده در مجلات اغلب از پایان نامه ها و رساله های دانشجوپی مستخرج شده است. بنابراین، سیاست کسب ارتقا برای استادان، تقویت رزومه از طریق راهنمایی و مشاوره پایان نامه های بیشتر، امکان دانشجویان برای دفاع از پایان نامه و رساله یا ادامه تحصیل از طریق چاپ مقاله مستخرج از پایان نامه و رساله ها، موجب این تحول شده است که پایان نامه رساله و مقالات مستخرج از آن، هم ارزش مالی و حقوقی برای ارتقا و هم ارزش منزلتی داشته باشند. درنتیجه چنین موقعیتی، پایان نامه و رساله و محصولات جانبی آنها به عنوان کالای ارزشمند برای بازار سیاه بیرون از دانشگاه ممکن شده است.

هدف از پژوهش کیفی حاضر که با روش پدیدارشناسی انجام شد، کاوش ادراکات و تجارب دانشجویان دکتری از مسیولیت های استاد راهنما در نقش ارشادکننده پژوهشی بود. به منظور گرد آوری اطلاعات پژوهش، مصاحبه های نیمه ساختمند با 21 دانشجوی دکتری انجام گرفت که به صورت هدفمند و با روش معیارمحور و استراتژی حداکثر تنوع انتخاب شدند. تحلیل مصاحبه ها با استفاده از روش تحلیل مضمون انجام و 38 مضمون پایه استخراج و در قالب 7 مضمون سازمان دهنده طبقه بندی شد. واکاوی ادراکات و تجارب دانشجویان دکتری حاکی از آن بود که ایفای نقش ارشادکننده پژوهشی توسط استاد راهنما از دیدگاه دانشجویان دکتری مستلزم انجام دادن مسیولیت های ارشادکننده پژوهشی در قالب 7 مولفه (مضمون سازمان دهنده) حمایت پژوهشی، راهنمایی علمی پژوهشی، مداخلات توسعه ای، حمایت حرفه ای، حمایت ارتباطی، حمایت روان شناختی و حمایت شخصی است. یافته های پژوهش حاضر می تواند مقدمه ای برای توجه و شناخت بیشتر درخصوص مسیولیت های ارشادگری پژوهشی استادان راهنمای دانشجویان دکتری و بهسازی و ضعیت موجود باشد.

هدف اصلی این پژوهش تبیین رابطه جامعه پذیری علمی و شکل گیری هویت دانشجویی دانشجویان بود. این تحقیق از نوع پیمایش اجتماعی بود و از روش پرسشنامه توام با مصاحبه و روش اسنادی برای جمع آوری داده های تحقیق استفاده شد. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه های دولتی استان اصفهان در سال 1396 بود که تعداد 320 نفر به عنوان حجم نمونه بررسی شدند. پایایی متغیرهای تحقیق با استفاده از ضرایب پایایی ترکیبی و آلفای کرونباخ بررسی و تایید شد. یافته های تحقیق بیانگر رابطه معنادار و مثبت هر یک از متغیرهای جامعه پذیری دانشگاهی، عضویت در اجتماعات علمی، تعامل با دوستان و جو مشارکتی دانشکده به ترتیب برابر با (570/0، 233/0، 175/0، 635/0=r) با میزان هویت دانشجویی دانشجویان بود. همچنین در ارزیابی مدل ساختاری با استفاده از نرم افزار PLS، حجم اثر متغیر جامعه پذیری دانشگاهی (143/0=F2) در حد متوسط و سایر متغیرها در حد کم بود. مقدار Q2 برابر با 405/0 نشان می دهد که درمجموع، توان پیش بینی کنندگی مدل در حد زیاد است. با توجه به یافته ها، اگرچه مولفه های جامعه پذیری علمی در حد بالایی توانسته اند هویت دانشجویی دانشجویان در جامعه آماری را تبیین کنند، اما چالش اساسی در خصوص هویت دانشجویی دانشجویان در توجه صرف به عوامل درون دانشگاهی و توجه ناکافی به عوامل برون دانشگاهی در این ارتباط شناسایی شده است.

نظام ارتقای مرتبه اعضای هییت علمی به دلیل ماهیت ویژه آن، به عنوان یکی از ابزارهای برجسته سیاستگذاری در حوزه آموزش عالی شناخته می شود. معیارها و اصول در نظر گرفته شده برای ارتقای مرتبه نشان دهنده رسالت ها، سیاست ها و برنامه های نظام های دانشگاهی است و از این رو، متولیان آن تمام تلاش خود را به منظور تنظیم هر چه بهتر آن انجام می دهند. به دلیل همین ویژگی ها آیین نامه ارتقای مرتبه علمی کشور در سال های اخیر مد نظر سیاستگذاران این حوزه قرار گرفته است. در این خصوص، مطالعات تطبیقی می تواند به عنوان یکی از راه های دستیابی به دانش موجود در این زمینه موجب ارتقای دیدگاه سیاستگذاران علمی و دانشگاهی کشورمان شود. در مطالعه حاضر بررسی تطبیقی درخصوص معیارهای ارتقا در برخی از دانشگاه های منتخب دنیا و منطقه انجام شده است. به همین منظور، 9 دانشگاه برتر دنیا (از کشورهای آمریکا، انگلستان، کانادا و آلمان) و 6 دانشگاه برتر منطقه (از کشورهای عربستان، لبنان، ترکیه و مالزی) که اسناد کامل تری در این زمینه داشتند، بررسی و معیارهای مرتبط با آموزش، پژوهش و خدمات استخراج شدند و سپس، به صورت تطبیقی با معیارهای مشابه آیین نامه ارتقای کشورمان تطبیق داده و درباره آن بحث شده است.

با گسترش و تنوع روند جا به جایی های بین المللی به عنوان عاملی اثرگذار بر توسعه ملی کشورها، عرصه مطالعات مهاجرت به بازخوانی نیاز دارد. روند رو به افزایش برون کوچی تحصیل کردگان در سال های اخیر به عنوان یکی از چالش های عرصه سیاستگذاری قلمداد شده و نیازمند آسیب شناسی جامع است. این پژوهش برای فهم و تحلیل تجربه زیسته متخصصان بازگشته به کشور از فرایند ادغام در آموزش عالی ایران انجام شده و درصدد نشان دادن آن است که چه ظرفیت هایی آنها را به ماندن در کشور و خدمت در نهاد دانشگاه ترغیب می کند و آموزش عالی به عنوان مهم ترین بستر جذب نیروهای متخصص چگونه با سرمایه انسانی مهاجران بازگشتی برخورد می کند؟ روش پژوهش کیفی و جمع آوری داده ها بر اساس 65 مصاحبه نیمه ساختار یافته با متخصصان بازگشته به کشور با مدرک دکتری و بالاتر بود. به منظور ارایه تصویری جامع از سیاستگذاری های صورت گرفته، 12 مصاحبه تخصصی با مدیران گروه های دانشگاهی و مسیولان مربوط در بخش های دولتی و خصوصی صورت گرفت. همچنین سوالات کمیته علمی جذب هییت علمی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به منظور فهم چالش های مهاجران بازگشتی تحلیل محتوا شد. به نظر می رسد رویکرد نهاد آموزش عالی به انتفاع از سرمایه انسانی متخصصان بازگشتی در قالبی محدود و کوتاه مدت است و ادغام درازمدت در چارچوب فرایند جذب هییت علمی با چالش های متعددی همچون غلبه نگاه فنی بر نظام آموزشی و مهجوریت علوم انسانی، منطبق نبودن تخصص و مهارت های مهاجران بازگشتی با نیازهای اعلامی دانشگاه های کشور، کمیت محوری نظام ارزشیابی در دانشگاه، توزیع نامناسب منابع، نبود زیرساخت های لازم در به فعلیت رسیدن تخصص مهاجران، از دست دادن شبکه های حمایتگر آکادمیک و تفاوت استاندارد تولید رزومه در داخل و خارج از کشور همراه است.

نظام آموزش عالی به عنوان یکی از مهم ترین ارکان هر جامعه برای توسعه و پیشرفت شناخته می شود. هدف اصلی این پژوهش تدوین و اعتباریابی الگوی ساختار اجتماعی فرهنگی دانشگاه ها بود. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی و توسعه ای و از نظر شیوه گردآوری داده ها، ترکیبی اکتشافی متوالی و از نوع الگوسازی بود که با استفاده از روش همسوسازی داده های چندگانه در سه مرحله چارچوب نظری اولیه تدوین و اعتباریابی شد. برای شناسایی مولفه های ساختار اجتماعی فرهنگی دانشگاه ها، در مرحله اول 46 واحد مطالعاتی انتخاب و مطالعه شد. در مرحله دوم مصاحبه به صورت نیمه ساختاریافته و هدفمند با 16 نفر از خبرگان و مطلعان این حوزه صورت گرفت و در مرحله سوم با استفاده از پرسشنامه های محقق ساخته 378 نفر از کارکنان آموزشی و غیرآموزشی با روش نمونه گیری طبقه ای نسبی در 8 دانشگاه مختلف برگزیده شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها در مرحله اول از روش تحلیل محتوای اسناد به روش مقوله بندی، در مرحله دوم از روش تحلیل محتوا به صورت تحلیل مقوله ای و در مرحله سوم برای اعتباریابی چهارچوب تدوین شده از روش تحلیل حداقل مربعات جزیی با استفاده از نرم افزارSmart PLS استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد که ساختار اجتماعی فرهنگی دانشگاه ها در برگیرنده 12 مولفه اصلی شامل اعتماد، هنجارها و ارزش های مشترک، درک متقابل، پویایی های گروهی و کنش های مشارکتی، کانال های اطلاعاتی و ارتباطات شبکه ای، هویت، خطر پذیری و نوآوری، رهبری و مدیریت، ساختار، ارزیابی، تکریم و منزلت دهی، ماموریت و رسالت و استقلال و آزادی است. لذا، مولفه های شناسایی شده این پژوهش می تواند مبنای مناسبی برای بررسی، شناخت و بهبود ساختار اجتماعی فرهنگی دانشگاه ها توسط نهادهای عالی سیاستگذاری در آموزش عالی کشور باشد.