فلسفه
سال:1388 | دوره:37 | شماره:4 |تعداد مقالات:7

رابطه مفاهیم جزئی با معنا، دلالت و ارجاع یکی از مسائلی است که همواره ذهن محققین در فلسفه منطق، زبانشناسی و فلسفه تحلیلی را به خود مشغول کرده است. منطق دانان سنتی با تسامح بسیار در این مساله وارد شده، با اعلام اینکه جزئی معنای مستقلی دارد و مستقیما به شی ء خاص ارجاع می دهد و بر آن هم دلالت می کند از کنار آن عبور کرده اند، ولی به مرور زمان و خصوصا با ظهور فلسفه تحلیلی این موضوع جایگاه واقعی خود را پیدا کرده است. در اینکه اساسا آیا مفهوم جزئی معنا دارد یا بی معناست، مناقشه های بسیاری رخ داد و به تبع آن در نوع و ارجاع و دلالت این مفاهیم، نکات بسیاری روشن شده است. این مقاله به بحث تطبیقی ولو به صورت بسیار محدود و مختصر در این باره پرداخته است.

این مقاله تلاش کرده است تا با ارجاع به نظرورزیهای کارل یاسپرس (در تعریف دانشگاه) و خوزه ارتگایی گاست (در تعریف فلسفه)، زمینه ای برای ورود به بحث شرایط امکان (به مفهوم کانتی آن یعنی چارچوب ضروری برای امکان ظهور چیزی) آموزش فلسفه در دانشگاه را فراهم آورد. در جهت چنین رویکردی، مقاله در دو قسمت کوتاه و به هم پیوسته سامان داده شده است. قسمت اول مقله با ارجاع به کتاب ایده دانشگاه یاسپرس، اهم ویژگی های دانشگاه به مثابه ایده، (یا معنای دانشگاه) را که در مقابل وضع موجود دانشگاه به مثابه نهاد یا انستیتو قرار دارد، مورد بررسی قرار داده است. در قسمت دوم مقاله که با ارجاع به کتاب فلسفه چیست؟ گاست و روایت او از «فلسفه به مثابه دلتنگی» صورت بندی شده، بحث شده است که فلسفه به مثابه دلتنگی، دلتنگی برای جایی که نیست، در واقع روایت دیگری از به هست آوردن نیستی، آشکار ساختن غیاب، ممکن گردانیدن ناممکن و پدیدار ساختن اقیانوسی است که فقط قله آن پیدا است. مقاله با استخراج این نتیجه به سرانجام رسیده است که شرایط امکان آموزش فلسفه در دانشگاه را می توان عبارت دانست از پدیدار شدن و برجسته شدن ایده دانشگاه، به مثابه حریمی که نگاهبانان حقیقت در آن گروه آمده اند تا در آن آزادانه به تحقیق و تدریس بپردازند، و ایده فلسفه، به مثابه نارضایتی از واقعیت موجود و دلتنگی برای جایی که اینجا نیست.

مقاله حاضر نظریا ت معرفت شناختی رورتی را مورد بررسی قرار می دهد. این نظریات در دو محور اصلی مطرح می شود: نظریات سلبی که بیان کننده نظریات انتقادی رورتی است و نظریات ایجابی که بیانگر رویکرد پراگماتیستی او به شناخت است.در بخش اول نظریات انتقادی رورتی مطرح می شود.رورتی فرض های موجود در پس فلسفه مدرن را مورد تردید قرار می دهد و نشان می دهد که این فرض ها انتخابی است و می تواند کنار گذاشته شود. از نظر او فلسفه سنتی کوششی برای فرار از تاریخ یعنی کوششی برای یافتن شرایط غیرتاریخی هر تحول تاریخی ممکن است.او متذکر می شود که تحقیق درباره مبانی شناخت، اخلاق، زبان و جامعه، کوششهایی در جهت سرمدی کردن یک بازی زبانی یا عمل اجتماعی خاص است. رورتی با کنارگذاشتن فلسفه مبناگرایانه، پیام اصلی خود را تاریخی گرایی می داند. به همین جهت او مفاهیم ذهن، شناخت و فلسفه را از دیدگاه تاریخی مورد بررسی قرار می دهد.او در این بررسی تاریخی، اشتباهات و خلط های فلاسفه را نشان می دهد. و نهایتا به این نتیجه می رسد که مفهوم شناخت به عنوان تلفیقی از بازنمایی های دقیق، مفهومی انتخابی است و می تواند جای خود را به تلقی پراگماتیستی از شناخت بدهد. در بخش دوم و سوم نظریات ایجابی رورتی در مورد شناخت و نتایج پراگماتیستی چنین نظریاتی بیان می شود.در چنین رویکرد پراگماتیستی ای، مواجهه با اشیا جای خود را به گفتگو می دهد. لذا توجیه مستلزم ارتباط خاص بین تصورات (یا کلمات) و اشیا نیست، بلکه مستلزم گفتگو، یعنی مستلزم فعالیت اجتماعی است. توجیه مبتنی بر گفتگو نیز طبیعتا کل گرایانه است. از نظر رورتی، هنگامی که گفتگو جای مواجهه را بگیرد، مفهوم ذهن به عنوان آیینه طبیعت می تواند کنارگذاشته شود. در این صورت مفهوم فلسفه به عنوان حوزه ای که در جستجوی مبانی شناخت است، نامعقول می گردد. رورتی دیدگاه خود در باب شناخت را رفتارگرایی معرفت شناختی می نامد. رفتارگرایی معرفت شناختی یعنی تبیین عقلانیت و مرجعیت معرفتی به وسیله ارجاع به آنچه جامعه جواز بیان آن را می دهد.

هدف تحقیق حاضر بررسی مفروضات معرفتی عصر پست مدرن و نشان دادن سازگاری آن با دین است.در این رابطه بیان خواهد شد متفکرین پست مدرن با متمایز ساختن مبانی معرفتی خود نسبت به فیلسوفان عصر جدید، جهان بینی جدید و متفاوتی برای انسان مطرح نمودند که در مقایسه با عصر جدید آدمی آزادی بیشتری بدست می آورد. انسان جهان را خود می سازد نه اینکه پرده ازجهان ساخته شده کنار می گذارد. رواج جهان بینی مذکوردر پست مدرن معلول مبانی معرفتی دوره مذکور است.نفی عینی گرایی معرفتی در مقابل التزام به معرفت شناسی قالب گرا، نفی نقش منفعلانه و بی طرفانه ذهن در فرایند معرفت و در عوض التزام به نقش فعالانه آن و نفی استقلال ذهن و عین، نقد مبناگرایی و در نهایت ارائه تصور جدید از حقیقت از ویژگی های مهم معرفت شناسی در عصر پست مدرن است. نگرش متفاوت به عقل و منزلت آن و چیستی حقیقت تمایز بنیادی میان پست مدرن و عصر جدید است. در نوشته حاضر ضمن بررسی مختصر مفروضات معرفتی عصر پست مدرن، لوازم دینی آن مورد بحث قرار خواهد گرفت. برخی پست مدرن را به خاطر نوع جهان بینی ای که در مقابل انسان معاصر قرار می دهد با جهان بینی دینی متعارض می دانند و لذا پست مدرن را تهدیدی علیه دین می نگرند. برخی مخالف این نظر اند وجهان بینی پست مدرن را زمینه ساز یک فرصت معرفتی برای دین می دانند. در این رابطه نشان داده خواهد شد عواملی که مورد استناد اندیشمندان پست مدرن قرار می گیرد در آموزه های دینی نیز مورد استناداست و تلاش فردی مبتنی بر عقل به شناخت منتهی نمی شود.بلکه معرفت از مقولاتی است که در تعامل جمعی شکل می گیرد.

هدف این مقاله بررسی گزاره های وجودی از دیدگاه کانت و صدرالمتالهین است. این بحث تطبیقی، هم با نحوه تقسیم قضایا توسط این دو فیلسوف پیوند خورده است و هم با تفسیری که از مفهوم وجود ارائه می دهند. کانت پس از تقسیم احکام به تحلیلی و ترکیبی و در پی تشریح ویژگی های این دو نوع حکم، نتیجه می گیرد که گزاره های وجودی نه تحلیلی است و نه ترکیبی. در باور کانت، مفهوم وجود که در گزاره های وجودی به ظاهر محمول واقع شده است محمول حقیقی نیست و صرفا به لحاظ منطقی می توان آن را محمول نامید. پس وجود تنها نقش رابط حکم در قضایا را ایفا می کند. اما صدرالمتالهین به دنبال تقسیم قضایا به حمل های اولی ذاتی و شایع صناعی، گزاره های وجودی را یکی از اقسام حمل های شایع صناعی به شمار می آورد. او برخلاف کانت، نه تنها به وجود محمولی معتقد است، بلکه این مفهوم در فلسفه صدرایی نقشی بنیادین ایفا می کند. مقاله پیش رو، ضمن تشریح دیدگاه کانت و صدرالمتالهین در باب گزاره های وجودی و ارائه بحثی تطبیقی پیرامون چگونگی تقسیم قضایا توسط این دو فیلسوف، بررسی نقادانه موضع کانت در قبال وجود محمولی و گزاره های وجودی را به عهده گرفته است.

نظریه معنای دیویدسن تابع رویکرد کلی معناشناسی صوری است.در این رویکرد، معنای جمله تابع معنای اجزای جمله است. این همان اصل ترکیب است که به نظر دیویدسن هر نظریه معنایی باید جایی برای آن باز کند. یک عنصر اساسی در نظریه معنای دیویدسن استفاده از نظریه صدق تارسکی است، زیرا نظریه صدق تارسکی می تواند جایی برای اصل ترکیب باز کند، اما بدین منظور باید شرایطی داشته باشد. نخست اینکه قابل اطلاق بر زبان های طبیعی باشد، دوم اینکه قابل آزمون تجربی باشد و سوم اینکه قدرت تفسیر داشته باشد. دیویدسن در مقاله «معنا و صدق» (Davidson 1984: 17-36) اصل نظریه اش را مطرح می کند و در مقالات دیگر و مهم تر از همه در «تفسیر ریشه ای» (Ibid: 125-139) تلاش می کند تا با کمک اصولی همچون اصل یکسانی نوع بشر و کل گرایی نشان دهد که نظریه صدق شرایط فوق را دارد. یکی از مهم ترین اشکالاتی که به نظریه معنای دیویدسن وارد شده است ناسازگاری کل گرایی در معنا با اصل ترکیب است که دامت آن را مطرح می کند.

در این مقاله نظریه زمان کانت در رساله استادی او (1770) بررسی شده است. یکی از اهداف این بررسی نشان دادن جنبه هایی از این نوشته کانت است که در فلسفه نقادی وی بسط یافته است. در بخش اول مقاله، پس از ذکر مبانی و مفاهیم مشترک میان این اثر با کتاب نقد عقل محض (از جمله اصل تفکیک حس از فهم و مفاهیم تمامیت، جهان، جهان پدیداری، صورت و شهود محض) در عین اشاره به تفاوتهای دو متن، نقدهای کانت از آرا دیگران درباره ماهیت زمان بر اساس این مبانی و مفاهیم نقل گردیده و نظریه زمان خود وی گزارش شده است. در بخش دوم، در تحلیل و نقد این نظریه، دلایل کانت در رد آرا دیگران و نقاط قوت و ضعف نظریه وی ارزیابی شده است. در جمع بندی کلی محاسن این نظریه، اشاره شده است به اهمیت توجه بدیع کانت به نقش زمان در معرفت و ارتباط آن با سایر امور ذهنی و نیز جنبه مثبت زمان به عنوان قانون ذهن. درباره مشکلات آن نیز اشاره شده است به فاصله معرفت بشری با وجود فی نفسه اشیا که مشکل اصلی فلسفه نقادی است.