هنرهای زیبا
سال:1383 | دوره:- | شماره:19 |تعداد مقالات:11

این مقاله به مقایسه تطبیقی دگرگونی های جمعیت، شهرنشینی، خانوار و سکونت در ایران، فرانسه و رومانی پرداخته و تحت سرفصل های یکسان تحولات فوق را مورد مداقه و تحلیل قرار می دهد. بررسی حاضر نشان می دهد که گذار به جامعه مدرن که با غلبه شهرنشینی، تغییر در ابعاد خانوار و ترکیب آن، تغییر شرایط سکونت و مسکن، تغییر ویژگی های سکونتگاه ها، تغییر الگوهای استفاده از مسکن، تغییر در نیازهای خانوار و به ویژه با رویکرد عقلایی به امر تامین مسکن همراه است، به درجات مختلف در همه کشورهایی که تجربه مدرنیته را طی کرده و می کنند، قابل مشاهده است، گرچه قرارگیری در سطوح مختلف تجربه گذار، شرایط مختلف اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی، سنت ها و شیوه های سکونت و استفاده از مسکن، همگی در تعیین خصوصیات مسکن و نحوه برخورد به آن تاثیر می گذارند.خلاصه ای از بررسی های مقایسه ای فوق محتوای مقاله حاضر را تشکیل می دهد. در این گفتار تلاش شده تا دگرگونی های ناشی از مدرنیزاسیون در خانوار، مسکن و شهر در سه کشور فوق که در سطوح مختلفی از تجربه مدرنیته قرار دارند، نشان داده شود.

در سال های میانی سده گذشته، اغلب شهرسازان و برنامه ریزان حمل و نقل درون شهری اروپا، با دیدگاهی اتومبیل گرا، سفرهای درون شهری را برنامه ریزی و شبکه ارتباطی شهرها را بر اساس آن طراحی می کردند، اما در چند دهه اخیر، این دیدگاه تغییر یافت و به شیوه شهرسازی انسان گرای گذشته گرایش پیدا کردند. نتیجه این رویکرد، به رسمیت شناختن سفرهای پیاده و دوچرخه به منزله یکی از سیستم های حمل و نقل درون شهری و برنامه ریزی و طراحی مسیرهای پیاده و دوچرخه در شبکه ارتباطی شهرها بود. با گزینش این شیوه، سعی شد مشکلات تردد در شهرهای بزرگ، از جمله آلودگی های مختلف ناشی از تردد اتومبیل کاهش یابد. در خصوص این هدف، ضوابط و معیارهایی نیز ارایه شد که با شرایط آن کشورها، کارایی خود را بخوبی نشان داده است. در واقع، تدوین این ضوابط، براساس ویژگی های اقلیمی، اجتماعی و فرهنگی آن کشورها انجام گرفته، که تعمیم آن در مکان های جغرافیایی دیگر، جای تعمق و بررسی دارد. در این مقاله، امکان سنجی ایجاد مسیرهای پیاده و دوچرخه براساس شرایط محلی و ویژگی های محدوده هسته مرکزی تهران بررسی شده است.

هویت کالبدی به معنای صفات و خصوصیاتی است که جسم شهر را از غیر متمایز کرده و شباهتش را با خودی آشکار می کند. این صفات باید بگونه ای باشند که جسم شهر، در عین حفظ تداوم زمانی، در حال تحول و تکامل نیز باشد و نهایتا به پیدایش یک کل منجر شود. هویت کالبدی از نظر مفهومی با اصطلاحات «شخصیت» و «حس مکان» مترادف است. معیارهای ارزیابی هویت کالبدی به قرار زیرند: -1 تمایز/ تشابه، به معنای تمایز از غیر و تشابه با خودی -2 تداوم/ تحول، به معنای پیوند با گذشته و عدم انقطاع (تداوم معنی و ارزش های خودی) در عین نوآوری و خلاقیت با توجه به شرایط زمانه (خود ماندن ولی همان نماندن) -3 وحدت/ کثرت، به معنای پیوند میان اجزا متفاوت، ناهمگون و حتی متضاد، به گونه ای که در کنار هم یک کل را به وجود بیاورند. نظریه های زمینه گرایی و منطقه گرایی پایه نظری تفسیر و تشریح معیارهای فوق در حوزه های معماری و طراحی شهری هستند.

در سال های اخیر، مفهوم «پایداری محیط» به عنوان موضوعی خاص در محافل تخصصی و غیر تخصصی مطرح بوده و بخش وسیعی از ادبیات طراحی را به خود اختصاص داده است. بر این مبنا، ابعاد مختلف مبانی توسعه پایدار، از زوایای متفاوت برنامه ریزی و طراحی محیط، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته و راهکارهایی نیز در قالب دیدگاه های مختلف ارایه شده است. در این راستا، علیرغم دقت نظر در جامعیت مدل های فرآیند تصمیم گیری، به نظر می رسد حدود و ثغور رویه عملی آنها به وضوح روشن نیست. مقاله حاضر، مبانی توسعه مدل «فرآیند برنامه ریزی و طراحی محیط» را مورد بحث قرار می دهد.در رابطه با ساماندهی مرحله شناخت نویسنده قصد دارد نظریه ای رویه ای که هم آموزش و هم تجربه عملی برنامه ریزی و طراحی محیط را ارتقا بخشد ارایه نماید. بدینوسیله متخصص محیط کالبدی می تواند به جای استفاده از مدل های تحلیلی متداول، مدل تحلیلی خویش را متناسب با محیط و شرایط خاص موردی تدوین و استفاده نماید. موضوع مورد تاکید، ادغام دو رویکرد: (1) پژوهشی و (2) طراحی در فرآیند برنامه ریزی و طراحی محیط است که در آن، (1) مبنای تحلیلی فرآیند، با رویکرد مشکل یابی، تصمیم سازی و مدیریت، و (2) اقدام عملی فرآیند، با رویکرد برنامه ریزی و طراحی، متفاوت از یکدیگر معرفی می شوند.

امروزه وسایل حمل و نقل شهری بر بافت شهرها اثر گذاشته و سیمای شهری، کالبد فیزیکی و ساختار اجتماعی آنها را متاثر کرده است. اخیرا، ایجاد شبکه حمل و نقل زیرزمینی، اثرات بسیار محسوسی بر کالبد تهران گذارده است. تازه ترین این آثار، در محل هایی است که شبکه حمل و نقل زیرزمینی، از طریق ایستگاه یا ورودی با سطح شهر مرتبط می گردد. ورودی های مترو مهم ترین نقاطی هستند که نظام حمل و نقل جدید را به ساختار موجود پیوند می دهند. این ورودی ها، با کالبد موجود شهر و همچنین با خطوط حمل و نقل زیرزمینی رابطه ای بسیار نزدیک دارند و نیازمند طراحی منظمی هستند که به دلایل متعدد مانند لزوم جلب مردم، ایمنی، تعریف حریم ها، کنترل ازدحام و ایجاد وضوح و خوانایی، باید مورد توجه متخصصان قرار گیرند. بر این مبنا، توجه به طراحی منظر شهری در محل ورودی های مترو به عنوان مقدمه ای برای تدوین ضوابط و معیارهای دقیق تر ضروری است.

تعریف های گوناگونی به منظور تبیین معماری اسلامی ارایه شده اند، که اغلب جنبه های مادی و ظاهری موضوع را مورد توجه قرار داده اند. پیشنهاد این مقاله، رویکرد حکمی به معماری اسلامی است. بر اساس چنین نگرشی آنچه میان مخاطب و پدید آورنده ی اثر هنری، به عنوان واسطه قرار می گیرد، رسانه ای از آموزه های معنوی و ملکات روح انگیز الهی است. معمار سالکی است که با رشد معنوی و کسب فضایل اخلاقی، ابزار توسعه ی فیض الهی را در کالبد جهان مادی ممکن سازد. و با کسب شناخت حقیقی از جهان هستی، به مرتبه فنای فی الله رسیده، جریان حکمت الهی را در وجود خویش بازپروری می نماید. نگرش حکمی به معماری اسلامی، در اصل، نگرشی درون زاست؛ نگرشی که می تواند موجبات بازتعریف یک معماری اسلامی پیشرو را فراهم آورد. آینده معماری اسلامی تنها در سایه چنین رویکردی قابلیت تعریف می یابد، نگرشی که تبلور عینی آن را می توان در شیوه اصفهانی، به خوبی مشاهده نمود.

این پژوهش در پی پرسش از علت وجودی، و توانایی تحقیق ابژکتیو در معماری است. دگرگونی مفهوم حقیقت و به تبع آن هنر و معماری در متافیزیک، معماری را که در نسبت با تخنه، دانایی عملی محسوب می گشت، به متعلق معرفت نزول می دهد و بدین ترتیب تحصل شیوه تامل به حقیقت قرار می گیرد. مهم ترین یافته این تحقیق که به روشی تحلیلی - دیرینه شناختی به انجام می رسد، پویه ای است، جهت گذر از این تحصل. بر این اساس تحقیق بیش از آنکه جستجوی حقیقت باشد به تحقق رساندن حقیقت و پی افکنی خواهد بود. لذا جهان فراز آمده هر اثر هنری و از جمله معماری، موضوع اندیشه و یا محتوای تحقیق نیست بلکه خود عنصری است که امکان اندیشه را فراهم می آورد. این رویکرد مفهوم تحقیق در معماری را از اندیشه به معماری، به اندیشه با معماری تغییر می دهد.

ارتباط سیاسی - بازرگانی ایران با ممالک اروپایی در دوره صفوی به خصوص از دوره شاه عباس اول به بعد به ارتباط فرهنگی - هنری نیز انجامید و نقاشان اروپایی در کسوت بازرگان و تاجر از همان اوایل دوره صفوی به ایران آمدند و بعضی از آنها وارد خدمت دربار صفویان شدند. آنها در دربار فنون و تکنیک هنری خود را در دیوار نگاره های کاخ ها و تهیه تابلوهای مستقل به کار بستند و حتی این فنون و اصول را به بعضی از شاهان و شاهزادگان صفوی نیز یاد دادند. نقاشان دربار صفوی هم به فراگیری نقاشی اروپایی از آنها پرداختند. نتیجه و برآمد تمامی این فعالیت ها پدیداری سبکی به نام فرنگی سازی در نقاشی ایران بود. البته گفتنی است که در کنار این نقاشان، ورود تصاویر چاپی و گراوورهای اروپایی و نیز تابلو نقاشی های رنگ روغن و مصالح نقاشی اروپایی در پیشبرد سبک فرنگی سازی تاثیری در خور داشت. در این مقاله با ارجاع به اطلاعات جسته و گریخته منابع، شماری از این نقاشان اروپایی فعال در دربار صفوی شناسایی شده اند.

در پژوهش حاضر با استناد به حضور مرد سیاه رقصان در نگارگری ایرانی، آیین های مردمانه و بازخوانی نشانه ها در داستان زندگی سیاوش که نام وی به معنی مرد سیاه است شخصیت اسطوره ای که می تواند پیشینه این مردان سیاه چهره باشد نمایانده شد: تموز یا دموزی، نخستین نمونه ایزد نباتی که داستان زندگیش چرخه تولد، مرگ و رستاخیز هر ساله زمین را برای سومریان تبیین می کرد از سوی دیگر با تکیه برآرادومزیل روشن شد که رنگ سیاه می تواند نشانه بازگشت از جهان زیرین باشد و نه سوگواری. بنابراین مردان سیاهی که در آیین های مردمانه، نگارگری ها، حماسه و داستان های ایرانی ظاهر شده اند، بازخوانی های گوناگون از مردان سیاه شادی سازی اند که در هر بهار از جهان زیرین به روی زمین باز می گردند.

در این مقاله آثار بلند سینمایی بهرام بیضایی با استفاده از رویکرد جامعه شناسی هنر و نشانه شناسی سینما مورد بررسی قرار گرفته است. ادعای اصلی مقاله مبتنی بر امکان پیدا کردن شناخت بهتری از جامعه و گروه های اجتماعی با مراجعه به آثار هنری است. این ادعا با نظریه های گلدمن و دووینیو در حوزه جامعه شناسی هنر توجیه شده است. با استفاده از نقد درون نگر، معنای آثار ادراک شده، سپس با به کارگیری نقد برون نگر و رویکرد جامعه شناسانه، سعی شده است که رابطه میان فیلم و جامعه آشکار گردد. نتیجه کلی اینکه جامعه به تصویر کشیده شده توسط بیضایی جامعه ای است پر تنش و منفعت طلب که با روشنفکران خود میانه خوبی ندارد، و او خود را در این جامعه همچون بیگانه ای مطرود می بیند. در این مقاله بیضایی به عنوان نماینده روشنفکران ملی گرای طبقه متوسط معرفی شده، که در فیلم هایش، جامعه را از دیدگاه این طبقه به تصویر کشیده، معرفی، تحلیل و نقد کرده است.

مقاله ابتدا به تفاوت ویژگی های میان تئاتر آستروفسکی که به متن اثر تکیه می کند و تئاتر نوین که در آن مبنا درک مفاهیم درونی اثر توسط کارگردان و کار او روی هنرپیشه و همچنین کار هنرپیشه روی نقش می باشد، اشاره کوتاهی دارد. در ادامه به ویژگی های نمایش نامه های چخوف و بررسی نمایش نامه «باغ آلبالو» آخرین نمایش نامه نویسنده و شخصیت های اثر پرداخته می شود. چخوف در نمایش نامه «باغ آلبالو» حوادث زندگی و ویژگی های شخصیت را در ارتباط با باغ توصیف می کند. او به شخصیت های اثر خود ویژگی های هم مثبت و هم منفی می دهد. مقاله ضمن بررسی شخصیت های نمایش نامه «باغ آلبالو» و نشان دادن سه نسل (گذشته، معاصر، آینده) در کنار هم و مقایسه آنها با یکدیگر به این نتیجه می رسد که چخوف با هدفمندی خاصی این سه نسل را در کنار هم قرار داده است تا به خواننده نشان دهد برای نجات باغ (روسیه) سه عنصر اصلی یعنی کار، امید و آزادی در سه نسل می توانند نقش اساسی داشته باشند.