مطالعات تاریخی جهان اسلام
سال:1395 | دوره:4 | شماره:8 |تعداد مقالات:6

جمهوری ترکیه در سال 1923 تاسیس شد. بنیانگذاران جمهوری در دوره نظام تک حزبی به منظور تثبیت نظام ارزشی مرکزی کمالیستی به مهندسی های فرهنگی و سیاسی زیادی دست زدند. سیاست های اعمال شده این دوره و بازتاب های آن، به یک معنا تحولات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی معاصر ترکیه را شکل داده است. به این دلیل، چیستی ماهیت نظام ارزشی مرکزی کمالیستی و پیامدهای فرایند تثبیت آن در دوره نظام تک حزبی در ترکیه یک سوال مهم به شمار می آید. (سوال) به نظر می رسد ماهیت نظام ارزشی مرکزی کمالیستی که از سه اصل پوزیتیویسم، سکولاریسم و ناسیونالیسم متشکل می باشد، منجر به پرورش یک نسل کمالیست و شکل گیری نزاع بین دولت و جامعه در قالب نظریه مرکز- پیرامون گردیده است. (فرضیه) مقاله حاضر، شناسایی نتایج و پیامدهای اعمال روش های ژاکبنی و تحمیل های از بالا را که به منظور تثبیت نظام ارزشی مرکزی کمالیستی صورت گرفته است، غایت اصلی خودساخته، (هدف) این موضوع و موضوعات مرتبط دیگر را با استفاده از نظریه مرکز- پیرامون و به کارگیری روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار داده (روش) و به نتیجه عدم موفقیت نظام ارزشی مرکزی کمالیستی در ایجاد یک نظام سیاسی جامع، فراگیر و کاربردی در قالب دولت- ملت، دست یافته است. (یافته)

ناسیونالیسم یا ملی گرایی عربی مقوله ای تاریخی، در بخشی از جهان اسلام می باشد که بر بنیان «خودی و بیگانه» شکل گرفته است. ملی گرایی عربی واکنشی در برابر استبداد داخلی، استعمار خارجی و اشغالگری بود. اندیشه ای وارداتی که تلاش کرد هویت ملی عرب ها را در ابعاد اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، دینی، میراث فرهنگی، زبان و ادب احیا کند و از ایشان ملتی یکپارچه بسازد. این حرکت که از نیمه دوم قرن نوزدهم به آرامی شکل گرفت در نهایت توانست پس از جنگ جهانی دوم به حرکت غالب در جهان عرب تبدیل شود؛ اما نشانه های سستی و ضعف این جریان از دهه هفتاد میلادی به مرور بروز کرد و ناکامی ها و بحران هایی را در جهان عرب پدیدار ساخت که بازتاب های آن در تحولات جاری قابل پیگیری و مشاهده است. اما چرایی و چگونگی این ناکامی، ابعاد آن و بازتاب های کنونی اش با توجه به بستر تاریخی و عوامل انسان موثر در این جریان چنانچه بایسته است مورد توجه قرار نگرفته است. (پرسش) ملی گرایی عربی از آن جا که اندیشه ای وارداتی است، اصولا نمی توانست به عنوان یک راه حل شمار رود به همین دلیل خود به یک عامل بحران ساز تبدیل شد. (فرضیه) این نوشتار کوشش خواهد کرد با بررسی تاریخی، شناسایی عوامل پیدایش و تطور این اندیشه، عوامل و ابعاد ناکامی ها، بحران ها و بازتاب های کنونی ملی گرایی عربی را تبیین کند. (هدف) برای نیل به این مهم روش توصیفی و تحلیلی به کار گرفته خواهد شد (روش) اثبات ناتوانی ملی گرایی به عنوان یک اندیشه ی وارداتی در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و بحران آفرینی این جریان و بازتاب این بحران ها در وجوه بازگشت سلطه گران فرامنطقه ای، قدرت گیری محافظه کاران سنتی و وابسته و تقویت گروه های تکفیری و ایجاد تاخیر گسترش و غالب شدن گفتمان اعتدالی و تقریبی اسلام گرایان از جمله دستاوردهای این پژوهش است. (دستاورد)

قدرتمند شدن صفویه توسط پادشاهانی مثل شاه عباس اول باعث اتحاد سیاسی کشور، رونق تجارت، امنیت جاده ها و درنتیجه بازرگانی شد. در این میان، یزد با قدمت چند هزار ساله در نساجی، در دوره صفویه بزرگترین طراح پارچه در تاریخ ایران یعنی غیاث الدین نقشبند یزدی را پرورش داد. حمایت حکومت مرکزی از کارگاه های نساجی موجب رونق اشتغال در صنعت نساجی شد و طراح برجسته ای همچون غیاث الدین نقشبند یزدی که در تاریخ نساجی ایران کم نظیر بود، ظهور یافت. او با عزیمت به اصفهان و ریاست بر کارگاه های سلطنتی به عنوان برجسته ترین طراح پارچه در تاریخ نساجی ایران شهرت یافت. در عصر صفوی دو ابتکار فنی در طراحی و بافت پارچه چندتایی و مخمل رخ داد که غیاث برجسته ترین استاد هردوی آن ها بود و یزد در تولید انواع منسوجات مثل زری، ترمه و.. شهره خاص و عام بود. تحولات در نساجی در این دوره این سوال را مطرح می نماید که: تحولات نساجی در یزد و نقش هنرمندان یزدی در این عصر چگونه توصیف شده است؟ محصولات و دست آوردهای این تحولات در کشور و در یزد چه بود؟ تبین فرضیات مطرح توصیفی- تحلیلی مبتنی بر آثار اسنادی و کتابخانه ای می باشد.

خلیج فارس در طول تاریخ، مورد توجه کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای قرار داشته است. این منطقه از آن جا که ادامه آب های اقیانوس هند است، در قرن نوزدهم مورد توجه کشورهای استعمارگر اروپایی قرار گرفت و موجب افزایش اهمیت این آبراه و به ویژه بنادر و جزایر آن شد.در اواخر قرن نوزدهم، آلمان ها برای نفوذ در ایران و به دست آوردن جایگاه سیاسی و اقتصادی در خلیج فارس تلاش هایی را آغاز کردند. یکی از روش های نفوذ آلمان ها در خلیج فارس، توجه بیشتر به روابط بازرگانی و اقتصادی بود. آلمان ها سعی کردند با فرستادن هیات های تجاری و بازرگانی، بر بازرگانی خلیج فارس تسلط یابند ولی در سایه اقتدار انگلستان نتوانستند جایگاه مناسبی برای خود در خلیج فارس ایجاد کنند.ناصرالدین شاه قاجار برای مقابله با نفوذ و مداخله نمایندگان روس و انگلیس در امور داخلی کشور و ایجاد تعادل در سیاست خارجی و حفظ استقلال، درصدد برآمد یک دولت دیگر اروپایی را در سیاست ایران ذی نفع کند. به دنبال دیدار ناصرالدین شاه قاجار از آلمان در سال 1290 ه.ق/ 1873 م. عهدنامه مودت تجارت بین ایران و آلمان در سن پترزبورگ منعقد و به دنبال آن روابط اقتصادی ایران و آلمان آغاز شد.این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و اسناد تهیه شده است درصدد بررسی جایگاه آلمان در فعالیت های اقتصادی خلیج فارس در بیستم می باشد. با توجه به نتایج این مقاله، آلمان ها در یک دوره کوتاه مدت ولی پربار توانستند تجارت خلیج فارس را در بین سال های انقلاب مشروطه تا جنگ اول جهانی به دست گیرند.

جنبش اسماعیلیه در واپسین سال های سده سوم قمری در مغرب اسلامی با همت داعیان فعالی چون ابوعبداله شیعی پس از مبارزات طولانی فرهنگی و توفیقات نظامی با تکیه بر شرایط سیاسی حاکم بر مغرب میانه و بهره گیری از نارضایتی قبایل کتامه از وضع موجود به بار نشست و دولتی منتسب به علویان فاطمی در آن سرزمین تاسیس شد. مدد رسان فاطمیان در احاطه بر مغرب و دست اندازی بر دولت های مقارن آنان، استراتژی گفتمانی متکی بر اندیشه مهدویت و بهره گیری از شعارهای نافذ برای جلب رضایت سرخوردگان اجتماعی و تبلیغ ظهور مهدی به عنوان ناجی ظلم دیدگان بود. گرچه این شعار برگرفته از فرهنگ دینی، برای مدتی توانست سیادت معنوی را در مغرب اسلامی برایشان به ارمغان آورد؛ اما ناپایداری آن لطمات سختی را بر دولت نوخاسته فاطمیان فرود آورد. این که تکوین، هژمونی، عاملان گفتمان مهدویت فاطمیان در مغرب اسلامی چگونه بود؟ چرا این گفتمان نتوانست در مغرب به پایایی دولت فاطمیان کمک کند؟ علل عدم پایداری این هژمونی در مغرب چه بود؟ خواست مقاله پیش رو است. تحقیقات نشان داد این گفتمان به دلیل چالش های سیاسی ناشی از درگیری همه جانبه با دولت های مختلف و تبدیل اندیشه مهدویت آغازین به ابزاری برای اغواگری و تحقق نایافتگی وعده های پوشالی، عدم موفقیت در برقراری عدالت اجتماعی و اقتصادی، نتوانست در مغرب پایدار بماند. این پژوهش متکی بر نظریه تحلیل گفتمان لکلوئو و موف، با روش توصیفی و تحلیلی مستند به منابع تاریخی به وارسی فرضیه های مطرح پرداخته است.

امپراطوران مغول هند از مهم ترین حامیان هنر، به خصوص هنر نگارگری در دوره زمانی خود در جهان اسلام محسوب می شدند. سرزمین هند به علت شرایط سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و همچنین درک هنری پادشاهان مغول موجب مهاجرت نگارگران ایرانی به هند شد. این مهاجرت نگارگران در نهایت موجب تاثیرگذاری عمیق نگارگری ایرانی بر نگارگری هند شد. پس از نگارگری ایرانی، نگارگری غربی نیز با سبک های جدید و اغوا کننده، نگارگری هند را تحت تاثیر قرار داد. تاثیر در هنگارگری ایرانی و غربی بر نگارگری هند موجب پدید آمدن سبک های جدید و تلفیقی نر نگارگری هند دوران مغولان شد. از این رو چرایی و چگونگی تاثیرگذاری هنر نگارگری ایرانی و غربی بر نگارگری هند دوران مغولان نیازمند پاسخ است. نوشتار حاضر با بهره گیری از مطالعه ی تاریخی متکی بر تحلیل، ضمن نشان دادن سیر تاریخی اثرگذاری سبک نگارگری ایرانی و غربی بر نگارگری هندی در دوران مغولان کبیر، ویژگی های سبک های نگارگری تزئینی ایرانی، رئالیست و منریسم غربی را به عنوان عوامل مهم در تاثیرگذاری بر نگارگری مکتب هند قلمداد کرده است و بر تشئتت هنر نگارگری هند که درنتیجه تاثیر و تاثر نگارگری ایرانی و غربی به وجود آمده تاکید می ورزد.