راهبرد
سال:1395 | دوره:25 | شماره:81 |تعداد مقالات:12

دستیابی به توسعه بدون اتکا بر پژوهش، امکان پذیر نیست و موفقیت در پیاده سازی با ارزیابی و نظارت محقق خواهد شد. هدف این تحقیق، استخراج شاخص های کلیدی توسعه پژوهش در ایران با تمرکز بر بخش بهداشت و درمان است. روش پژوهش حاضر، توصیفی- تحلیلی از نوع تحلیل محتواست و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از تکنیک دلفی فازی ایشیکاوا استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که 34 شاخص از مجموع 74 شاخص استخراج شده توسط محقق از نگاه خبرگان عوامل کلیدی محسوب می شوند که باید به طور مستمر مورد پایش قرار گیرند. ازجمله این شاخص ها می توان به «حجم قراردادهای مشاوره و پژوهشی صنعت با مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی»، «مقدار H-Index ملی (درجه اعتبار و ارجاعات مقالات در عرصه بین الملل)» و «تعداد مقالات مشترک با دانشجویان (یا استادان) خارج از کشور» اشاره کرد.

مساله توسعه و نوسازی در ایران که متاثر از جریانات و تحولات مختلف تاریخی و سیاسی در یک صد سال گذشته بوده است، همچنان مرکزیت خود را در کانون مباحث اجتماعی و سیاسی حفظ کرده است. با گذشت بیش از شصت سال از تاریخ برنامه ریزی در ایران و آزمون وخطاهای متعدد، در سال 1382 سند چشم انداز بیست ساله که جایگاه ایران را در افق 1404 نشان می داد، تصویب و ابلاغ شد. متاسفانه به رغم جایگاه رفیع این سند که پس از قانون اساسی مهم ترین سند بالادستی کشور محسوب می شود و همچنین تاکیدات مکرر مقامات عالی نظام، آن طور که انتظار می رفت توفیقی جهت تبدیل شدن به یک گفتمان در عرصه عمومی پیدا نکرد. در این پژوهش، نمونه ای هدفمند از اعضای محترم مجمع تشخیص مصلحت نظام مورد مصاحبه عمیق از نوع نیمه ساختاریافته و اکتشافی قرار گرفتند و با توجه به روش تحقیق داده بنیاد، مفاهیم به دست آمده پس از انجام فرایند کدگذاری های سه گانه (باز، محوری و انتخابی) بررسی و تحلیل شد. یافته های این تحقیق نشان می دهد که الگوی ارتباطات آیینی به دلیل قابلیت های ذاتی و کارکردی آن و همچنین تناسب با زمینه های داخلی ازجمله بستر تاریخی و فرهنگی موجود در ایران، از ظرفیت های مناسبی برای ترویج گفتمان توسعه در حوزه عمومی برخوردار است که متاسفانه تاکنون از این ظرفیت و در جهت توسعه، بهره گیری مطلوبی به عمل نیامده است. لذا این پژوهش باهدف ایجاد قابلیت به منظور بهره گیری موثر از ارتباطات آیینی در طرح های مهم اجتماعی ازجمله توسعه، صورت گرفته است.

هدف این مقاله، بررسی کارکردهای دانشگاه در فرایند توسعه پایدار از اقتصاد مقاومتی در نظام آموزش عالی ایران بوده است. روش تحقیق، توصیفی از نوع پیمایشی است و از طرفی دیگر توصیفی همبستگی از نوع روش تحلیل عاملی تاییدی بوده است، که در جامعه اعضای هیات علمی پنج دانشگاه کشور ازجمله ارومیه، تهران، چمران اهواز، فردوسی مشهد و مازندران با نمونه گیری تصادفی طبقه ای و تعداد نمونه 263 نفری اجراشده است. ابزار تحقیق، پرسشنامه محقق ساخته با توجه به مقیاس لیکرت بوده است. روایی پرسشنامه با توجه به نظر متخصصان (اعضای هیات علمی) و تحلیل تاییدی و پایایی آن با توجه به تحلیل آلفای کرانباخ مناسب گزارش شده است. روش تجزیه وتحلیل با استفاده از نرم افزار SPSS و SmartPls و تحلیل تاییدی بوده است. نتایج نشان می دهد بین وضع موجود و مطلوب توسعه پایدار از اقتصاد مقاومتی در دانشگاه ها تفاوت معنی داری مشاهده نشده و با توجه به میانگین وضع موجود در حد مطلوب است. از طرفی در تحلیل تاییدی مرتبه نخست، کلیه شاخص ها دارای بار عاملی بالای 0.6 بوده اند و نقش تعیین کننده ای بر سازه های خود دارند. در سازه مرتبه دوم کارآفرینی، اقتصاد دانش بنیان، توسعه منطقه ای و توسعه رقابت پذیری نقش تعیین کننده ای در ارتقای بهره وری کل داشته اند و در تحلیل سازه مرتبه سوم، عدالت، محیط زیست و ارتقای بهره وری کل بر توسعه پایدار نقش تعیین کننده ای داشته اند. به طور کلی مدل توسعه پایدار در حد قابل قبول مورد تایید قرار گرفته است.

امروزه امنیت محیط زیستی تبدیل به یکی از ارکان مهم امنیت شهروندان شده است به نحوی که تامین امنیت اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی برای شهروندان بدون تامین امنیت محیط زیستی، ناکارامد خواهد بود. در این میان، آلودگی هوا یکی از جدی ترین مشکلات محیط زیستی است که امنیت شهروندان را از جنبه های مختلف بهداشتی، اقتصادی، اجتماعی و البته ایمنی اکوسیستمی را به شدت دچار اختلال می سازد. با توجه به اینکه تامین امنیت شهروندان بر عهده نهادهای عمومی، به ویژه دولت است، تامین امنیت محیط زیستی نیز باید در سرلوحه اقدامات این نهادها باشد. این در حالی است که میزان مسوولیت پذیری این نهادها در مقابله با آلودگی هوا به عنوان جدی ترین تهدید محیط زیستی با میزان شدت و آثار نامطلوب آن بر حیات انسانی و محیط زیستی متناسب نیست. نظام کنونی حقوقی ایران در ایجاب دولت به مسوولیت پذیری بیشتر و موثرتر، کارامدی لازم را ندارد و بدون اعمال تحولی اساسی در مبنای حقوقی مسوولیت دولت، نمی توان امنیت محیط زیستی و هوای پاک را برای شهروندان به ارمغان آورد. حال آنکه با استناد به ضرورت تامین امنیت محیط زیستی توسط دولت، می توان خواستار ایفای نقش بیشتر دولت در مدیریت موثر آلودگی هوای شهری شد. چنانچه آلودگی هوای شهری به عنوان مساله ای از مسائل امنیت شهروندان تلقی شود، تامین این امنیت مستلزم اقدام بی درنگ، سریع و همه جانبه دولت خواهد بود.

هرچند که منازعه بر سر چگونگی بهره برداری از منابع آب شیرین، ریشه ای هزاران ساله در تاریخ اساطیری ملل و اقوام گذشته دارد، اما در دنیای مدرن امروزی نیز باوجود دسترسی آسان به منابع آبی، همچنان از این ماده حیاتی به عنوان سلاح و ابزاری برای پیشبرد دیگر مقاصد سیاسی، به خصوص در دوران شکل گیری منازعات استفاده می شود. باوجود نادیده انگاشتن واقعیت ارتباط پیچیده میان آب و امنیت از سوی پاره ای از متخصصان امنیت بین الملل، واقعیت ها حکایت از آن دارد که کمبود منابع آب شیرین می تواند به عنوان یک چالش پایدار در مناسبات بین المللی مطرح شود. با توجه به این مهم، این پژوهش در پی آن است که آشکار سازد چگونه کمبود منابع آب شیرین می تواند سبب شکل گیری منازعه در سطح ملی و بین المللی گردد، مساله ای که تاکنون راه حلی اساسی برای حل وفصل آن ارائه نشده است. تحولات و رویدادهای اخیر کشورهای حوزه خلیج فارس در سطح ملی و منطقه ای، بیانگر شکل گیری بحرانی جدید در این عرصه است. این پژوهش ضمن آنکه پیامدهای کمبود منابع آب شیرین و تنش بر سر آن را در منطقه خلیج فارس مورد مطالعه قرار می دهد، در پی آن است تا برای این پرسش، پاسخی مناسب بیابد: چه ارتباطی بین کمبود منابع آب شیرین و امنیت ملی کشورهای حوزه خلیج فارس وجود دارد؟ فرضیه تحقیق: کمبود منابع آب شیرین، تنش و تهدید امنیت ملی در کشورهای منطقه خلیج فارس را تشدید کرده است.روش تحقیق در این پژوهش، تحلیلی- توصیفی و نوع پژوهش کاربردی است و ابزار جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای است.

آب در آبریزهای بسته فلات ایران، مهم ترین عامل شکل زایی و محدودیت توان توسعه سرزمین است که انقطاع ارتباط آن در سیستم هم بسته بالادست- پایین دست و مسدود شدن جریان آن در زیر و روی زمین، موجب بیابان زایی است. طی دهه های اخیر، شاخص های منابع و مصارف آب کشور به سطح بحرانی رسیده است. راه حل بحران آب را باید در فرایند حکمرانی هر سرزمین جستجو کرد. امروزه، توسعه پایدار منابع آب با روش شناسی انتقادی و تفکر تاب آوری، گره خورده است. روش این پژوهش، تحلیلی، انتقادی و مطالعه مروری همراه با استنباط نظرات نویسندگان می باشد. هدف پژوهش حاضر، شناسایی فرصت ها و نارسایی های فراروی نظام مدیریت و بهره برداری منابع آب در فلات ایران به منظور تدوین راهبردهای تاب آوری آن است. بنیاد آمایش سرزمین کشور ما با محتوای بوم شناختی- اجتماعی، جهان بینی و بستر تعامل با طبیعت در فلات ایران تطابق ندارد. توان سرزمین در فلات ایران، فراتر از نتایج روش های ارزیابی توان معمول جهان است، زیرا مبانی استفاده از سرزمین در این تمدن آب سالار، بر مزیت هایی (عدم تجانس ساختاری سرزمین، ابعاد زمانی- مکانی دسترسی به منابع، ارتباطات عمودی- افقی سرزمین و تکیه بر آب های زیرزمینی به جای آب های سطحی) بنا شده که فراپایداری ایجاد کرده اند. تاب آوری چنین وحدتی، نیازمند شناسایی و ارزیابی سرزمین در مقیاس های سلسله مراتبی کلان (آبریز هم بسته)، میانی (کمربندهای ارتفاعی) و سپس خرد (بوم سازگان ها) می باشد. در این شرایط، ساماندهی، مرمت و حفاظت شبکه های حیاتی و زیرساخت های طبیعی سرزمین، با رویکرد محتاطانه و پایش مستمر تغییرات ممکن می شود. سرمایه های فرهنگی، احساس تعلق به سرزمین، اخلاق و ابتکار باید به عنوان مبانی دیگر استفاده از سرزمین ما تلقی شوند. همچنین اصلاحات نهادی به منظور برون رفت از موانع نظام دیوان سالاری منابع آب کشور شامل کاهش اختیارات دولت و حرکت به سمت الگوی مشارکتی، اجماع محور، شایسته سالار، شفاف در سیاست گذاری، پاسخگو، اثربخش و کارا، عادلانه و قانون مدار ضروری است.

مفهوم سرمایه اجتماعی و گسترش و بسط روش ها و راهکارهای حفظ و نگهداری یا تقویت آن در سال های اخیر به طور گسترده مورد توجه علمای جامعه شناسی، اقتصاددان ها، سیاستمداران و اصحاب رسانه در ایران قرار گرفته است. این مفهوم به عنوان ابزاری برای ارزیابی کارکرد نهادها و سازمان های اجتماعی و میزان موفقیت، تلاش و محبوبیت نهادهای اجتماعی یا گروه ها و انجمن ها محسوب می شود. درواقع، یکی از نقاط قوت نهادها، انجمن ها و گروه ها عبارت است از انباشت و تقویت سرمایه های اجتماعی که به نوبه خود مدیون عوامل متعددی است که در این میان رسانه های گروهی سهم ویژه ای دارند. بر این اساس، در نوشتار حاضر سعی بر آن است تا ضمن بررسی جایگاه و تاثیر رسانه ملی بر وضعیت سرمایه اجتماعی در جمهوری اسلامی ایران، توانایی ها، فرصت ها و چالش های فراروی رسانه ملی در این حوزه مورد بررسی قرار گیرد. اگرچه سنجش این موضوع با توجه به حیطه و گستردگی سرمایه اجتماعی بسیار دشوار است، اما با استناد به برخی داده های تجربی، شواهد عینی و داوری بزرگان جامعه شناسی و اصحاب رسانه، دست کم می توان اهمیت و تاثیر رسانه ملی را در این مبحث مورد بررسی قرار داد.

شکل گیری ناتو در پاسخ به تهدیدات و وقایع فوریه 1948 و به قدرت رسیدن حزب کمونیست چکسلواکی و بازداشتن نیروهای شوروی به طور خاص و نیروهای پیمان ورشو به طور عام از حمله به کشورهای غربی در منطقه آتلانتیک شمالی بود. ناتو بر اساس مسوولیت پذیری سازمان های بین المللی و حتی دولت های عضو ناتو (بنا به مسوولیت دولت ها) در برابر نقض حقوق بین المللی مسوولیت دارد، زیرا تصمیمات نظامی ناتو با اجماع کشورهای عضو اتخاذ می شود، بنابراین دولت های عضو نیز بر اساس اصل مسوولیت پذیری دولت ها در جبران خسارت وارده ناشی از تخلفات ناتو مسوولیت دارند. این مقاله علاوه بر بررسی حقوقی تحول در ماهیت و ماموریت های ناتو بعد از پایان جنگ سرد، به مواردی از نقض و تخلفات ناتو از حقوق بین الملل و خلا نظارت حقوقی بین المللی بر نحوه اجرای قطعنامه های شورای امنیت، به ویژه در مواردی که ناتو مرتکب تخلف شده، اشاره دارد تا توجه دستگاه دیپلماسی و نهادهای ذی صلاح سیاست گذاری تصمیم ساز و تصمیم گیر را به راهبردهای بازدارنده حقوقی در برابر اقدامات احتمالی ناتو علیه منافع و امنیت ملی کشور جلب کند.

آینده پژوهی به مثابه پژوهشی بین رشته ای در حیطه واقعیت های انسانی- اجتماعی است که هدف آن تدوین تجویزهایی است که عمل به آنها تحقق مطلوب ترین آینده ممکن را نوید می دهد. از طرفی، بسیاری از ساختارهای اجتماعی دارای ویژگی هایی هستند که نظریه پیچیدگی، آنها را به عنوان سیستم های پیچیده دسته بندی می کند.سیستم هایی با ویژگی های مهمی مانند توانایی ایجاد رویدادهای بزرگ و نوایندی که از منظر آینده پژوهی برای مطالعه آینده بسیار کلیدی است. آینده پژوهی در مطالعه و ساخت آینده هایی که در بستر پیچیدگی شکل می گیرند با عدم قطعیت مواجه است. از سوی دیگر، مهندسی یکی از شاخه های علم است که تجربیات عملی موفقی در زمینه مهار عدم قطعیت دارد. پژوهش حاضر در پاسخ به این پرسش که روش های مرسوم آینده پژوهی برای سیستم های پیچیده چقدر مناسب هستند، شکل گرفته است. در این پژوهش مسیری برای دستیابی به فرایند توسعه مناسب برای انجام پروژه های آینده پژوهی در بستر سیستم های پیچیده ترسیم شده است. به منظور برجسته کردن اهمیت سیستم های پیچیده، ابتدا چالش های پیش بینی در آینده پژوهی مورد بررسی قرار می گیرد و سپس سیستم های پیچیده و ویژگی های آنها مطالعه می شود. دانش به دست آمده از پژوهش های انجام شده و مطالعه منابع برای رسیدن به فرایند توسعه از طریق پرسشنامه بین متخصصان آینده پژوهی و سیستم های پیچیده در داخل و خارج از ایران مورد پردازش قرار گرفت. درنهایت بر اساس دانش به دست آمده، مدلی (فرایند توسعه) با تکیه بر اصول مهندسی مانند قانون 80-20، تکرار گام ها در سیستم های پیچیده برای دستیابی به حداکثر اطلاعات از سیستم، مدل سازی محاسباتی و شبیه سازی ارائه شده است. این مدل می تواند برای پژوهشگران آینده پژوهی مورد استفاده قرار گیرد و از آنجایی که در این مدل، آینده به عنوان محصولی برای توسعه تعریف می شود که برای محقق سازی آن از برخی اصول مهندسی منطبق با سیستم های پیچیده استفاده شده، این مدل «مهندسی آینده» نام گذاری شده است.

با توجه به ماهیت کیفی پدیده های مداخله گر در محیط شهری، بدون تردید روش های کیفی می توانند در مطالعات شهرسازی کاربرد موجهی داشته باشند. باوجود همه نقاط قوتی که روش تحقیق کیفی در پژوهش های محیطی به خصوص مطالعات شهری دارد، اعتبار و پایایی این روش در اغلب مطالعات شهرسازی مورد غفلت پژوهشگران قرار گرفته، درنتیجه یافته های پژوهش که منجر به اجرای برنامه ها و طرح های توسعه شهری شده با ضعف های اساسی روبه رو می شود. با توجه به ویژگی ها، روش ها و فرایند پژوهش های کیفی، این پرسش مطرح می شود که «جایگاه اعتبار و پایایی در یافته های حاصل از پژوهش های کیفی در بستر مطالعات شهرسازی چیست؟ چالش های آموزشی و در مقابل، رویکردهای پاسخ ده کدامند؟» تحقیق حاضر با رویکرد تحلیلی و با تاکید بر دو بعد آموزشی و پژوهشی روش تحقیق، به تحلیل پایایی پژوهش های کیفی در مطالعات مهندسی شهرسازی می پردازد. بررسی های تحقیق حاضر نشان می دهد، چالش های اساسی در پایایی پژوهش های کیفی در مطالعات شهری را می توان در سه دسته کلی، چالش های آغازین پژوهش، چالش های تحلیل پژوهش و چالش های پایانی پژوهش تقسیم بندی کرد. در ادامه با هدف تقویت بعد آموزشی و پژوهشی روش تحقیق از یک سو و رفع چالش های مذکور از سوی دیگر، بر رویکردهایی مانند «بهبود آموزش روش شناسی در شهرسازی، آموزش پژوهش محور مدل ها و نرم افزارهای کمی و ارائه یافته هایی مفهومی و کاربردی» تاکید می شود.

همواره از میان راه های متعددی که پیش روی سازمان ها قرار می گیرند، امکان اجرای هم زمان تمامی آنها وجود نخواهد داشت. بنابراین لازم است با شناسایی استراتژی های عملی و اولویت بندی اجرای هر یک از آنها، زمینه موفقیت و بقای سازمان ها در محیط رقابتی امروز به بهترین شیوه فراهم شود. در پژوهش حاضر، روشی برای ارزیابی و اولویت بندی استراتژی ها با توجه به درجه اهمیت ریسک های اثرگذار ارائه شده است. بدین منظور در مرحله نخست با تشکیل پانل خبرگی، طراحی پرسشنامه و استفاده از روش ماتریس SWOT استراتژی ها استخراج می شود. در مرحله بعدی با تشکیل پانل خبرگی ریسک های سازمان شناسایی و برای امتیازدهی به آنها از روش FMEA استفاده می شود. با توجه به عدم قطعیت موجود در این پژوهش، استفاده از «تحلیل رابطه ای خاکستری»به عنوان یکی از فنون تصمیم سازی چندشاخصه و از راه به کارگیری اعداد خاکستری- که امکان تحلیل و ارزیابی ریاضیاتی سیستم ها با اطلاعات غیرقطعی را فراهم می سازد- روشی برای انتخاب و ارزیابی استراتژی ها از نظر میزان تاثیرپذیری هر یک، از ریسک های بالقوه و بالفعل، در شش گام ارائه شده است به عنوان نمونه کاربردی، روش ارائه شده برای ارزیابی و اولویت بندی استراتژی های شرکت ملی صادرات گاز ایران، از نظر میزان تاثیرپذیری از ریسک ها، پیاده سازی و نتایج ارائه شده است.

امروزه الگوی حکمرانی خوب شهری توانسته است نقش خود را در بهبود مدیریت شهری معاصر به خوبی نشان دهد. یکی از نکته های بسیار مهم برای پیاده کردن این الگو در مدیریت شهری ایران، معرفه سازی از مولفه های کلان حکمرانی خوب شهری و همچنین میزان اختلاف اهمیت بین این مولفه ها و معرفه ها باشد. در راستای نیل به هدف مذکور، مقاله حاضر که از نظر ماهیت، کاربردی و از لحاظ روش مطالعه، توصیفی-تحلیلی است، با شیوه جمع آوری اطلاعات پیمایشی- کتابخانه ای، تدوین شد. در این پژوهش ابتدا به صورت نظری به تحلیل و تفسیر مولفه های حکمرانی خوب شهری در دیگر کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه پرداخت شده است و در ادامه برای پی بردن به میزان اهمیت مولفه ها و معرفه های حکمرانی خوب شهری از الگوی تحلیلی تاپسیس استفاده شده است. به این معنا که شاخص ها توسط پنج متخصص در زمینه تطبیق حکمرانی خوب شهری در ایران ارزیابی شده و با استفاده از الگوی تحلیلی تاپسیس رتبه بندی و تجزیه وتحلیل شده است. نتایج تحقیق، اولویت و اهمیت مولفه ها و معرفه های حاکمیت قانون، مشارکت و عدالت را نسبت به دیگر مولفه ها و معرفه های حکمرانی خوب شهری برای مدیریت شهری ایران نشان می دهد.