رهیافت انقلاب اسلامی
سال:1396 | دوره:11 | شماره:38 |تعداد مقالات:7

این مقاله، در چارچوب نظریه تحلیل گفتمان، در پی تبیین چیستی، چرایی و چگونگی تحول فرهنگ سیاسی به مثابه گفتمان برپایه مطالعه موردی فرهنگ سیاسی ایران است. به گونه ای که با نشان دادن ماهیت گفتمانی فرهنگ سیاسی، امکانپذیری تحول از یک فرهنگ سیاسی به فرهنگ سیاسی دیگر و تحول درونی آن و تکوین خرده فرهنگ های سیاسی، توضیح داده می شود. ادعا و استدلال آن است که فرهنگ سیاسی به مثابه گفتمان به دو صورت تحول«از» و تحول«در» دستخوش تغییر و تحول می شود. فرایندی که تنها با تلقی فرهنگ سیاسی به مثابه گفتمان ممکن و موجه می شود که در قالب رویکرهای نظری متعارف قابل تبیین نیست. بحث و بررسی این ادعا در سه قسمت صورت می گیرد. نخست، نظریه تحلیل گفتمان، به عنوان چارچوب نظری توضیح داده می شود. سپس، چیستی و ماهیت فرهنگ سیاسی به مثابه گفتمان تبیین می گردد. سرانجام، چرایی و چگونگی تحول «از» و تحول «در» فرهنگ سیاسی ایران برحسب تکوین خرده فرهنگ های سیاسی برآمده از خرده گفتمان های انقلاب اسلامی تحلیل می شود.

نقش عوامل معنوی و نرم افزاری قدرت در پیروزی انقلاب اسلامی ایران بسیار برجسته است. چنانچه این انقلاب با حداقل عنصر خشونت و بدون نقش حمایتگرایانه دو ابرقدرت عصر و با تکیه بر منابع هویتی- فرهنگی خویش به پیروزی دست یافت و مدل مردم سالاری دینی به عنوان هویت فرهنگی این نظام مطرح شد. مدلی که دو گفتمان مسلط لیبرالیسم غربی و سوسیالیسم شرقی را به چالش اساسی کشاند. پرسش اصلی این مقاله این است که استمرار حیات و استواری مبانی امنیتی- راهبردی نظام جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین المللی معلول چه عواملی بوده است؟ فرضیه مقاله بر این مبنا قرارگرفته است که «هویت فرهنگی نظام جمهوری اسلامی ایران» به عنوان مهم ترین مقوم راهبرد امنیتی واقع گرا-عمل گرای نظام ج.ا.ایران، عامل اصلی پایداری و تداوم این نظام در عرصه بین المللی بوده است تا جائی که این هویت منحصر به فرد که مبتنی بر ارزش های معنوی- فرهنگی می باشد امکان اشاعه آرمان های انقلاب اسلامی را در فراتر از مرزهای ملی فراهم نموده است. مبنای این هویت فرهنگی، دین اسلام، آموزه های مستنبط از قرآن یعنی «هنجارگرایی مبنایی»و «قدرت توحیدی» سرچشمه می گیرد که نمود و تبلور آن در آرا امام خمینی (ره) و آیت اله خامنه ای نمایان است. نوشتار پیش رو بر مبنای خوانش تئودور آدورنو و ماکس هورکهایمر و با استفاده از روش توصیف نظری و تفسیری به دنبال اثبات فرضیه خویش است.

با پیروزی انقلاب اسلامی منحصربه فردترین دوره تاریخ ایران به خصوص در قلمرو آزادی های سیاسی و اجتماعی آغاز شد. سازمان مجاهدین خلق یکی از گروه هایی بود که از این فرصت بهره برد و به سرعت به بزرگ ترین سازمان سیاسی چپ گرا در کشور بدل شد. بهره گیری از ظرفیت های تمام مناطق کشور یکی از این موارد بود. مشهد به دلیل ویژگی های خاص خود یکی از این کانون ها و مهم ترین بازوی شهرستانی سازمان بود که به دلیل تمرکزگرایی شدید سازمان، در وابستگی کامل به مرکزیت قرار داشت. اقدامات آنان در جذب، چارت تشکیلاتی و فعالیت ها به طور عمده در چارچوب الگوهای طراحی شده کادر مرکزی و برای دست یابی به هدف سازمان بود. هر چند، مخالفان نیز از مولفه های اثرگذار در رفتار مجاهدین خلق مشهد بودند که روند انجام و نتایج اقدامات آنان را دچار تغییراتی اساسی می کردند. این مقاله می کوشد با روش تاریخی و با تکیه بر اسناد و مطبوعات به بررسی فراز و فرود فازسیاسی شاخه مشهد طی سال های 1357 تا 1360 را مورد بررسی قرار دهد.

این مقاله به بررسی رویکرد نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی پرداخته و شکنندگی این همکاری را در چارچوب نوواقع گرایی بررسی می کند. سوالی که مطرح می شود این است که رویکرد نگاه به شرق چه جایگاهی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی دارد و آیا این همکاری با کشورهای شرق، به گونه ای است که منافع همه طرف ها را برآورده کند؟ استدلال این است که طرفداران سیاست نگاه به شرق معتقدند گرایش ایران به سمت شرق و اتحاد با کشورهای قدرتمند آسیایی می تواند منافع ملی ایران را تامین و مساله فقدان متحد استراتژیک را برای ایران حل نماید. در این خصوص اغلب به روسیه و چین اشاره می شود. چنین گرایشی با این مفروضه نو واقع گرایی منطبق است که وقتی ساختار نظام بین الملل به سمت هژمونی پیش می رود، دولت هایی که در معرض سیاست های امنیت سازی هژمون قرار دارند به هم نزدیک می شوند. اما همزمان نئورئالیست ها بدبینی خود را به همکاری در فضای آنارشیک نشان می دهند. آنها بر این باورند که همکاری جز در سطوح اقتصادی- اجتماعی و سطوح پائین سیاسی امکان پذیر نیست و به سطح بقا نمی رسد. به علاوه در فضای آنارشیک نظام بین الملل، دولت ها نگران منافع مطلق همکاری هستند. بر این اساس چین، هند و روسیه نمی توانند یک کشور هسته ای با بلندپروازی های منطقه ای را در کنار خود تحمل کنند.

واقعیت تاریخی نشان می دهد که هویت سازی ملی، فرآیندی همیشگی است و نباید تصور شود که وقتی ملتی شکل گرفت بخودی خود تداوم می یابد بلکه برعکس روح ملت بودگی در معرض فراز و فرود قرار دارد. از این رو فرآورده گفتمانی یک کشور می تواند بر فرآیند ملت سازی موثر افتد. لذا برای درک هویت ملی در عصر پهلوی دوم و جمهوری اسلامی، دو اندیشمند از یک گفتمان فکری سیاسی گزینش گردید تا تطور هویت ملی در گفتمان اسلام گرایی بررسی شود. بعبارتی این پژوهش با انتخاب اسلام گرایی بعنوان جریان موثر در تاریخ معاصر ایران به بررسی خوانش هویت ملی با کاربست روش تحلیل گفتمان پرداخته است. پژوهش حاضر برای رسیدن به دستاوردهای منسجم تر در ابتدا به استخراج الگوی گفتمان هویت ملی هریک از عاملان فکری و سیاسی اقدام نمود و در انتها با تحلیل تطبیقی، ضمن ارائه الگو به سیر تطور عناصر هویت ملی در گفتمان اسلام گرایی پرداخته است.

تصمیم گیری اولین و کانونی ترین وظیفه هر دولت برای اداره شئون مختلف کشور می باشد. اما سیاست خارجی با توجه به تبعات و آثاری که رفتار و عملکرد دولت ها در این حوزه دارد، بیش از سایر حوزه ها نیازمند توجه به مقوله تصمیم گیری می باشد که باید این مهم بر اساس الگویی مشخص انجام بپذیرد. تصمیم گیری سیاست خارجی باید بر اساس الگویی باشد که با در نظر گرفتن منابع و امکانات تصمیم گیرنده، کارگزار سیاست خارجی را با بهره گیری از مطلوب ترین روش به اهداف خود برساند و بتواند بهترین گزینه را انتخاب نماید. بر این مبنا سوال اصلی شکل گرفته است که چه الگویی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اساس اندیشه های آیت اله خامنه ای می توان تبیین کرد؟ در این مقاله سعی شده است بر اساس روش اکتشافی و با استفاده از تکنیک تحلیل مضمو داده های حاصل از بررسی اندیشه های آیت اله خامنه ای تبیین و الگوی مورد نظر را تحت عنوان الگوی تصمیم گیری حکیمانه تبیین نماییم. این الگو در زمره الگوهای تلفیقی – ترکیبی است که در چارچوب دو الگوی عقلانی چندلایه و تفکر ارزشی تبیین شده است. کنش گر بر مبنای الگوی حکیمانه، موجودی مکلف، مختار و مواجه با هدایت الهی است که منطق اقدامش، انجام تکلیف الهی مبتنی بر عقلانیت حکیمانه می باشد. از آنجا که نظام شناختی آیت اله خامنه ای بر اساس جهان بینی توحیدی شکل گرفته است، اسلام اصلی ترین منبع در اخذ تصمیمات می باشد. همچنین قرآن، اندیشه های امام خمینی (ره)، مبانی انقلاب اسلامی و قانون اساسی در زمره منابع فرعی اخذ تصمیم می باشند.

این مقاله به بررسی تطبیقی نقش رسانه های اجتماعی در انقلاب ایران و مصر می پردازد. در هردو انقلاب که در نتیجه وجود نظام دیکتاتوری و بسته بودن فضای سیاسی اتفاق افتاد نقش رسانه های اجتماعی برجسته بوده است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی است بدین ترتیب که منابع مختلف به شیوه کتابخانه ای گردآوری شده و سپس تحلیل می شوند. نتایج تحقیق نشان می دهد که در مقایسه دو انقلاب ایران و مصر محتوای پیام ها در هردو انقلاب در جهت قدرت زدایی از هیات حاکمه با ابزارهای اشاعه و از طریق پیوندهای ضعیف بوده اما تفاوت نوع رسانه های اجتماعی باعث شد که نوع رهبری در دو انقلاب متمایز باشد. در حالیکه انقلاب اسلامی ایران تحت تاثیر الزامات زمانی نیازمند رهبری واحد و شنیدن پیام ها از یک مرجع مرکزی بود انقلاب مصر با سیالیت و تغییر مداوم رهبری در عصر شبکه های اجتماعی روبرو بوده است براین اساس این انقلاب فاقد هرگونه رهبر مشخصی بوده است.