زمین شناسی ایران
سال:1396 | دوره:11 | شماره:42 |تعداد مقالات:8

کانسار چند فلزی اپی ترمال گلوجه در بخش مرکزی ایالت فلززایی طارم-هشتجین در منطقه ساختاری البرز-آذربایجان (البرزغربی) قرار دارد. کانسار گلوجه متشکل از چهار رگه اصلی در دو منطقه مجزا با نام های گلوجه شمالی و گلوجه جنوبی است. آندزیت بازالت و داسیت به ترتیب سنگ میزبان کانه زایی در گلوجه جنوبی و گلوجه شمالی هستند. این منطقه دربردارنده سنگ های نفوذی (گرانودیوریت، گرانیت و کوارتز مونزونیت)، دایک های دیابازی و سنگ های آتشفشانی- آذراواری (داسیت، ریولیت، آندزیت بازالت، بازالت، آندزیت و توف) است. بر اساس روابط ژنتیکی و متقاطع رگه و رگچه ها، کانه زایی در رگه های گلوجه در سه مرحله (1) مرحله اول شامل مجموعه کانی های حاوی آرسنیک-آنتیموان-مس-طلا-آهن، (2) مرحله میانی شامل مجموعه کانی های حاوی سرب-روی-مس-نقره و (3) مرحله پایانی حاوی هماتیت، گوتیت و کانی های حاوی نقره، بیسموت، طلا و سرب تشکیل شده است. مطالعات کانی شناسی و شیمی کانی ها نشان داد که گالن در مرحله دوم (زیر مرحله 2B) حاوی ادخال هایی از کانی های نقره دار است. مهم ترین کانی های نقره دار در گلوجه شامل آرژنتیت، نقره طبیعی، تتراهدریت نقره دار، پلی بازیت، ماتیلدیت و ماریت می باشند. کانه زایی طلا در زیر مرحله 1B (مرحله اول) به همراه هماتیت های ورقه ای (اسپکیولاریت) به صورت خالص و در زیرمرحله 3a (مرحله سوم) به صورت ادخال طلای خالص و الکتروم در هماتیت و کوارتز رخ داده است. دگرسانی های منطقه گلوجه شامل پروپیلیتی، آرژیلیکی، سریسیتی و سیلیسی شدن بوده، که به صورت یک منطقه بندی مشخص تا 30 متر اطراف رگه ها در سنگ میزبان گسترش دارند. حرارت سنجی کلریت در پهنه آرژیلیکی دمای 275 درجه سانتی گراد (مرحله دوم کانه زایی) و در پهنه پروپیلیتی دمای 200 درجه سانتی گراد (مرحله سوم کانه زایی) را نشان می دهد. تبادلات جرمی پهنه های دگرسان نشان داد که عناصر آلومینیم، زیرکنیم، تیتانیم، ایتریم، نیوبیم و عناصر نادر خاکی سنگین، عناصر غیر متحرک در طی دگرسانی هستند.

به منظور مطالعات بایواستراتیگرافی، تغییرات رخساره ای و چینه نگاری سکانسی سازند کلات در غرب حوضه کپه داغ دو برش چینه شناسی جوزک و چخماقلو انتخاب و نمونه برداری شده است. ضخامت سازند کلات در برش های چینه شناسی جوزک و چخماقلو به ترتیب 158 و 139 متر است و لیتولوژی آن به طور عمده از سنگ آهک های خاکستری تا قهوه ای رنگ و مقدار کمی مارن می باشد. در مطالعات بایواستراتیگرافی ضمن تشخیص 15 گونه متعلق به 32 جنس از فرامینیفرهای بنتیک و 6 گونه متعلق به 11 جنس از فرامینیفرهای پلانکتون، یک پهنه زیستی تحت عنوان Siderolites calcitrapoides-Sirtina orbitoidiformis Assemblage Zone شناسائی و معرفی شد. سن سازند کلات در هر دو برش بر اساس بایوزون فوق و فسیل های موجود در آن مائستریشتین تعیین شد. مطالعات پتروگرافی منجر به شناسائی یک رخساره آواری و 10 رخساره کربناته متعلق به چهار محیط جزر و مدی، لاگون محصور و نیمه محصور، سدی و دریای باز شد که بر روی یک رمپ کربناته با شیب کم ته نشست شده اند. بر اساس تغییرات عمودی رخساره ها و شناسائی محیط های رسوبی، دو سکانس رسوبی تشخیص داده شد. سکانس رسوبی 1 عمدتا از رخساره های ابتدای دریای باز و سدی تشکیل شده و حداکثر پیشروی سطح آب دریا در این سکانس توسط رخساره دریای باز حاوی اکینوئید و فرامینیفر پلانکتونی مشخص می شود. سکانس رسوبی 2 عمدتا از رخساره های محیط سدی غنی از بایوکلاست، اینتراکلاست، فرامینیفر بنتیک و رودیست تشکیل شده و حداکثر پیشروی سطح آب دریا توسط رخساره بایوکلاست اکینوئید پکستون مشخص می شود. مقایسه روند تغییرات سطح آب دریا در منطقه مورد مطالعه با منحنی های تغییرات سطح آب جهانی و سطح آب صفحه عربی نشان می دهد رسوب گذاری سازند کلات به وضوح تحت تاثیر تغییرات سطح آب جهانی بوده است.

گرانیتوئید سامن در امتداد بخش شمال غربی پهنه سنندج- سیرجان در جنوب غربی ملایر واقع شده است. بر اساس ویژگی های کانی شناسی و ژئوشیمیایی پنج رخساره اصلی شامل واحدهای گرانودیوریت، مونزوگرانیت، سینوگرانیت، آلکالی فلدسپار گرانیت و کوارتزمونزونیت در گرانیتوئید سامن تشخیص داده شده است. واحدهای گرانودیوریتی در مقایسه با سایر واحدها از گسترش بیشتری برخوردار می باشد و غالب ترکیب این توده را به خود اختصاص می دهند. ژئوشیمی عناصر اصلی نشان می دهد که گرانیتوئید سامن متاآلومینوس (ACNK=0.75) تا پرآلومینوس (ACNK=1.21) است و در دسته گرانیت های قوس های آتشفشانی (VAG) مرتبط با حاشیه فعال قاره ای قرار می گیرد، و از لحاظ ویژگی های پتروشیمیایی متعلق به سری کالک آلکالن با پتاسیم بالا می باشد. تهی شدگی واحدهای سنگی گرانیتوئید سامن از عناصر Nb، Zr، Hf، Y، Ti و HREE و غنی شدگی از عناصر K، Rb، Cs، Th و LREE با ویژگی جایگاه های قوسی مرتبط با فرورانش پوسته اقیانوسی نئوتتیس به زیر پهنه سنندج- سیرجان سازگار می باشد. بررسی های صورت گرفته نشان می دهد که این توده توسط واکنش و فعل و انفعال با پوسته بالایی آلودگی پیدا کرده است. در منطقه سامن برون اسکارن کلسیک (گراسولار-آندرادیت/ اوژیت-دیوپسید) و درون اسکارن (ترمولیت-اکتینیولیت/ اپیدوت) در امتداد همبری گرانیتوئید و مرمر رخ داده است. مطالعه حاضر نشان می دهد که ویژگی های ژئوشیمیایی گرانودیوریت ها و کوارتزمونزونیت های سامن به ترتیب مشابه ترکیب متوسط گرانیتوئیدهای همراه با اسکارن های Au-Cu و Fe بوده درحالی که ویژگی های ژئوشیمیایی واحدهای مونزوگرانیتی، سینوگرانیتی و آلکالی فلدسپار گرانیتی سامن به ترکیب گرانیتوئیدهای همراه با اسکارن های Sn و Mo نزدیک تر می باشد. گرانیتوئیدهای سامن را می توان بر اساس شرایط اکسایشی و میزان تکامل ماگما در دسته گرانیتوئیدهای نسبتا تکامل نیافته تا اندکی تکامل یافته و اکسایشی همانند بیشتر مجموعه های فلزی اصلی Au-Cu در مقیاس جهانی رده بندی کرد.

روابط صحرایی و پتروگرافی نشان می دهد که سنگ های رسی دگرگون شده منطقه همدان واقع در باختر ایران، تحت تاثیر دگرگونی های متفاوت در جنوب و شمال باتولیت الوند (با سن ژوراسیک) قرار گرفته اند. نفوذ باتولیت در سنگ های میزبان رسی در منطقه شمال الوند (محدوده روستای چشین) باعث شکل گیری سنگ های دگرگونی هورنفلسی دارای کانی های استارولیت، کیانیت، گارنت و سیلیمانیت شده است، درحالی که چنین سنگ هایی در منطقه جنوب الوند (شهر تویسرکان) دارای کانی های کردیت، آندالوزیت، گارنت و سیلیمانیت هستند. مجموعه کانی های دگرگونی در سنگ های رسی دگرگون شده دو منطقه (شمال و جنوب) با هم متفاوت است. با استفاده از تعادل ترمودینامیکی کانی ها و واکنش های تعادلی چندگانه، فشار و دمای اوج دگرگونی و همچنین اکتیویته سیالات در سنگ های شمال باتولیت الوند به ترتیب630-600 درجه سانتی گراد، –دو-چهار کیلو بار و کسر مولی CO2 حدود 0.17 و در سنگ های دگرگونی جنوب به ترتیب 750 درجه سانتی گراد، چهار کیلو بار و اکتیویته آب پایین تخمین زده شده است. بر اساس دما و فشارهای محاسبه شده گرادیان زمین گرمایی در منطقه شمال و جنوب الوند با هم متفاوت و به ترتیب 42.5 و 58 درجه سانتی گراد بر کیلومتر است که به ترتیب با سری های دگرگونی بارووین و باکان منطبق است. داده های حاصل از رسم سودو سکشن با استفاده از برنامه Theriak/Domino با نتایج به دست آمده از دیگر روش ها تطابق خوبی نشان می دهد. بنابراین، سنگ های دگرگونی منطقه همدان تحت تاثیر یک دگرگونی چند مرحله ای تدفینی و حرارتی مرتبط با فرورانش و بسته شدن اقیانوس نئوتتیس در طی ژوراسیک-کرتاسه قرار گرفته اند، به طوری که این وقایع سبب شکل گیری دگرگونی های متفاوت در بخش هایی از هاله دگرگونی کمپلکس نفوذی الوند شده است.

گرانیتوئید زرگلی در شمال غرب زاهدان در پهنه زمین درز سیستان برونزد دارند. این گرانیتوئید در زمان الیگوسن در یک واحد فلیشی نفوذ کرده و دارای محتوای سیلیس بین 62.4 تا 66 درصد وزنی، کالک آلکالن، متاآلومین و از نوع I می باشد. گرانودیوریت زرگلی از عناصر LILE غنی شدگی و از عناصر HFSE تهی شدگی نشان می دهند. بی هنجاری منفی از عناصر Ta، Ti،Nb و Eu و بی هنجاری مثبت از عناصر Rb، Ce La، Ba،Sr حاکی از این است که ماگمای سازنده از ذوب بخشی سنگ های پوسته زیرین منشا گرفته است. این ماگما ضمن جایگیری در پهنه جوش خورده سیستان با رسوبات فلیشی دچار آغشتگی و آلایش شده است. نمودارهای تکتونو ماگمایی، جایگاه گرانیتوئیدهای قوس آتشفشانی (VAG) و حاشیه فعال قاره ای را برای این توده نشان می دهند.

دراین پژوهش برآورد های مستقلی از طریق روش های قطعی (Deterministic) و احتمالی (Probabilistic) برای تحلیل خطر در گستره شهر طبس انجام گرفته است. با استفاده از داده های لرزه ای منطقه رابطه گوتنبرگ - ریشتر برای شهر طبس برحسب امواج سطحی (Log N= 2.3 - 0.50 Ms) بدست آمد. بیش ترین شتاب افقی بر شهر طبس 0.7G شتاب ثقل زمین، از راندگی شتری با توان لرزه زایی 7.4 ریشتر است. نتایج بدست آمده نشان می دهد که گسل کلمرد به طول 170 کیلومتر به فاصله 50کیلومتری از شهر طبس بیش ترین تاثیر را بعد از راندگی شتری خواهد داشت. بطوری که بیش ترین زمین لرزه قابل انتظار (8.93 ریشتر)، بیشینه شدت نسبی در کانون (8.32)، حداکثر جابجایی افقی در کانون (29.82 سانتی متر)، حداکثر جابجایی قائم (66.70 سانتی متر) در نتیجه عملکرد این گسل بر شهر طبس وارد می شود. با استفاده از ابزار تحلیلی زمین آمار (کریجینگ معمولی) در GIS مدل مناسب برای نقشه پیش گویی مقادیر بیشینه شتاب گرانشی معرفی شد. با کمک این نقشه محدوده های با خطر لرزه ای بالا و خیلی بالا، دو سرچشمه لرزه ای خطی با روند های شمال خاور- جنوب باختر در باختر طبس، مربوط به گسل های کلمرد و لادر و روند شمال باختر- جنوب خاور در خاور طبس و مربوط به گسل های شتری، اسفندیار و نایبند شناسایی شدند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

بر اساس نتایج این مطالعه، گسل شمال تبریز به عنوان ساختار تکتونیکی برجسته در شمال غرب ایران تاثیر زیادی بر شرایط هیدروژئولوژیک آبخوان محلی منطقه داشته است. بر اساس بررسی های هیدرواستراتیگرافی لاگ چاه های منطقه، از تجمع توف های تراوا، آبخوان غیر محبوسی تشکیل شده و در کل منطقه به صورت مستقیم بر روی مارن قرمز رنگ میوسن (سنگ کف)، قرار گرفته است. سنگ کف بخش شمالی آبخوان در ترازی بالاتر از سنگ کف بخش جنوبی قرار گرفته و می تواند دلیلی بر وجود حرکت شیب لغز معکوس گسل در این منطقه باشد که در اثر آن، بخش شمالی (فرادیواره) بر روی بخش جنوبی (فرودیواره) لغزیده است. اختلاف تراز سنگ کف در فاصله ای نسبتا کم (کمتر از 200 متر)، می تواند نشانه ای بر شیب نزدیک به قائم برای گسل باشد. مجموع عمق چاه های بخش جنوبی، چهار برابر بخش شمالی و مجموع آبدهی سالانه چاه های بخش جنوبی در حدود هشت برابر بخش شمالی است. همچنین، اختلاف بین تراز سطح آب زیرزمینی طرفین گسل در برخی مقاطع در فاصله ای حدود 200 متر به بیش از هشت متر بالغ می شود. نتایج ارزیابی تغییرات کلر و EC، نشانه وجود تغییرات شدید کیفی آب زیرزمینی در عرض زون گسلی است. نتایج حاصله می تواند نشانه ای بر رفتار مانع وار گسل در مقابل جریان از عرض آن در این منطقه باشد. بررسی سختی کل و غلظت یون های موجود در آب های منطقه نشان می دهد که اکثر نمونه های بخش شمالی جهت مصارف شرب مناسب نمی باشند ولی نمونه های بخش جنوبی جهت شرب مناسب می باشند. درحالی که تمامی نمونه های بخش شمالی دارای ضریب لانژلیه منفی (خورنده) می باشد. تمامی نمونه های بخش جنوبی دارای ضریب لانژلیه مثبت خیلی نزدیک به صفر بوده و حاکی از متعادل بودن این آب ها می باشد. این امر با واقعیت منطقه نیز تطابق کامل دارد چرا که اکثر صنایع موجود در منطقه در بخش جنوبی گسل متمرکز شده اند.