لسان مبین
سال:1397 | دوره:10 | شماره:34 |تعداد مقالات:6

روایت، یک اثر ادبی دارای راوی، متن و خواننده است. از طریق راوی، متنِ روایت؛ شاملِ حوادث، گفته ها و افکار شخصیت ها به خواننده منتقل می شود. به چگونگی انتقال این گفته ها توسط راوی، « شیوه های روایت گفته های داستانی » گفته می شود. رمان «اهل الحمیدیة» از آخرین آثار نجیب کیلانی نویسندة معاصر و مسلمان مصری(1995-1931) است. در این اثر رئالیستی، کیلانی توانسته فضای سیاسی و اجتماعی حاکم بر جامعه مصر را به خوبی نشان دهد و مشکلات موجود در دانشگاه ها و فشار روانی ناشی از این شرایط سخت را که بر قهرمان داستان وارد شده، با استفاده از شیوه های روایت گفتار ترسیم نماید. چگونگی بازنمایی ابعاد شخصیت ها و حوادث گوناگون رمان «اهلالحمیدیة» در گفته های مختلف روایی، به عنوان مسأله تحقیق حاضر مطرح است. در این پژوهش به تحلیل گفته های داستانی بر اساس شیوه های پنج گانه روایت (مستقیم، غیر مستقیم، آزاد مستقیم، آزاد غیر مستقیم و گزارش روایتی) پرداخته شده است. هدف از انجام این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، تعیین میزان استفادة کیلانی از هر یک از این شیوه ها در موقعیت های مختلف می باشد. بکارگیری هریک از شیوه های یادشده نیز بمنظور تبیین هدف خاصی بوده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد که دو شیوة مستقیم و گزارش روایتی به دلیل رئالیستی بودن داستان و استفاده از زاویه دید دانای کل، بیشترین بسامد را داشته اند. بکارگیری گزارش روایتی غالبا در مواردی همچون رعایت ایجاز و خودداری از شرح جزئیات حوادث بوده و گفته مستقیم نیز بیشتر در تبیین بعد روانی و شناختی شخصیت ها و ترسیم احساسات درونی آن ها در برخورد با واقعیت های جامعه به کار رفته است.

عنصرزمان، یکی از ارکان مهم شعر معاصر است که در دو بعد درونی و بیرونی قابل بررسی است؛ البته بعد درونی آن در ادبیات و شعر نمود برجسته تری یافته، به طوری که شاعر آن را محملی برای بیان تجربیات فردی و اجتماعی خود قرار می دهد. از جمله شاعرانی که به عنصر زمان توجه داشته و این عنصر به یک از مولفه اساسی در شعر او بدل گشته، أنسی الحاج است؛ وی علی رغم اینکه بعنوان طلایه دار شعر سپید عربی و از مهم ترین شاعران صاحب سبک و تأثیرگذار در عرصه شعر معاصر عربی شناخته می شود ، اما در پژوهش ها ی ادبی ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است، از این رو، و با توجه به اینکه شناخت رویکرد شاعر نسبت به زمان نقش بسزایی در رمزگشایی شعر او دارد، پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی عنصر زمان در دیوان «لن» می پردازد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که زمان در شعر أنسی الحاج متاثر از گرایشات سورئالیستی او، و از حضور فعالی برخوردار است و بیش از آنکه به معنای زمان واقعی و خارجی باشد، بر زمان رویایی، ذهنی و درونی دلالت دارد. فعل مضارع که به نوعی دال بر پویایی و استمرار سیالیت است، در این دیوان بیشتر مورد استفاده قرار گرفته و در موارد بسیاری هم مرز گذشته، حال و آینده را در هم شکسته و به نوعی بر لازمانی دلالت دارد. پر بسامدترین ظرف زمانی در دیوان «لن» واژه «لیل» است، که در محورهایی همچون انسان وارگی، هنجارشکنی، تبلور محبوب در شب، و اتحاد زمانی شاعر با شب مورد بررسی قرار می گیرد.

تحلیل گفتمان رویکردی میان رشته ای است که از طریق مطالعات تحلیل متون، زبان شناسی، سبک شناسی و نقد ادبی با ادبیات مرتبط است. در واقع تحلیل گفتمان با دخالت دادن عواملی همچون ایدیولوژی، قدرت، تاریخ و. . . در ارتباط با زبان ها از جمله طنز به تفسیر متن کمک می کند. . زکریا تامر، ادیب و روزنامه نگار سوری است که با «داستان های کوتاه طنز» در جهت مبارزه با خفقان سیاسی و بیداری اجتماعی گام برمی دارد. دراین مقاله برآنیم تا داستان طنزی «الجریمة» و جان مایه ی تاریخی آن و هدف اصلی نویسنده را که مبارزه با نظام فاسد است، تبیین نماییم. زکریا تامر در این داستان با نقد اوضاع سیاسی و اجتماعی سوریه فضای زندگی مردم را در آن برهه ی زمانی و مکانی به تصویر می کشد. از نتایج مهم تأثیرگذاری طنز در این داستان، استفاده ی نویسنده از مبالغه و اغراق، تضاد و کنایه است که به صورت مختلف طنز واژگانی، طنز موقعیتی و طنز شخصیتی تبلور دارد. همچنین، از قهرمانان تاریخی به صورت مقلوب و واژگون بهره می برد تا تشویش ها و پریشانی های جامعه ی خود را در داستان هایش انعکاس دهد.

مینیمالیسم یعنی به کاربردن ساده ترین طرح یا شکل برای نقل داستان. با اینکه مینیمالیسم در غرب، پدیده ای نوظهور محسوب می شود؛ امّا این گونه ادبی، همواره از قدیم الأیام در میان ایرانیان وجود داشته است. پژوهش مذکور با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و نیز با تکیه بر منابع معتبر عربی که داستانک هایی حکمت آمیز از شاهان، وزیران و دیگر بزرگان ایران باستان نقل کرده اند، این گونه ادبی را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. نتایج نشان از آن دارد که این داستانک ها نمونه های والای کمینه گرایی در ادبیات فارسی و عربی هستند. اغلب آنها با طرح و پیرنگی ساده و در قالب جملات بی پیرایه، بیان شده اند، ساختاری بسیار کوچک دارند و تنها از یک صحنه تشکیل شده اند؛ اما تمّی جذّاب و پرشور دارند؛ در کنار این تشابهات، تفاوت هایی نیز میان داستان-های حکمت آمیز ایرانیان باستان با مینیمالیسم وجود دارد: اولاً شخصیت ها در داستان های مینیمال افراد عادی اجتماع هستند؛ در حالی که در حکمت های منقول از ایرانیان باستان، هر دو طرف گفت وگو یا یکی از آنها افرادی سرشناس مانند پادشاه، وزیر، حکیم، موبد و. . . است. ثانیاً با اینکه منتقدان، این گونه ادبی را به عدم موضع گیری سیاسی، توصیف های ساده و پیش پا افتاده، یکنواختی سبک و بی توجهی به جنبه های اخلاقی محکوم می کنند؛ اما به اعتقاد نگارنده، داستانک های مینیمال ایران باستان از این اتهامات مبرّاست؛ زیرا در شاهد مثال های مختلفی که در پژوهش حاضر، ذکر گردیده، بسیاری از دغدغه های بشری با رویکرد های گوناگون اعتقادی، اخلاقی، سیاسی، اجتماعی و. . . به نحوی دقیق و ظریف، منعکس شده است.

امروزه ادبیات و به ویژه ادبیات فمینیستی، تحت تأثیر مکتب فلسفی-ادبی اگزیستانسیالیسم، بر هویت برجسته ی زنان تأکید می کند. این مکتب، دغدغه های انسان را، با تمرکز بر اصل تقدم وجود بر ماهیت تحلیل می کند و با نفی هرگونه ماهیت از پیش تعیین شده ای بشر را تنها عامل سازنده ی سرنوشت خود معرفی می نماید. لیلی بعلبکی از فعالان ادبی جنبش فمینیسم و از برجسته ترین داستان نویسان اگزیستانسیالیست جهان عرب است. او در سرآغاز جوانی با نگارش رمان «أنا أحیا» به شهرت رسید. وی در اثر خود که بازتابی از ایدئولوژی هایش در دفاع از جایگاه زنان است از هویت یابی، استقلال طلبی و تمرد دختر جوانی سخن گفته که با مشاهده ی واقعیت-های خانواده و جامعه، در پی شکستن قیود و اثبات استقلال خویش است و می کوشد تا هویت خویش را که ناخواسته گرفتار سنت هاست، بازیابد. تحقیق حاضر در صدد است تا با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مولفه های اگزیستانسیالیستی این رمان بپردازد. نتایج تحقیق گویای آن است که لیلی بعلبکی تحت تأثیر فلسفه ی اگزیستانسیالیسم و به ویژه افکار ژان پل سارتر و سیمون دوبوار، توانسته از آن در جهت انعکاس مسائل زنان در ابعاد مختلف، بهره گیرد.

تولیدات رسانه ای به ویژه متن هایی که به صورت روزمره توسط خبرنگاران تولید می شود، یکی از حوزه های پرکاربرد برای کاربست و تطبیق رویکردهای انتقادی در تحلیل گفتمان به شمار می رود. اختلافات سیاسی بین ایران و عربستان در سال های اخیر فضایی در عرصه ی رسانه ای دو کشور ایجاد کرده که کاملا تحت سیطره ی گفتمان های سیاسی حاکم بر دولت ها است. پژوهش حاضر با هدف تبیین استراتژی های گفتمانی روزنامه الشرق الأوسط عربستان در بازنمایی ایدئولوژیک ایران انجام شده است. بدین منظور الگوی ون دایک به عنوان روش تحقیق انتخاب و 20 تحلیل سیاسی از روزنامه مذکور مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد که نحوه ی پردازش اطلاعات و اخبار درباره ی ایران در این روزنامه مطابق با مربع ایدئولوژیک ون دایک بوده و اصل بیطرفی رسانه ای در بازنمایی ایران رعایت نشده است. به نمایی، پیش فرض های منفی، قطبی سازی در متن به ضرر ایران، معرفی به عنوان گروه غیرخودی، فاصله گذاری و. . . از جمله استراتژی های گفتمانی این روزنامه هستند. در همه متون بررسی شده، ایران به عنوان تهدیدی برای امنیت منطقه و جهان و عنصر ناهماهنگ بین کشورهای اسلامی معرفی شده است. نویسندگان تلاش داشته اند هر نوع گزاره ی ایدئولوژیک را در سطوح مختلف متن اعمال کرده و راه را برای قضاوت منصفانه ی مخاطب، مسدود کنند. گفتمان مسلط بر این روزنامه، در بازه ی زمانی مورد بررسی، درصدد ارائه ی تصویری از ایران است که با واقعیت های سیاسی و مذهبی فاصله داشته و در مقابل همه کنشگری های عربستان به صورت مثبت، طراحی و بازنمایی شده اند.