پژوهشهای نهج البلاغه
سال:1394 | دوره:13 | شماره:46 |تعداد مقالات:7

مدیریت نیاز همیشگی جوامع بشری است. امام علی (ع) دردوره حکمرانی خویش شاخصه های مدیریت تعالی گرا را مشخص کرد. نگاه امام در مدیریت معطوف به محور عدالت است. عدالت پیش زمینه وصول به مدیریت متعالی است. مهمترین مولفه های مدیریت متعالی در نهج البلاغه عبارت است از: خود نظارتی، دقت در گزینش کارگزاران، عطوفت و مهربانی نسبت به مردم، خودسازی (دفع رذائی و کسب فضائل)، شایست سالاری، پرهیز از گرایش های حزبی.

انسان کامل آن انسانی است که همه ارزش های انسانی در او به طور هماهنگ با یگدیگر رشد کند. اولین کسی که اصطلاح انسان کامل را در عرفان وضع کرد ابن عربی، از عرفای قرن ششم بود. پس از او عزیزالدین نسفی، در قرن هفتم، نخستین نویسنده ای است که کتابی با نام «الانسان کامل» را نگاشت. موضوع این مقاله ، بررسی تطبیقی سیمای انسان کامل با توجه به خطبه متقین و آثار عزیز نسفی می باشد. از آن جا که انسان کامل یکی از اصطلاحات مهم عرفان است، پس باید این انسان کامل را شناخت و سپس ویژگی ها و اوصاف او را دانست. شناختن ویژگی های انسان کامل باید از زبان کسانی باشد که یا خود محقق این راه بوده اند، مثل عزیز الدین نسفی یا امام علی (ع) که خود نمونه والای انسان کامل است. این مقاله بر آن است تا با روش تحلیلی تطبیقی به بررسی سیمای انسان کامل، در آثار عزیز نسفی و خطبه متقین نهج البلاغه بر حسب ویژگی های رفتاری: الهی، فردی، اجتماعی با نمودار آماری مورد تطبیق قرار دهیم و تلاش ورزیم نقاط مشترک و متشابه در این دو شخص عالی قدر را در مقوله انسان کامل بیان کنیم. برآیند این جستار نشان می دهد که در خطبه متقین و آثار نسفی به بهترین نحو ممکن سیمای انسان کامل ترسیم شده است.

مدیران و کارکنان سازمان های امروزی برای انجام هرچه بهتر امور فردی و سازمانی خود افزون بر تنظیم قوانین و مقررات و رعایت اصول حرفه ای، نیازمند مجموعه ای از رهنمودهای اخلاقی و ارزشی نیز هستند که می تواند نقش به سزایی در پیشبرد اهداف سازمانی داشته باشد. این مجموعه رهنمودها در سندی تحت عنوان منشور اخلاقی سازمان، حاوی معیارهای اخلاقی و ارزشی در جهت ایجاد هماهنگی و وحدت رویه میان سایر ذی نفعان سازمان تدوین می شود. از سوی دیگر با توجه به تعلق خاطر مسلمانان به آموزه های دینی و معنوی، می توان این منشور اخلاقی را با استفاده از فرمان ها، مکتوبات و سخنان امیرمومنان (ع) ایجاد نمود. این نوشتار با در نظر گرفتن مدل جامع منشور اخلاقی و نهج البلاغه به عنوان گزیده ای از خطبه ها، نامه ها و حکمت های ایشان به عنوان بزرگ ترین اثر جاودانه در دایره فرهنگ، علم و اندیشه بشری به ارائه یک منشور جامع اخلاقی شامل خطوط کلی و ارکان آن در چهار بعد فرد، سازمان، جامعه و حکومت پرداخته است.

دوراندیشی و تدبیر امور با نگاه تیزبین خط مشی گذار و با در نظر گرفتن مصالح آینده حکومت، از مباحث ضروری حکم رانی متعالی است. خط مشی های تجویزی حال، دورنمای آینده را ترسیم می کنند و خط مشی های مالی، رویدادهای اجتماعی را رقم می زنند. رویدادهای اجتماعی، اتفاقات آتی را در پی خواهند داشت. بنابراین آینده، تحت تاثیر آن دسته از جریان های مالی است که ساخت اجتماعی جامعه را شکل می دهند. آرمانهای مشترک اعضای هرجامعه به استمرار و دوام آن جامعه کمک می کنند. جریان آزاد اطلاعات و شفافیت در رویه های جاری، موجب پایداری و انسجام حکومت می گردد و مشارکت مردم در تصمیم سازی ها و تصمیم گیری ها را تقویت کرده و اعتماد عمومی به حکم رانان را افزایش می دهد. در این پژوهش، دلالت آیات و روایات برگرفته از قرآن کریم و سیره اهل بیت «علیهم السلام» و به ویژه سیره حکم رانی امام علی«علیه السلام» در مقوله خط مشی گذاری مالی و ملاحظات اخلاقی ناظر بر آن، رصد شده است. بهره گیری بهینه از منابع به جای مانده از گذشتگان، باعث شکوفایی جامعه و نیز مصونیت در برابر آسیب های اجتماعی و مالی شده، منافع عصر حاضر و مصالح آیندگان را تامین می کند و مسوولیت پیامد های تسلسلی تصمیم ها و خط مشی ها را بر عهده می گیرد و اهتمام به امانت داری و مصرف مدبرانه با توجه به نیازهای نسل های بعد، برای نیل به مختصات حکم رانی متعالی ضروری است.

دعا، برترین عبادت و بالاترین رابطه بنده با معبود است. در این امر مهم، بندگان یکنواخت عمل نمی کنند و از آداب، اصول و موارد دعا شناخت درستی ندارند و چه بسا در این راه دچار سردرگمی و سرخوردگی شوند. الگو قرار دادن پیامبران الهی، امامان و پیشوایان بر حق، در این مسیر راه گشا است. دعاهای حضرت علی (ع) در نهج البلاغه، نمونه و ابزاری بس مناسب برای دستیابی به این مقصود است. با بررسی این موارد، آداب دعا همچون: به درگاه خداوند بودن و آغاز و پایان آن با ذکر و حمد و ثنای او بودن، اسلوب دعا همانند ساختار جمع داشتن و موضوع آن همانند امور اعتقادی، اخلاقی، مصالح عمومی و حکومتی، نعمت های کلی، مالی محدود و نتایج ارزشمند دیگری به دست می آید.

پژوهش موثر در موضوعات و پدیده های چندوجهی رویکردی میان رشته ای جهت تعمیم به میدان می کشد. رویکرد میان رشته ای می تواند به تبیین و فهم بهتر از پدیده های پیچیده و چندوجهی بیانجامد. زمینه مندسازی یکی از راه های موثر برای دست یابی به فهم صحیح میان رشته ای است. در این روش مباحث یک رشته علمی در بافت زمان، فرهنگ و یا تجربه فردی قرار می گیرد و در نتیجه مفاهمه میان رشته ای و یا میا ن گفتمانی بهتر صورت می پذیرد. حکمرانی مطلوب پدیده ای پیچیده و چندوجهی است که در گفتمان ها و بافت های متفاوت، برخی از مولفه های آن برجسته و برخی دیگر چندان مورد توجه قرار نگرفته است. همچنین بسیاری تلاش کرده اند آن را از گفتمان غربی و لیبرال دریافت کرده و در گفتمان اسلامی به کار ببندند. چنین رویکردی بیش و پیش از همه نیازمند آن است که در فضای گفتمان دینی اسلامی زمینه مندسازی شود و سپس برای حل معضلات اجتماعی و اقتصادی به کار گرفته شود. پژوهش حاضر، با ابن رویکرد، نشان داد که در بین مولفه های حکمرانی خوب، سه شاخص «کنترل فساد»، «حاکمیت قانون» و «صدا و پاسخگویی» از اهمیت و اولویت برخوردار است و سه شاخصه دیگر با توجه به بافت غیر مدرن جامعه صدر اول، چندان قابل تعمیق و بررسی نیست، اما نشانه های متقن دال بر اهمیت و ویژگی آن وجود دارد. همچنین مشخص شد حکمرانی خوب در گفتمان دینی اسلامی بر ویژگی های معنوی، الهی و آخرت گرا تمرکز داشته و متاثر از سعادت اخروی است.

مدیریت سالم و سیستم اداری سالم پیش نیاز هر گونه تلاش برای پیشرفت کشورهاست، و بی توجهی به این مساله می تواند به تضییع منابع عمومی و حتی ازهم گسیختگی جوامع منجرشود. پژوهش حاضر، پژوهشی کاربردی است که به روش تحلیل محتوا انجام شده است و به شناسایی مولفه های سیاسی لازم برای استقرار و تداوم مدیریت سالم با الهام از نهج البلاغه می پردازد. بررسی ها و تحلیل های این تحقیق نشان می دهد که با توجه به نهج البلاغه، در بعد سیاسی 5 مولفه مردم مداری، ارتباط مستقیم با مردم، شفافیت و پاسخگویی، عدالت محوری، و نظام قضائی مستقل و کارآمد بر استقرار و تداوم مدیریت سالم تاثیر دارند. با توجه به این که نهج البلاغه از منابع اصیل فرهنگ اسلامی است و با فرهنگ بومی ایران تطابق دارد، توجه، تمرکز و برنامه ریزی برای ارتقای مولفه های تحقیق حاضر می تواند سلامت اداری در کشور را بهبود بخشد.