پژوهش های پنبه ایران
سال:1395 | دوره:4 | شماره:1 |تعداد مقالات:8

پنبه به عنوان یکی از محصولات مهم و راهبردی بخش کشاورزی، ماده اولیه صنایع نساجی، غذایی و دامپروری بوده و نقش مهمی در ارزآوری و اشتغال زایی بخش های کشاورزی، صنعت و بازرگانی ایفا می کند. از آنجایی که طی سال های اخیر سطح زیرکشت این محصول ارزشمند بویژه در استان گلستان که قطب تولید پنبه بوده و به سرزمین طلای سفید معروف است، با روند کاهشی مواجه شده است، لذا در این مطالعه ضمن بررسی و تحلیل روند سطح زیرکشت این محصول، به بررسی عوامل موثر بر تغییرات سطح زیرکشت محصول پنبه در استان گلستان بر اساس روش تعدیل جزئی نرلاو و اطلاعات سری زمانی طی دوره 91- 1362 پرداخته شده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد عواملی نظیر قیمت نسبی پنبه به گندم، سطح زیرکشت پنبه با یک وقفه، عملکرد پنبه با یک وقفه، سطح زیر کشت گندم (محصول رقیب) و نرخ حمایت موثر دولت از محصول پنبه بر سطح زیرکشت محصول پنبه استان گلستان اثر معنی داری داشته است. تمام متغیرها غیر از متغیر سطح زیرکشت محصول گندم (محصول رقیب) دارای اثر مثبت می باشند. نتایج همچنین نشان می دهد که 34 درصد از تغییرات سطح زیرکشت محصول پنبه ناشی از رفتار کشاورزان در دوره قبل بوده و با اعمال سیاست های حمایتی مناسب حدود 66 درصد شکاف بین سطح کشت مطلوب و واقعی کاهش خواهد یافت.

این پژوهش به منظور بررسی اثر تیمار بذر با موادشیمیایی و غیرشیمیایی بر عملکرد و اجزای عملکرد پنبه، طی سال های زراعی 1392-1394، در ایستگاه تحقیقات زراعی قراخیل مازندران در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا گردید. تیمارهای مورد بررسی :1- شاهد (بدون تیماربذر) 2- پوشش با مخلوط حاصل از مدفوع گاو وخاک رسی به نسبت 50 درصد (کود جامد) 3- آغشته کردن بذر با روغن 1.5 درصد چریش (نیم آزال تی اس) 4 - تیمار با گائوچو به میزان 7-5 گرم در کیلوگرم بذر 5 - تیمار با کاربوکسین تیرام به میزان 10 گرم در کیلو گرم بذر 6 - آغشته کردن بذور با ادرار گاو (کود مایع) می باشد. هر تیمار آزمایش در 8 خط 10 متری کشت شد. فاصله بوته ها روی خط 20 سانتی متر و فاصله خط های کاشت از هم 80 سانتی متر بود. ارتفاع گیاه، تعداد شاخه های رویا، تعداد شاخه های زایا، درصد غوزه باز، درصد غوزه بسته، تعداد غوزه یک بوته، وزن یک غوزه، قبل از برداشت اندازه گیری شد. درصد سبز بعد از رویش پنبه و عملکرد وش پنبه بعد از برداشت در هر تیمارمحاسبه شد. بیشترین عملکرد وش پنبه از تیمار گائوچوبه مقدار 1060 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. تیمارهای چریش با 960.4 کیلوگرم در هکتار، کود جامد (پهن گاو) با عملکرد 944.6، کود مایع با 916.3 بعد از گائوچو و چریش بیشترین عملکرد وش پنبه را ایجاد کردند ولی ازلحاظ آماری تفاوت معنی داری باهم نداشتند. کمترین عملکرد وش پنبه از تیمارهای شاهد با 830.4 کیلوگرم درهکتار و کاربوکسین تیرام به مقدار 833.5 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. بیشترین درصد سبز از تیمار شاهد (بدون هیچ گونه مواد مصرفی) به مقدار 91.08 درصد به دست آمد. این تیمار با تیمارهای کود مایع (ادرار گاو) با میزان درصد سبز 89.25 درصد، چریش با میزان درصد سبز 88.42 درصد و گائوچو با میزان درصد سبز 86.25 درصد از لحاظ آماری تفاوت معنی داری نداشت.

به منظور بررسی اثرات تنش خشکی بر خصوصیات جوانه زنی و رشد گیاهچه های ارقام تتراپلوئید و توده های بومی پنبه، تحقیقی در دو بخش آزمایشگاهی و گلخانه ای در موسسه تحقیقات پنبه کشور به اجرا در آمد. مطالعه در قالب آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با دو عامل تنش خشکی و رقم با چهار تکرار انجام پذیرفت و صفات درصد جوانه زنی، سرعت جوانه زنی، ارتفاع، وزن های تر و خشک اندام های مختلف گیاهچه و میزان کلروفیل برگ ها اندازه گیری شد. جهت اعمال تنش خشکی در شرایط جوانه زنی از چهار پتانسیل اسمزی با سطوح صفر، 0.4-، 0.8- و 1.6- مگاپاسکال (با استفاده از ماده دی- مانیتول) استفاده و سه سطح بدون تنش، تنش متوسط و تنش شدید خشکی (به ترتیب 75، 15 و 5 درصد مقدار نسبی محتوی آب خاک) در مطالعه گلخانه ای پس از 35 روز پس از کاشت در نظر گرفته شد. ارقام تتراپلوئیدعبارت بودند از ساحل، سپید، شایان و ژنوتیپ تابلادیلا و بومی هاشم آباد و بومی کاشمر (بعنوان توده های بومی و دیپلوئید). نتایج آزمون جوانه زنی نشان داد که بطور معنی داری تتراپلوئیدها دارای مقادیر بالاتری از درصد جوانه زنی در روز چهارم، درصد جوانه زنی کل و سرعت جوانه زنی نسبت به دیپلوئیدها بودند. در مطالعه گلخانه ای وجود تنش خشکی باعث کاهش معنی دار وزن تر برگ گردید. ارتفاع بوته ها و کلروفیل کل برگ تحت تاثیر یکسان سطوح اول و دوم تنش خشکی قرار گرفته اند اما بالاترین مقدار کلروفیل تحت شرایط تنش خشکی شدید حاصل گردید. بالاترین میزان رشد در میانگین سطوح تنش را رقم ژنوتیپ تابلادیلا نسبت به سایر ارقام دارا بود. از این تحقیق می توان نتیجه گرفت که جوانه زنی در بالاتر از 0.8- مگاپاسکال پتانسیل اسمزی خاک در این ارقام موفق آمیز نخواهد بود و در شرایطی که تنش خشکی شدید در آغاز فصل رشد پنبه بعد از استقرار پیش بینی می گردد از رقم ژنوتیپ تابلادیلا استفاده گردد.

این طرح با هدف بررسی تاثیر مقدار نیتروژن و فاصله ردیف بر عملکرد و اجزاء عملکرد پنبه رقم گلستان در قالب کرت های خردشده (اسپلیت پلات) با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار در سال های 1391 و 1392 به مدت دو سال زراعی بعد از برداشت کلزا اجرا شد. عامل اصلی آزمایش چهار سطح نیتروژن شامل صفر، 50، 100 و 150 درصد توصیه کودی و عامل فرعی 4 فاصله ردیف شامل 40،60،80 و 100 سانتی متر بودند. نتایج نشان داد که با افزایش سطوح کود نیتروژن از صفر به 150 درصد توصیه شده، عملکرد در واحد سطح از 2504 به 2834 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت این افزایش از نظر آماری معنی دار بود اما بین سطوح کودی نیتروژن50، 100 و 150 توصیه کودی از نظر عملکرد در واحدسطح اختلاف معنی دار وجود نداشت. استفاده از کود نیتروژن بیشتر از توصیه کودی باعث افزایش ارتفاع بوته، طول شاخه رویا و زایا گردید اما بر زودرسی پنبه تاثیری نداشت. کاهش فاصله ردیف منجر به کاهش ارتفاع بوته، طول شاخه رویا و زایا و تراکم علف های هرز در واحد سطح شد اما باعث افزایش عملکرد کل و درصد زودرسی محصول گردید. کمترین ارتفاع بوته و طول شاخه رویا در فاصله ردیف 40 سانتی متر بدست آمد. در هر سطح کود نیتروزن، بیشترین عملکرد کل پنبه با فاصله ردیف 40 سانتی متر بدست آمد.

کم آبیاری یکی از روش های شناخته شده در مناطق کم آب جهان است. یکی از تکنیک های کم آبیاری استفاده از روش آبیاری در جویچه های یک در میان است. بدین منظور یک آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار به مدت دو سال در ایستگاه تحقیقات بختاجرد داراب بر روی پنبه رقم بختگان انجام شد. فاکتور اصلی شامل پنج سطح آبیاری : 1) آبیاری کلیه جویچه ها در هر نوبت آبیاری (شاهد) ؛ 2) آبیاری در جویچه های یک در میان ثابت ؛ 3) آبیاری در جویچه های یک در میان متغیر ؛ 4) آبیاری جویچه ها بصورت دو نوبت آبیاری در جویچه های یک در میان ثابت و یک نوبت آبیاری کامل؛ 5) آبیاری جویچه ها بصورت دو نوبت آبیاری کامل و یک نوبت آبیاری در جویچه های یک در میان ثابت و فاکتور فرعی کاربرد ماده کندکننده رشد گیاهی (پیکس) در دو سطح 0 و 1 لیتر در هکتار بود که بصورت محلول پاشی انجام شد. در پایان فصل رشد، صفات عملکرد وش، تعداد غوزه، وزن غوزه، زودرسی، شاخص برداشت و راندمان مصرف آب مورد بررسی قرار گرفت. نتایج مقایسه میانگین مرکب دو ساله با آزمون چند دامنه ای دانکن نشان دادکه، اعمال کم آبیاری موجب کاهش معنی دار عملکرد وش پنبه در تمام سطوح نسبت به سطح شاهد گردید. مصرف پیکس بر عملکرد وش تاثیر معنی داری نداشت. تاثیر مصرف پیکس بر تعداد غوزه منفی، ولی بر وزن غوزه و شاخص برداشت تاثیر مثبت و معنی داری داشت. همچنین، زودرسی محصول را افزایش و گیاه پنبه را در مقابل کم آبی متحمل ساخت. اعمال تکنیک کم آبیاری سبب افزایش کارایی مصرف آب به ترتیب به میزان 20.2 و 14.03 درصد در سطوح دوم و چهارم آبیاری نسبت به سطح شاهد گردید.

عملکرد پنبه از پارامترهای کمی است که به وسیله ژن های متعدد کنترل می شود. افزایش عملکرد پنبه فاکتور مهمی است که تحت تاثیر فاکتورهای ژنتیکی و محیطی قرار می گیرند. شناخت عوامل موثر بر عملکرد و زودرسی، و تاثیرات ژنتیکی و محیطی آن می تواند در اصلاح ارقام جدید موثر باشد. در این تحقیق 20 ژنوتیپ پنبه از گونه های زراعی هیرستوم و باربادنس در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سال 1392 مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که رقم بختگان با 6.68 گرم و برگ پهن برگ قرمز با 6.74 گرم سنگین ترین وزن یک غوزه را داشتند و ارقام گیزا با 105.9گرم و ترمز 14 با 108.3 گرم و بار بادنس 111.5 گرم (همگی از گونه باربادنس) دارای سبک ترین وزن سی غوزه بودند. بین عملکرد با صفات تعداد شاخه رویا (0.64)، طول بلندترین شاخه رویا (0.44) و وزن 30 غوزه (0.45) همبستگی ژنوتیپی مثبت و معنی داری در سطح یک درصد وجود داشت. همچنین عملکرد با ارتفاع و تعداد شاخه زایا همبستگی منفی و معنی دار داشت (به ترتیب 0.47- و 0.50-). همبستگی ژنوتیپی مثبت و معنی دار بین زودرسی با تعداد شاخه زایا (1.01)، طول شاخه زایا (0.61) و تعداد غوزه (0.58) مشاهده گردید. در ضمن زودرسی با صفات ارتفاع (1.01-)، تعداد شاخه رویا (0.56)، طول بلندترین شاخه رویا (0.34-)، وزن 30 غوزه (0.28-) و عملکرد (0.46-) همبستگی ژنوتیپی منفی معنی دار نشان داد. بیشترین عملکرد مربوط به ژنوتیپ های سپید (1862 کیلوگرم در پلات)، بختگان (2025)، خرداد (2330)، سیلند (1912)، سوپراکرا (2200)، تابلادیلا (1965) و چکوروبا (1933) بوده است.

با گسترش کشت کلزا در سال های اخیر، موسسه تحقیقات پنبه کشور مطالعه ارقام مناسب پنبه برای کشت بعد از کلزا را در دستور کار خود قرار داده است. در این راستا تعیین ارقام زودرس با عملکرد بالا و کیفیت الیاف مناسب در اولویت قرار دارد. با توجه به اینکه پنبه به عنوان یک گیاه نورپسند و گرمادوست، فرصت کمی جهت تکمیل دوره رشد خود و تولید محصول در کشت های تاخیری دارد. بنابراین سوای انتخاب رقم زودرس، کلید اصلی موفقیت زراعت پنبه در کشت های تاخیری، مدیریت صحیح مزرعه و به ویژه مدیریت آبیاری آن است. ایجاد تعادل بین رشد رویشی و رشد زایشی با مدیریت آبیاری در کشت کلزا-پنبه بسیار ضروری است. با توجه به اینکه تابع تولید یا رابطه آب-عملکرد شاخص برای بهینه سازی مصرف آب در زراعت پنبه می باشد، بدیهی است تابع تولید ارقام دیرکاشت با کاشت معمول پنبه، تفاوت خواهد داشت. برای تعیین تابع تولید رقم های ارمغان و گلستان در کشت دوم پنبه، آزمایش ها در ایستگاه تحقیقات هاشم آباد گرگان در زمینی به ابعاد 50 ×40 متر با روش آبیاری بارانی خطی انجام شد. قطعه مورد نظر به شبکه 3×3 متر تقسیم شده و مقدار آب، با استقرار سه پایه و قوطی جمع آوری آب در وسط هر قطعه اندازه گیری شد. در این پژوهش رابطه آب – عملکرد رقم ارمغان و گلستان در کشت دوم به ترتیب به صورت و پیشنهاد می شود. بر اساس تابع تولید بدست آمده حداکثر عملکرد ارقام ارمغان و گلستان به ترتیب با مصرف 1739 و 1832 مترمکعب آب در هکتار به مقدار 3909 و 3973 کیلوگرم در هکتار وش بدست می آید.

با توجه به محدودیت هایی که ماشین های وش چین در برداشت با آن روبه رو هستند؛ مانند عدم تطابق فاصله کشت با ردیف های دماغه بردارنده، نیاز به استفاده ازبرگ ریز قبل از برداشت، قیمت بالای ماشین، وارداتی بودن ماشین برداشت وش و خروج ارز از کشور؛ و همچنین کوچک بودن بیشتر مزارع پنبه و کشت غیرخطی و عدم پذیرش تلفات ناچیز مزرعه ای ماشین های وش چین توسط کشاورزان، لازم است که ماشین برداشت پنبه ای طراحی شود که بتواند در حضور محدودیت های یادشده، در این گونه مزارع کار نماید. از روش های برداشت پنبه، توسعه سیستم های نیمه مکانیزه است. بدین منظور یک ماشین خودگردان سه چرخ طراحی شد که واحد بردارنده مخصوص آن توسط کارگر در بین بوته ها حرکت داده شده و وش غوزه های باز را برداشت می نماید. واحد بردارنده تشکیل شده از تعدادی انگشتی که توسط یک موتور الکتریکی می چرخد و وش غوزه های باز را از داخل غوزه بیرون کشیده و به لوله انتقال می رساند. وش برداشت شده توسط دو مکانیزم مکش و دهش هوا به مخزن منتقل می گردد. سپس داخل کیسه های بزرگی (خلال) جمع آوری شده و در انتهای مزرعه تخلیه می گردد. هدف این پروژه ارزیابی دستگاه جدید پنبه چین نیمه مکانیزه و مقایسه آن با روش سنتی (برداشت با دست) است. صفات مورد ارزیابی عبارت بودند از: ظرفیت مزرعه ای، تلفات مزرعه ای، میزان ناخالصی برداشت و طول الیاف. این تحقیق در قالب طرح بلوک های کاملا تصادفی در دو روش برداشت و در دو رقم پنبه گلستان و خورشید در 3 تکرار انجام شد. مقایسه داده های بدست آمده در آزمون و ارزیابی دستگاه ساخته شده نشان داد که ظرفیت برداشت پنبه این دستگاه از برداشت دستی 18.7 درصد بیشتر است. افزایش حدود 3 درصدی خلوص و افزایش معنی داری در طول الیاف برداشت شده (p£0.05) از دیگر نتایج برداشت دستگاه پنبه نیمه مکانیزه، نسبت به برداشت دستی بود.