آستان هنر
سال:1392 | دوره:- | شماره:4-5 |تعداد مقالات:15

این روزها نقش پررنگ اعتدال در زندگی آ نقدر به چشم م یآید که هرکس درباب آن، آی های، حدیثی، بیتی و یا مثلی را به خاطر سپرده است. آیات بسیاری از قرآن کلام اله درباره تکوین، آفرینش، تشریع، عبادت، گفتار، اخلاقیات، احکام و... همواره متذکر "اعتدال" است.

موزه قرآن آستان قدس رضوی به عنوان یکی از مهمترین موزه های جهان در زمینه نسخه های خطی قرآنی و ازجمله موزه هایی است که آثار مهم و با ارزشی چون نسخه های خطی قرآن از سده های اولیه اسلام تا دوران اخیر در آن نگهداری می شود. ویژگی برخی از این نسخه ها، به جهت دارا بودن جنبه های بصری، تزیینی و آن که جزو اولین قرآن های مترجم می باشد، از ارزش هنری زیادی برخوردار است. همچنین قرآن های مترجم خطی موجود در این موزه که به زبان های مختلفی ترجمه شده اند، اهمیت بسیاری داشته و نیز به لحاظ انواع تزیینات به کار رفته در این قرآن ها، می تواند در بررسی های پژوهشی نسخه های خطی قرآنی مترجم بسیار مهم به شمار آید. هدف این پژوهش یافتن ویژگی های بصری، نوع خطوط، ترجمه نگارشی رسمالخط زبان های رایج و بررسی تزیینات به کار رفته در تزیین نسخه های خطی قرآن های مترجم در قرون پنجم و ششم ه. ق / یازدهم و دوازدهم م.، موجود در موزه قرآن آستان قدس رضوی است و نتیجه بررسی آنها می تواند زمینه مناسبی جهت معرفی این نسخه های قرآنی خطی منحصر به فرد به شمار آید. روش این تحقیق به صورت توصیفی - تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی است.

استفاده از عبارات و به خصوص آیات شریفه قرآن کریم و شعر بر روی فضای داخلی یا بیرونی یک بنا ازجمله کارکردهای ادبیات در معماری است. بسیاری از نوشتارهایی که بر دیوار، در، طاق، ستون و... یک بنا حک می شود به منظور رساندن پیامی خاص و متناسب با نوع فضا و کارکردهای آن فضا می باشد.حرم امام رضا )ع( ازجمله بناهای معماری سنتی است که در آن می توان گونه های مختلفی از هنر نوشتاری را مشاهده کرد، در بررسی هنر نوشتاری به کاررفته در حرم می توان به سه گونه آن اشاره کرد، از جمله:1. ساختاری: شعر و نثر2. محتوایی: قبرنوشته ها، تاری خنوشته ها، مفاهیم دینی، مفاهیم مدحی و....3. الگوی ترکیبی )ساختاری – محتوایی(در این مقاله به دلیل وجود موارد مشترک در میان گونه های ساختاری و محتوایی، گونه ترکیبی آن یعنی ساختاری - محتوایی را در نظر گرفته و انواع هنر نوشتاری فضای حرم را این گونه تقسیم بندی کرد هایم: 1. شعرنوشت هها، 2. تاریخ نوشت هها، 3. آیات قرآنی، احادیث و ادعیه، 4.قبرنوشته هااین طبقه بندی نظری نوشتارها بر اساس رویکرد هنری در طراحی فضاهای حرم می تواند دارای کارکردهای متنوعی باشد: 1. ایجادکننده تقدس در فضا، 2. تلطیف کننده مصالح معماری، 3. الزام کننده تمرکز بر فضای حرم، 4. بیان کننده مفهوم نماد آن طرح یا علت فاعلی ساخت بنا،5. تزیین فضا، 6. ابلاغ پیام.در تبیین این مقاله از 4 روش توصیفی )در بیان ماهیت کاربرد نوشتارها و انواع آن(، تحلیل کمی، تحلیل کیفی و مطالعه موردی بر فضای حرم استفاده شده است. دستاوردهای این مقاله عبارت اند از:1. ایجاد جاذب ههای گردشگری دینی.2. تبلیغ و ابلاغ الگوهای دینی و فرهنگ اسلامی.3. روایت تاریخی ارتباط هنر، فرهنگ و جامعه با فضای عمرانی از طریق ظرافت های هنری.4. ارائه الگوی بارز ترکیب هنر ایرانی - اسلامی در ترکیب شعر و فضای حرم.5. دریافت مفهوم وحدت و اصالت اسلامی ایران زمین.6. مدل های هنری نگاشتاری-نوشتاری قابل کاربرد در طراحی تبلیغاتی جامعه اسلامی

حجاری از هنرهای به کاررفته در حرم مطهر رضوی است. قدمت آثار سنگی باقی مانده از گذشته در حرم، به هشتصد سال می رسد. نام حجاران یا سنگ تراشان در پای برخی کتیبه های قدیمی حرم درج شده است. انواع متنوعی از سنگ در آرایه های هنری و عناصر معماری حرم به کاررفته است. این روند تا کنون ادامه داشته و در دوران معاصر بر تنوع کارهای سنگی افزوده شده است. این مقاله با استفاده از مصاحبه، اسناد، متون و تحقیق میدانی، ضمن بررسی اصطلاحات مربوط به پیشه حجاری در حرم مطهر، سیر استفاده از سنگ و فنون اجرای آن را در هنر و معماری این مجموعه مرور می کند.

در بررسی تاریخ «کتاب آرایی» ایران در دوران اسلامی، نمونه های فراوانی از مصاحف قرآنی سده های مختلف هجری را می توان سراغ گرفت که به لحاظ کیفیت خط و تذهیب و تجلید، کم نظیر و چشم نواز هستند، اما تولید این چنین مصاحف بسیار نفیس )سلطانی( همواره در سایه حمایت پادشاهان و درباریان در دوره های مختلف و عمدتا در کتابخانه های سلطنتی و زیر نظر اساتید عرصه کتاب آرایی ممکن بوده است. دهه های پایانی سده نهم و آغازین سده دهم ﻫ.ق، شاید از مهم ترین و تاثیر گذارترین لحظات تاریخ هنر کتاب آرایی ایران به حساب بیاید، که وجود تعداد قابل توجه مصاحف نفیس )قرآن، شاهنامه، کتب شعر و ادعیه( با تنوعی چشمگیر در طراحی و رنگ آمیزی و کیفیت کتابسازی و هنرمندان فراوانی در خوشنویسی، تذهیب و نقاشی خود گواهی است بر این مدعا. اما در میان هنرمندان خوشنویس، اندک افرادی بوده اند که تذهیب آثارشان را نیز خودشان انجام می دادند، که از آن میان می توان به هنرمندانی همچون: "ابن بواب" )سده چهارم ﻫ.ق(، "عثما نب نوراق" )سده پنجم ﻫ.ق(، "عبداله همدانی" )سده هشتم ﻫ.ق( و "روزبهان شیرازی" )سده دهم ﻫ.ق( ، اشاره نمود.شکوه تذهیب در عصر صفوی را باید در میان سه مکتب مهم "تبریز، هرات و شیراز" و در ارتباط با مکتب بغداد و ماوراءالنهر جستجو نمود. در این فرصت، بر آنیم تا با بررسی شرایط اجتماعی- سیاسی «شیراز» در سده های نهم و دهم ﻫ.ق، شیوه های رایج در هنرهای خوشنویسی و تذهیب مصحف و نیز هنرمندان تاثیر گذار این دوران را معرفی و آثار شاخص آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و دراین رهگذر با آثار واحوال هنرمند یگانه آن عصر، «روزبهان طبعی شیرازی» و خاندانش آشنا شویم. "روزبهان" بدون شک، یکی از خل قترین و تاثیر گذارترین هنرمندان در زمینه خط و تذهیب قرآنی در مکتب شیراز و صد البته هنر کتا بآرایی ایرانی در سده دهم ﻫ.ق به حساب م یآید. شیوه طراحی و کیفیت اجرایی) خط و تذهیب( آثار وی آن چنان عالی است، که کمتر می توان نمونه هایی همسنگ و همطراز با آثار وی پیدا کرد.در این مقال، شانزده اثر وی را شناسایی و با ارائه تصاویر، مورد بررسی قرار می دهیم. در ادامه، الگوی روزبهان در تهیه مصاحف قرآنی -قرآن به خط و تذهیب وی که امروزه در کتابخانه چستربیتی دوبلین نگه داری می شود- را با ارائه تصاویر، مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهیم داد و به لحاظ فنی با دیگر مصاحف مشابه مقایسه خواهیم کرد.

عبداله قوچانی، متولد شهر بغداد در کشور عراق، از پدر و مادری ایرانی است. تحصیلات لیسانسش را در عراق تمام کرده و هم زمان با روی کار آمدن صدام در عراق، پدرش به ایران باز می گردد، اما عبداله به بهانه تحصیل به همراه بقیه خانواده در عراق می ماند و همین امر موجب تسلط بیشتر وی به زبان عربی نسبت به زبان فارسی می شود. وی در سال1351 برای اولین بار به ایران می آید. در ابتدای بازگشت به ایران، فارسی  اش اصلا خوب نبوده و به این دلیل که در منزل به زبان فارسی صحبت نمی کردند، تنها با فارسی دست و پاشکسته ای که با مادربزرگش حرف میزده، کلمات را همان  طور که می شنیده به اشتباه بیان می کرده است. بعد از بازگشت به ایران و گذراندن دوره سربازی، در سال 1355 به عنوان دبیر زبان عربی استخدام و در شهرستان تربت جام مشغول کار می شود. اما به علت دوری از خانواده - که آن زمان در تهران بودند - از آموزش و پرورش استعفا داده، به تهران باز می گردد و ... آنچه در ادامه آمده، گفتگویی با وی در خصوص کتیبه خوانی و نیز کاشی های زرین فام حرم مطهر رضوی است.

 صلوات به لحاظ مضمونی، گون های از اذکار نوزده گانه مذهبی است که خود دارای شاخه های متنوعی هم به لحاظ مضمون کلامی و هم به لحاظ شیوه های اجرایی و هم گونه های اجرا و مجریان آن است…

از میان تصاویری که در گذر ایام و از پس گام های عکاسان آیینی و در ادامه این سال ها، دوربین های حاضر در تلفن های همراه گردشگران مذهبی به عنوان نماد تجسمی بارگاه منور علی بن موسی الرضا (ع) به ثبت رسیده است، تصویری از ایوان طلا به همراه گنبد و گلدسته نشسته در صحن عتیق (انقلاب) است که بیشترین حضور و یاد را در اذهان زائران امام هشتم به خود اختصاص می دهد.

در بخش اول این سخن جای پای تاریخ عکاسی را تا ورود به شهر مشهد دنبال کردم. اکنون در بخش دوم بر جریانات فرهنگی شهر تمرکز می کنم. یحیی زکاء در کتاب تاریخ عکاسان و عکاسان پیشگام در ایرا ن سهم جزیی را به عکاسان مشهد اختصاص داده، اما با توجه به ریشه عمیق عکاسی در شهرهای مقدس و فقدان نوشتار در بخش فرهنگی عکاسی آن، سعی دارم مشاهداتم را با توجه به ساختار اجتماعی و معاصراین شهر مطرح کنم.

یک دهه پس از اختراع دوربین عکاسی درسال 1893 م. توسط نی یپس و داکر این صنعت وارد ایران می شود. آغازگران عکاسی در ایران، اروپاییانی از کشورهای روسیه، فرانسه، اتریش و ایتالیا بودند که در مدرسه دارالفنون نیز تدریس می کردند.

یکم: «هیچ چیز در این جهان نیست که یک لحظه قطعی نداشته باشد.» کاردینال رت.چه طور می توان یک سوژه را انکار کرد؟ هانری کارتیه برسون در مقدمه کتاب تصاویر شتاب زد ه این چنین پاسخ می دهد: در واقع سوژه خودش را تحمیل می کند. زیرا وقایعی در عالم، مثل آنچه در دنیای شخصی ما گذشته است، روی داده و تنها کافی است در مقابل آنچه اتفاق افتاده، هوشیار و در برابر آنچه حس می کنیم، صادق باشیم.

در سال های پایانی دهه 80، تئاتر رضوی هم مانند مضامین دیگر به خاطر عدم برنامه ریزی درجهت اجراهای عموم به سمت جشنواره های رضوی رفته است و با توجه به این که تئاتر رضوی در مشهد با تمام ویژگی های مذهبی اش همواره با استقبال مخاطب عام مواجه بوده ولی متاسفانه این مخاطب نادیده گرفته شده و اغلب آثار در این حوزه با نیت حضور در جشنواره ها تولید شده اند.

آقای امام رضا (ع) عزیز، سلام. امیدوارم حالتان خوب باشد و به قول ننه ام، نور به قبرتان ببارد. من کاظم هستم، پسر محمد جعفر. غرض از مزاحمت! می خواستم کمی مرد و مردانه با شما حرف بزنم...

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

عزیز روسری گل بوته دار قهوه ای اش را می پیچد دور دیگ کوچک پلوی احسان و می دهد دستم و به سلامت می گوید. احسان اولش غر می زند: من روزه ام، غذام نمی خوام...