آستان هنر
سال:1392 | دوره:- | شماره:7 |تعداد مقالات:12

هنگامی که پایه های مضجع و مسجدی را پی می ریزند، یا بر پیشانی کتیبه ها نقش می نگارند، سینه آیین هکاری ها را جلا می دهند، مصحفی می آرایند و بر قامت قاب یا فرشی طرح می زنند... غرض آن است که سر تعظیم و اخلاص فروآورند بر بلندای قامت دوست.

در بیش از هزار سال تاریخ بقعه مطهر رضوی، صندوق ها و ضریح هایی متعدد بر روی مزار امام رضا (ع) نصب شده که اغلب آنها دارای ویژگی های فنی و تزیینات هنری فاخری بوده است. با توجه به تغییرات، جابه جایی ها و تعمیرات متعدد این آثار، درباره بانیان، صنعتگران و هنرمندان سازنده و ویژگی های این ضریح ها و صندوق ها، نکات مبهمی وجود داشته است. به رغم مطالعات ارزشمندی که تاکنون در این باره انجام شده، آنچه اصلاح تحقیقات قبلی را ضروری ساخته، منابع و اسنادی است که در طی سال های اخیر به دست آمده است. این مقاله به بازسازی سیر تغییر و تحولات صندوق ها و ضریح ها از ابتدا تا پیش از ضریح جدید و ویژگی های هنری و فنی آنها، بر اساس متون و اسناد می پردازد.

نقوش گیاهی، از پرکاربردترین و مهم ترین نقش ها در آرایه های هنری حرم امام رضا (ع) است. تصویر گیاهان جزء جدانشدنی در هنرهای سنتی ایرانی است. نقوشی همچون درخت زندگی، درخت سرو، گل های نیلوفر، شاه عباسی و... به شکل فراوانی در این هنرها به چشم می خورد. گیاهان در ادیان، اساطیر و باورهای مذهبی جایگاه بسیار مهمی دارند. مقاله حاضر به بررسی تصویر گل شاه عباسی، به عنوان یکی از نقوش گیاهی بسیار مهم، در تزیینات حرم مطهر امام رضا (ع) و پیشینه آن می پردازد.

خط بنایی، قدیمی ترین نوع کوفی است. این نوع خط را به دلیل کاربرد آن در بناها و معماری، بنایی نامیده اند و معقلی، معماری، منحصر، مربع، مستطیلی و متداخل هم می گویند. این خط در چهارچوب مربع، مستطیل و اشکال هندسی نوشته می شود. دراین مقاله به معرفی و شناخت ویژگی های خط کوفی (معقلی) می پردازیم. برآنیم تا با شناخت این ویژگی ها این خط را به عنوان الگویی مناسب قرار دهیم تا درگرافیک امروزه مورد استفاده قرارگیرد و با الهام از آن شاهد خلق آثار بدیع باشیم.

کتابخانه و موزه آستان قدس رضوی مشهد، یکی از بزرگ ترین مجموعه های کتب خطی فارسی و عربی در جهان به شمار می رود. در میان نمونه های فراوان مصحف قرآنی موجود در این مجموعه، مصاحف ممتاز و نفیسی نیز وجود دارند که نه تنها به لحاظ نسخه شناسی، بلکه از نظر فن کتاب آرایی (خوشنویسی، تذهیب و تجلید)، محل کتابت و نام واقفین آنها جزو نمونه های منحصربه فرد و یگانه تاریخ هنر اسلامی شناخته می شوند. اما چندین مصحف بسیار نفیس از دوره های مختلف تاریخی این مجموعه، یادگار خاندان های هنرمند ایرانی است که در امر تولید مصاحف قرآنی به صورت گروهی همکاری داشته اند و تکنیک ها و آموزه های این سنت پسندیده را از نسلی به نسل دیگر انتقال داده اند.با این همه، تاریخ هنر، نام تعداد محدودی از این خاندان ها را برای ما به جای گذاشته و در پی تحقیق و بررسی نسخ خطی و گاه کتیبه های بناها می توان ردی از کنیه و نسب فامیل این زیبایی آفرینان را دنبال و با تطابقات تاریخی و تاملی در رسالات و نوشته هایی در باب هنر (از دوره های مختلف) تاریخچه و اعضای هنرمند یک خاندان را شناسایی کرد. اما، در این فرصت تنها به معرفی تاثیرگذارترین این خاندان ها که آثارشان در کتابخانه و موزه حرم امام هشتم (ع) موجود است می پردازیم و آثار شاخصشان را بررسی می کنیم، خاندان هایی همچون : وراق غزنوی، خطیب، راوندی، تیموری (بایسنقرمیرزا و ابراهیم میرزا)، روزبهان شیرازی، خوارزمی، ارسنجانی، وصال شیرازی و.... گفتنی است چندین خاندان هنرمند ایرانی نیز در دربار گورکانیان هند (سده های دهم تا دوازدهم ﻫ. ق) فعالیت داشتند، که آثارشان در همین مجموعه نگهداری می گردد اما بررسی و معرفی آنها در این مقاله ارایه نمی شود.

امام علی (ع) در مقام مهمترین کاتب قرآن و برطبق برخی عقاید در مقام واضع خط کوفی در میان خوشنویسان احترام ویژ های داشته است، به طوری که بسیاری از هنرمندان در طول تاریخ خوشنویسی اسلامی با هدف های گوناگون به آثار و گفته های او تاسی جسته اند.

در این مقاله به بررسی مختصر آثار و زندگی میرزا طاهر رضوی، یکی از رجال گمنام آستان قدس رضوی پرداخته می شود. نام وی علی رغم استعدادش در شعر، نقاشی، خط، ساعت سازی و هنروری کمتر مطرح شده است و با توجه به عدم چاپ آثارش و در اختیار نبودن معدود آثار چاپ شده، شناختی از وی در بین هنرمندان و نام آوران مشهد وجود ندارد. در این بررسی ابتدا شرحی مختصر از زندگی وی با توجه به تحقیقات انجام شده و اسناد و نسخ خطی همراه با نمونه هایی آورده می شود و سپس جنبه های مختلف هنری وی با توجه به آثار باقی مانده مورد بررسی قرار می گیرد.

دکتر سعید اسدی متولد 1352 در کرمانشاه، دانش آموخته تئاتر و سینما از دانشگاه تهران، مدرس دانشگاه، نمایشنامه نویس و پژوهشگر تئاتر است که هم اکنون مدیریت تئاتر مولوی را بر عهده دارد و همچنین عضو شورای پژوهشی اداره کل هنرهای نمایشی است.

سید حمیدرضا برقعی، متولد 1362 در قم و دانشجوی رشته زبان و ادبیات فارسی است. از مجموعه شعرهای مستقل وی می توان به طوفان واژه ها (چاپ نوزدهم، برگزیده جایزه کتاب فصل و جایزه گام اول) و قبله مایل به تو (چاپ نهم، برگزیده جایزه کتاب فصل و برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران) اشاره کرد. برقعی تاکنون در چندین کنگره شعر مقام اول را کسب کرده و مدتی هم دبیر انجمن شعر قم بوده است. این صورت «ملکوت هشتم» گفتگو به بهانه برگزاری شب شعر به مناسبت خجسته میلاد «ملکوت هشتم» گرفت. شب شعر امام رضا (علیه السلام) و به همت موسسه آفرینش های هنری آستان قدس در شهریور ماه 1392 با حضور شعرای برجسته آیینی کشور در مشهد برگزار شد.

روایت اول: آن سوی تصویر: خودانعکاسی، سابقه ای بلندمدت در تاریخ هنر دارد. در واقع هر زمان، مدیوم یا ابزار بیانی مشخصی همچون نقاشی، سینما، ادبیات و... در دل خود، دوباره و از سر تکرار، به ویژگی های ماهوی خود ارجاع دهند و یا با انعکاس دوباره مختصات زبانی خود، در دل اثری که در همان مدیوم خلق شده است، اشاره ای به ویژگ یهای ساختاری مضمونی خود کنند، کیفیتی خود انعکاسانه شکل می گیرد.

الآن دیگر چیزی به غروب نمانده اما هنوز هیچ ردی از پدر کلان نیست. ظهری اذان که دادند، با هم وضو کردیم و رفتیم داخل و به نماز شدیم. من یک مقدار دلم آشوب بود. نماز را که سلام دادیم، زیارت نامه برداشتم به خواندن...

این قصه درباره شفا گرفتن نیست. درباره شفا نگرفتن است. قهرمان این قصه یک بیمار قلبی نیست یا یک افلیج مادرزاد یا آدمی که غد های در سرش دارد اندازه یک توپ تنیس و یا نابینایی که دکترها جوابش کرده اند و یا... بعد بیاید پابوس آقا، اشک بریزد، گلایه کند، بخواهد بعد ناامید برگردد، بعد معجزه مثل یک باران بهاری نوازشگر بر جسمش ببارد و رهایی یابد از بیماری قلب یاش، یا لنگان لنگان شروع کند به راه رفتن، یا غده اندازه توپ تنیسش همین طور بی خود و بی جهت در سرش آب شود یا چشم هایش را باز کند و ببیند تاریکی دنیا برایش ناگهان بدل شده است به روشنایی...! قهرمان این قصه شفا نمی گیرد، شفا را می خواهد از آقا، اما نمی گیردش از او. چون این قصه درباره شفا گرفتن نیست، درباره شفا نگرفتن است...