مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز
سال:1396 | دوره:22 | شماره:98 |تعداد مقالات:6

هند پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی جهت برقراری پیوند و ارتباط موثر با کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی، بیش از دو دهه به امید دریافت کمک های امریکا و گروه غرب بیهوده به انتظار حمایت آنها نشست. از سوی دیگر، اقدام این کشور جهت دسترسی مستقیم به آسیای مرکزی و قفقاز از طریق کریدور بین المللی حمل و نقل شمال– جنوب و راه های مواصلاتی ایران به عنوان پل ارتباطی هند با آسیای مرکزی نیز با مخالفت های امریکا به تاخیر افتاد، و سایر راهبردها نیز به نتیجه مطلوب نرسید. بنابر این سوال اصلی این مقاله «گزینه های پیش روی هند جهت پیوند و ارتباط با آسیای مرکزی»است. فرضیه مقاله نیز آن است که افول قدرت هژمونیک امریکا «تغییر سیاست امریکا- محور و بی نتیجه هند»، متنوع سازی گزینه های پیش رو را در پی داشته است». مولفین در پایان ضمن ارائه الگوی تطور حکومت در هند، تغییر جهت مجدد سیاست خارجی این کشور در دوران حاکمیت ناراندرا مودی از «ائتلاف با امریکا و غرب»، به سیاست «تعهدات چندگانه و چندجانبه متعادل» و پدیده ترامپیزه شدن، سیاست های آسیای مرکزی هند را موضوع مطالعات تکمیلی معرفی می نمایند.

امروزه در روابط بین الملل سلطه برکانون های تولید و منبع نفت وگاز و مسیر انتقال آنها اساس کار بسیاری از سیاستگذاران را تشکیل می دهد وکشورهایی که دارای سیاست انرژی محور هستند غالب تصمیم های خود را با تکیه بر پشتوانه انرژی اتخاذ می نمایند. روسیه کشوری است که از اهرم انرژی برای بازسازی قدرت خود استفاده می نماید و در زمینه صادرات گاز طبیعی به اروپا ایفاگر یک نقش اساسی می باشد. روسیه با نگاهبه کاهش توان نظامی، تنزل موقعیت سیاسی و مشکلات ساختاری اقتصاد خودو نیز متاثر از اصل کارآمدی ابزارها و استفاده از کارآمدترین آنها در رویکرد عمل گرایی، منابع انرژی را مهم ترین برگ برنده خود در عرصه رقابت های بین المللی می داند و بر همین اساس تلاش فزاینده ای را برای استفاده از منابع انرژی به عنوان سلاحی سیاسی و اهرمی مهم در سیاست خارجی مدنظر قرار داده است. سوال اصلی مقاله این است که روسیه از چه راهبردهایی در حوزه انرژی در سیاست خارجی استفاده می کند و هدف از اعمال این سیاست ها چیست؟ و بر این فرض استوار است که روسیه تلاش می کند از اهرم انرژی در تعامل خود با سایر کشورها به نحو مطلوبی بهره گیرد و با کنترل بخشی از بازار انرژی نقش یک بازیگر مهم سیاسی و ژئوپلیتیک جهانی را با موفقیت ایفا کند و با استفاده از برگ انرژی به عنوان یک سلاح در پی بازسازی امپراتوری خود است.

مساله دولت های غیررسمی و بدون شناسایی که هم زمان با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و خلا قدرت به وجود آمده، بر اساس منازعات قومی موجود در برخی از جمهوری های تازه استقلال یافته شکل گرفتند، از جمله مسائل مهم در فضای سیاسی پساشوروی محسوب می شوند. اهمیت این امر زمانی بیش تر می شود که ارتباط این مساله را با موضوعات مهمی مانند انسجام و همگرایی سرزمینی، حاکمیت ملی، وضعیت حقوقی دولت های غیررسمی و در مجموع دولت سازی پسااستقلال مدنظر قرار دهیم. در میان جمهوری های استقلال یافته، جمهوری گرجستان موردی مناسب برای بررسی وضعیت دولت های غیررسمی محسوب می گردد، زیرا تنها دولتی است که دو دولت غیررسمی در آن وجود داشته و بیشترین تاثیر را از عملکرد این موجودیت ها پذیرفته است.در این راستا سوال مقاله پیش رو چنین است که تاثیر دولت های غیررسمی بر روند دولت سازی در جمهوری گرجستان به چه صورت بوده است؟ می توان گفت که موجودیت های غیررسمی آبخازیا و اوستیای جنوبی در سه محور ایجاد مانع در مسیر شکل گیری حاکمیت ملی کامل، مخدوش نمودن انسجام سرزمینی و وارد کردن عاملی به عنوان دولت حامی در روند معادلات سیاسی داخلی، بر روند دولت سازی در جمهوری گرجستان تاثیر منفی گذاشته اند، به صورتی که این موجودیت ها به عنوان مهم ترین موانع در ساخت دولت ملی واحد و موفقیت اقدامات صورت گرفته توسط دولت برآمده از انقلاب در عرصه دولت سازی در این کشور مورد بررسی قرار گرفته اند. روش مورد استفاده در این مقاله، روش توصیفی- تحلیلی با استفاده از ابزار کتابخانه ای می باشد.

دکترین اتحاد پیرامونی رژیم صهیونیستی همواره راهی برای افزایش امنیت، گسترش روابط اقتصادی و نیز کاهش انزوای این دولت در عرصه منطقه ای بوده است. به دنبال تغییر و یا از بین رفتن وضعیت منطقه ای مورد دلخواه، رژیم صهیونیستی تلاش کرده است از طریق ارتباط با دولت های پیرامونی بر انزوای خود غلبه کند. طی دهه های متوالی این دکترین شکل نسبتا ثابتی داشت، تحولات منطقه خاورمیانه از سال 2011 به بعد باعث شد که دکترین اتحاد پیرامونی فرم و محتوای جدیدی به خود گرفته و رژیم صهیونیستی تلاش می کند، مناطق و کشورهای جدیدی را به دکترین اتحاد پیرامونی کلاسیک خود اضافه کند. یکی از مناطقی که در این اتحاد پیرامونی جدید جایگاه برجسته ای دارد، منطقه آسیای مرکزی و قفقاز است. در میان کشورهای آسیای مرکزی نیز قزاقستان به دلیل تاثیرگذاری سیاسی و اقتصادی این کشور در عرصه منطقه ای اهمیت به سزایی برای رژیم صهیونیستی پیداکرده است. هدف این مقاله واکاوی ماهیت و ساز کار استراتژی پیرامونی جدید رژیم صهیونیستی و اهداف این دولت در منطقه آسیای مرکزی در بعد از تحولات 2011 است. این مقاله به دنبال پاسخگویی به این پرسش است که مهم ترین دلایل و انگیزه های ورود رژیم صهیونیستی به منطقه آسیای مرکزی و تعمیق روابط با کشورهایی نظیر قزاقستان چیست؟ یافته های مقاله نشان می دهد که در استراتژی پیرامونی جدید رژیم صهیونیستی، گسترش به فراسوی منطقه خاورمیانه جایگاه اساسی دارد و در این میان مناطقی و کشورهایی که بتوانند از لحاظ سیاسی و اقتصادی به خروج از انزوای رژیم صهیونیستی در شرایط جدید کمک کنند اهمیت به سزایی دارند. آسیای مرکزی به دلیل اهمیت استراتژیک و ژئوپلیتیک و همچنین ظرفیت های اقتصادی بالقوه خود تامین کننده این نیاز است.

با افول گفتمان کمالیستی و پیروزی اسلام گرایان، خط و مشی سیاست خارجی ترکیه تغییرات بنیادینی را شاهد بوده است. جاه طلبی های بلند پروازانه آنکارا برخلاف گذشته این کشور را نه به عنوان پل ارتباطی شرق و غرب، بلکه کشوری مرکزی در میان مناطقی استراتژیک نظیر قفقاز و آسیای مرکزی، بالکان و خاورمیانه در نظر دارد. دکترین نوعثمانی گری حاکم بر سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه به دنبال بسط نفوذ این کشور در مناطق پیرامونی و ادغام با این جوامع با هدف کسب اهمیت استراتژیک جهانی برای ترکیه می باشد. به رغم عدم موفقیت رویکرد ادغام گرایانه آنکارا در برخی حوزه های جغرافیایی نظیر منطقه خاورمیانه، سوال اصلی مقاله به عواملی اشاره دارد که به موفقیت رویکرد پیرامون گرایانه ترکیه در رابطه با جمهوری آذربایجان یاری رسانده اند؟ در پاسخ به آن این فرضیه مطرح شده است، پیوند های قومی و فرهنگی، روابط اقتصادی قوی به خصوص در زمینه انرژی و جایگاه وزن ژئوپلیتیک جمهوری آذربایجان در رقابت های ژئوپلیتیک ترکیه و روسیه موجب تسهیل همکاری های ترکیه با جمهوری آذربایجان گردیده اند. نوشتار حاضر با هدف بررسی خط و مشی سیاست خارجی حزب عدالت و توسعه در منطقه قفقاز و در قبال جمهوری آذربایجان به رشته تحریر در آمده است. در این مقاله تلاش شده است به روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از چارچوب نظری همگرایی دلایل موفقیت رویکرد پیرامون گرایانه ترکیه در رابطه با جمهوری آذربایجان مورد بررسی قرار گیرد.

رفتار رقابتی کشورها در دوران معاصر در حوزه اقتصاد، موجب شده تا شکل جدیدی از رویکردهای نظری جهت تبیین این رفتارها در کانون توجهات واقع شوند. در این دوران اقتصاد بار دیگر به مثابه انگیزه اصلی رقابت های قدرت های جهانی مورد شناسایی قرار گرفته است. روابط راهبردی میان ایالات متحده و چین نیز از چنین ویژگی ای برخوردار می باشد. این رابطه در فضاهای مختلف جغرافیایی متاثر از موضوعات اقتصادی قرار گرفته است. به طور مشخص کنشگری این دو قدرت در کشور تاجیکستان گویای شکل جدیدی از رقابت میان این دو واحد مهم بین المللی است. بر این اساس سوال اصلی این مقاله آن است که مهم ترین عناصر در تعاملات رقابتی میان ایالات متحده و جمهوری خلق چین در کشور تاجیکستان کدام هستند؟ فرضیه مقاله آن است که مهم ترین عناصر موجود در رقابت آمریکا و چین در تاجیکستان بر دو مفهوم اقتصاد و امنیت استوار است، با این توضیح که برخلاف تعاملات میان چین و تاجیکستان که بر هر دو حوزه اقتصاد و امنیت استوار بوده است، جنبه های اقتصادی رابطه با تاجیکستان برای ایالات متحده از اهمیت کمتری برخوردار بوده است. رقابت میان دو قدرت بزرگ یاد شده در تاجیکستان بسیاری از منافع و مطلوبیت های جمهوری اسلامی ایران را نیز تحت الشعاع خود قرار داده است. این مقاله با استفاده از داده های آماری برگرفته از منابع رسمی و غیر رسمی درصدد است تا پاسخ های خود را در فرضیه مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به مرحله آزمون قرار دهد.