لسان مبین
سال:1397 | دوره:10 | شماره:33 |تعداد مقالات:6

طه حسین یکی از نخستین نگارندگان معاصر «تاریخ ادبیات عربی» است که شناخت رویکرد مطلوب وی در تاریخ نگاری ادبیات عربی، در شناسایی رویکرد برتر جهت تدوین کتاب های جدید در زمینه تاریخ ادبیات عربی، مفید و مؤثر است. هدف مقاله با روش هرمنوتیک اسکینر تشریح رویکرد مطلوب طه حسین در تاریخ ادبیات نگاری و نقد کارآیی ها و ناکارآمدی های آن است. یافته ها نشان می دهد: هیچ یک از رویکردهای سیاسی، علمی، یا صرفا ادبی از کارآمدی لازم برای تدوین تاریخ ادبیات همه سونگر برخوردار نیست و پررنگ ترین رویکرد نگارش تاریخ ادبیات عربی در آثار طه حسین «رویکرد تمدنی» است؛ یعنی نگارش تاریخ ادبیات با تشریح اوضاع فرهنگی جامعه و نقش تمدن های کهن(فارسی و یونانی) در ویژگی های ادبی مؤلف. عوامل این رویکرد را می توان در: شکوفایی ادبیات عربی با تبادل فرهنگی، تاثیر پذیری انسان از محیط فرهنگی، تاثیر فرهنگ و فضای علمی در شکل گیری شخصیت علمی و ادبی، و اصل وام گیری زبان ها از یکدیگر خلاصه کرد.

چکیده شخصیت شناسی یکی از رویکردهای نقد روان شناسی است که در قرن بیستم پا به عرصه های جدید از جمله ادبیات گذاشت. در این روش، منتقد بر اساس اصول روان شناسی به کاوش در اعماق روان و شخصیت خالق اثر ادبی از خلال آثارش می پردازد. یکی از نظریه های مهم شناخت شخصیت در روان شناسی نوین نظریه"انیاگرام" است که با به کارگیری آن می توان نوع تیپ شخصیتی هر فرد را از میان تیپ های نُه گانه این الگو باز شناخت. پژوهش حاضر با شیوه ی توصیفی-تحلیلی برآن است تا بر اساس نظریه"انیاگرام" تیپ شخصیتی عروه را از خلال اشعارش شناسایی و بازتاب تیپ شخصیتی وی را در اشعارش واکاوی نموده وعوامل مؤثر بر شکل گیری شخصیت عروه را معرفی نماید. برآیند این پژوهش نشان می دهد که ویژگیهای رفتاری عروه با ویژگیهای تیپ دو(کمک گرا) انطباق بیشتری دارد و تیپ شخصیتی او، در قالب انسانی مهربان، دلسوز، فداکار، بخشنده و یاری دهنده به فقراء و ستمدیدگان نمایانگر می شود هر چند محرک چنین رفتارهایی از عروه تلاش برای غلبه بر درد حقارتی است که ناشی از ظلم و نابرابری اقتصادی و اجتماعی حاکم بر زندگی فردی و اجتماعی اوست و رفتارها و منش های انسان دوستانه وی بیشتر در جهت اثبات خویش به جامعه و جلب توجه و تأیید دیگران است.

نوستالژی عبارت است از دلتنگی به سبب دوری از وطن یا دلتنگی حاصل از یادآوری گذشته های خوشایند و درخشان. نوستالژی به ظاهر موضوعی جدید در ادبیات است، اما در واقع شوق بازگشت به وطن یکی از موضوعات اساسی در ادب عربی بود و از زمان های دور و عصر جاهلی، شاعران خاطرات خوب، معشوق، قبیله و خرابه های منزل یار را با حسرت یاد می کردند. این نوع ادبی در ادبیات دوره اموی و عباسی نیز رواج بیشتری یافت. مقامات بدیع الزمان و مقامات حریری از نمونه متون عصر عباسی هستند که در آنها مایه های نوستالژیک به چشم می خورد. ما در این پژوهش تلاش نمودیم تا به بررسی مؤلفه های نوستالژی در مقامات بدیع الزمان و حریری بپردازیم. پژوهش مورد نظر در این دو کتاب که از متون نثری قدیم ادب عربی محسوب می شوند می تواند به نوعی، اثبات وجود مولفه-های نوستالژی در متون قدیم و بخصوص نثر باشد. در این دو اثر مؤلفه های "حسرت ایام گذشته، دوری از وطن، ارزشهای از دست رفته" و همچنین ضدنوستالژی، مشاهده می شود. نیز می توان اذعان کرد که نوعی نوستالژی به نام "نوستالژی دروغین" در این مقامات وجود دارد که به نوعی، بیانگر استفاده ی ابزاری از این مؤلفه ها به عنوان یکی از شگردهای تکدی گری در آن زمان می باشد.

در دوره معاصر و با پیدایش شعر نو و یا شعر سپید، بسیاری از شاعران معاصر توجه به آرایه های ادبی و به کارگیری عبارت های پیچیده و موزون را تا حدی کنار گذاشته و با هدف تاثیرگذاری قصیده و ارائة نقد اجتماعی و سیاسی با زبانی ساده، اشعاری را آفریده اند که سرشار از تصاویر درهم تنیده و دارای وحدت موضوعی است. این رویکرد در ادبیات معاصر به «النزعة التصویریة» یا تصویرگرایی موسوم شده است. تصویرگرایی به مفهوم گرایش شاعر به کاربست تصویرهای دارای بُعد مکانی، زمانی، حرکت، رنگ، صدا و موسیقی و. . . است. سعدی یوسف از شاعران معاصر عراق است که اشعارش از جهت تصویرگرایی غنی و پربار است. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر دیدگاه عز الدین اسماعیل به بررسی و تحلیل چهار قصیده از این شاعر از حیث تصویرگرایی پرداخته و به این نتیجه رسیده است که وی در آفرینش تصاویر شعری خود از تمام عناصر تصویرپردازی استفاده نموده و قصیدة خود را همانند یک سکانس نمایشی جلوه می دهد، در واقع وی تصویرگرایی را وسیله ای برای انعکاس نیازها و خواسته های جامعة عراق و جهان عرب قرار می دهد.

رمان های اجتماعی بیش از هر اثر دیگر می توانند بستری مناسب برای بازتاب حوادث و واقعیتهای جامعه باشند. رمان "قلبُ اللیل" از برجسته ترین آثار نجیب محفوظ است که به خوبی توانسته برخی حوادث و رویدادهای اجتماعی معاصر را در مصر بازتاب دهد. از جمله ی این حوادث مهم، تقابل میان سنّت و مدرنیته است که با هنرمندی و ظرافت خاصی در این رمان به تصویر کشیده شده است. مقاله-ی حاضر در صدد آن است که با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی تقابل سنّت و مدرنیته در رمان "قلبُ اللیل" و موضعگیری نویسنده در خصوص این گفتمان بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که نجیب محفوظ، به هر دو مقوله نظر داشته است؛ نویسنده در این دوره ی گذارِ اجتماعی فرهنگی، جریانی میانه را بر می گزیند و تعادل و توازن را به نمایش می گذارد؛ او خواستار جنبه های مثبت سنّت و تجدّد بوده و می کوشد آن دو را با یکدیگر سازش دهد. نجیب هم چنین خاطر نشان می کند که از نظر فلسفی، حرکتِ زندگی بر مداری واحد هم چون غرایز و طبیعت یا عقل گراییِ محض به شکست و نابودی می گراید؛ به باور او توجه به سنت گراییِ صرف بدون وارد شدن به دنیای مدرن، یا کنار گذاشتن سنت ها و ورود به جهان مدرنیته نیز عاقبتی جز شکست انسان به دنبال نخواهد داشت چرا که همه ی نیازهای فرد در سایه ی زندگی تک بُعدی برآورده نمی شود.

چکیده: در این مقاله به بررسی تغییر و تحولات واژگان دخیل عربی که در فرهنگ بزرگ سخن بسیاری از آن ها ذکر شده اند، پرداخته ایم. این تغییرات در سطح معنایی توصیف و طبقه بندی می شود. در حین این انتقال، تعداد زیادی از واژگان عربی با مدلول های اصلی و اولیة خود در زبان عربی، وارد زبان فارسی شده و در زبان مردم جاری و ساری گشته اند؛ اما معنا و مدلول اولیة خود را از دست داده و معنای جدیدی گرفته اند؛ معنایی که در زبان عربی نمی توان نشانی از آن ها یافت! حال این تغییر و تحول در حوزة معنا یا علل خارج از زبان داشته است یا عللی داخل در زبان. در برخی از موارد شاهد تخصیص معنایی واژگان دخیل عربی در زبان فارسی بوده ایم و در برخی از موارد گسترش معنایی واژگان دخیل عربی را در زبان فارسی مشاهده کرده ایم. ازجمله علل خارجی زبان، تحولات سیاسی و اجتماعی است که با توجه به نیاز جامعه، معنای واژگان را متحول می سازند. علت ذهنی از علل داخلی زبان است که یا بر اساس مجاورت دو معنی در ذهن رخ می دهد که همان مجاز و انواع آن است؛ یا بر اساس مشابهت دو معنی است که همان مجاز به علاقة مشابهت (استعاره) است. در این مقاله تلاش کرده ایم که این دسته از واژگان عربی را موردبررسی قرار دهیم و علل تحول معانی آن ها را به روش های علمی تبیین کنیم.