پژوهشنامه نقد ادب عربی
سال:1395 | دوره:6 | شماره:2 (پیاپی 12) |تعداد مقالات:10

کتاب البلاغه والتطبیق اثری است با محوریت بلاغت عربی. تالیف این اثر تلاشی است به منظور آشناسازی دانشجویان رشته زبان و ادبیات عربی با اصول و قواعد کلاسیک بلاغت نزد عرب. نویسندگان این کتاب تنها بررسی اصول بلاغت عربی را که همواره در کتب بلاغی مورد اشاره قرار گرفته است، کافی ندانسته و سعی بر آن دارند که با اتخاذ رویکردی تحلیلی تطبیقی، علاوه بر بررسی مجدد اصول بلاغت و گاه تلاش برای بازنگری در آن، شیوه صحیح تطبیق این اصول بر متون نظم و نثر را به دانشجویان آموزش دهند و بدین منظور پس از ارائه مطالب سنتی بلاغت عربی و بازآموزی آن، با آوردن نمونه هایی از شعر و نثر عربی تحت عنوان تطبیقات، یادگیری این اصول توسط دانشجویان را محک می زنند. این مقاله تلاش دارد با بررسی دقیق این اثر، در رویکردی بی طرفانه و با رعایت اصول منطقی نقد علمی، میزان پایبندی نویسندگان این اثر را به معیار های علمی نگارش کتاب و استفاده از ابزار های آن برای تحقق اهداف آموزشی بررسی و ارزیابی کرده، میزان برخورداری این کتاب را از ویژگی های یک اثر فنی و تخصصی مشخص کند.

کتاب اسالیب المعانی فی القرآن الکریم حلقه ایی کوچک، اما ارزشمند از مجموعه کتاب هایی است که در دانش بلاغت به رشته تحریر درآمده است. نویسنده کتاب کوشیده است با تجزیه و تحلیل آیات قرآن بر مبنای دانش معانی دریچه تازه ای را در برابر پویندگان و جویندگان علوم قرآنی از یک سو و دانش بلاغت از سوی دیگر بگشاید. این پژوهش با روش نقدی - تحلیلی درصدد پاسخ دادن به این سوالات است: نقا ط قوت و ضعف کتاب اسالیب المعانی فی القرآن الکریم چیست ؟ چه میزان نویسنده در تحلیل مسائل علم معانی در اثر خودش موفق بوده است ؟ در نهایت، نگارنده این مقاله به این نتیجه رسیده است که با وجود دقت و موشکافی نویسنده در تجزیه و تحلیل آیات قرآن و بهره جستن از نظریه های بزرگان دانش بلاغت و استفاده از منابع فراوان و ارائه یک منبع جدید اسلامی در برابر دیگر آثار، که معمولا به مثال های تکراری و گسسته از اشعار شاعران تکیه می زنند، کاستی هایی در اعراب گذاری و رعایت نکردن ارجاعات و استناد به نظر دانشمندان بدون ذکر منبع و برخی اشتباهات علمی و تایپی وجود دارد که اصلاح آن ضروری است.

یکی از موضوعاتی که ارتباطی تنگاتنگ با مسائل زبان شناسی دارد و ناقدان در بررسی و تحلیل متون به آن توجهی ویژه دارند، سبک شناسی است که بین روش علمی در مطالعات زبانی و روش نقدی در مطالعه متن ادبی توازن ایجاد کرده است. از سوی دیگر، وجود تالیفاتی در تطبیق این روش بر متون خلایی بزرگ در این زمینه به حساب می آید که کتاب اسلوب علی بن ابی طالب (ع) فی خطبه الحربیه گامی در راستای پر کردن خلا موجود بوده است.بدون شک هر نگاشته ای دارای جنبه های ارزشمند و احتمالا کاستی هایی است که مطرح نمودن و بررسی و نقد آنها می تواند زوایایی را برای نویسنده آشکار کند که از دید وی مخفی بوده و، از این رهگذر، مسیر برای ارائه هر چه بهتر تالیفات هموار شود. با این توصیف و برای تحقق چنین هدفی در مقاله حاضر به بررسی و نقد کتاب اسلوب علی بن ابی طالب (ع) فی خطبه الحربیه اثر علی احمد عمران پرداخته شده و، بعد از ذکر مقدمه و تعریف کتاب و اشاره به نقاط قوت آن، کاستی های کتاب در چند محور اساسی بیان شده است. مهم ترین یافته های پژوهش، که یافتن همان کاستی ها و محاسن و جنبه های نوآورانه کتاب است، در متن مفصلا ذکر شده و همه آنها حاکی از آن است که هر چند اثر با سرفصل وزارت علوم خیلی متناسب نیست، اما می تواند به عنوان کتاب کمک درسی، که به تطبیق نظریه ای جدید بر متنی ارزشمند چون نهج البلاغه پرداخته، مورد استفاده دانشجویان قرار گیرد.

ظهور دانش هرمنوتیک یا تاویل متن در دو سده اخیر باز بودن قرآن کریم را در برابر تفسیرهای نو بیش از پیش به میدان بحث آورده و چالش میان محافظه کاران و اصلاح طلبان را در فهم اسرار آن دو چندان کرده است. از دستاوردهای این تحقیق، گذار از جمله محوری در تحلیل استعاره های زبانی و گشودن چشم انداز متن در فضای استعاره و مجاز است. این دستاورد نتیجه ژرف نگری دوره معاصر در پژوهش های زبان شناختی با رویکرد متن محوری است. همچنین، بر اساس نتایج به دست آمده، استعاره نه فقط آرایه ای ادبی، بلکه فرایندی است که تمام ابعاد زندگی بشر را فرا گرفته و آدمی در استعاره به زندگی خود ادامه می دهد و به آن معنا می بخشد. فکر، رویا، بازی و... همه استعاره اند و با استعاره است که موجودیت آدمی معنا پیدا می کند. کتاب البلاغه وتحلیل الخطاب اثر حسین خالفی، که در این کتاب در صدد بررسی و نقد آن هستیم، در تلاش است، با استفاده از شگرد گفتمان کاوی، عدم تقابل مجاز با حقیقت را اثبات کند و دیدگاه تاویلی را در خدمت فهم بهتر قرآن کریم و سایر متون مقدس قرار دهد.

کتاب ابوهلال العسکری و مقاییسه البلاغیه والنقدیه اثر بدوی طبانه، از برجسته ترین نویسندگان معاصر زبان عربی، است که در آن به معرفی ابوهلال العسکری و معیارهای نقدی و بلاغی وی پرداخته است. بدوی طبانه درباره اهمیت دیدگاه های ابوهلال سخن علوی در کتاب الطراز را ذکر کرده که می گوید: «ابوهلال در علم بلاغت بر هر دانشمند دیگری تقدم دارد و از این علم بهر ه فراوانی برده است». همچنین، طبانه اشاره می کند که عبدالقاهر جرجانی بسیاری از نظرهای ابوهلال را در دو کتاب خود اسرارالبلاغه و دلائل الاعجاز ذکر کرده است. با توجه به اهمیت موضوع این اثر و تدریس آن در مقطع دکتری زبان و ادبیات عربی به عنوان منبع فرعی درس نقد ادبی بررسی و نقد این کتاب ضروری است، بنایراین، این پژوهش درصدد پاسخ دادن به این سوالات است: نقاط قوت و ضعف این کتاب چیست؟ و آیا این کتاب از نظر شکل و محتوا مشخصات کتاب درسی را دارد؟ نگارندگان با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی در بررسی کتاب حاضر به این نتیجه رسیده اند که این اثر از نظر شکل و محتوا مشخصات کتاب درسی را ندارد. نقطه قوت کتاب این است که نخستین و مهمترین اثری است که در آن کاملا به معرفی ابوهلال العسکر و بررسی و نقد نظرهای نقدی و بلاغی وی پرداخته شده است. از جمله نقطه ضعف های این اثر ایرادهای ویرایشی و چاپی و املایی، رعایت نکردن شیوه ای واحد در ارجاع ها و نداشتن ارجاع های دقیق به منابع در نیمه دوم کتاب است که اصلاح آنها ضروری است.

در این نوشتار تلاش شده است، با معرفی کتاب بنیه النص السردی من منظور النقد الادبی اثر حمید لحمدانی و بررسی انتقادی ساختار و محتوای آن، جایگاه این اثر در میان پژوهش های صورت گرفته در زمینه ادبیات داستانی و نظریه های روایت ارزیابی کمی و کیفی شود. براین اساس، در گام نخست با بهره گیری از رویکردی علمی و کاملا منصفانه جایگاه این اثر در فضای علمی روایت شناسی، نوآوری و دستاوردهای آن بر صاحبان اندیشه بررسی شده و در گام بعدی با نگاهی عمیق و موشکافانه به محتوا و درونمایه این کتاب، کانونی ترین موضوعات، اهداف، پیش فرض ها و مبانی نظری همراه با دستاوردهای آن تحلیل شده و پس از تبیین و تحلیل ساختاری و محتوایی این اثر تلاش شده است، کتاب مورد بحث از دو منظر درون ساختاری و برون ساختاری در ترازوی ارزیابی و نقد قرار گیرد.

نوشته حاضر به معرفی و بررسی ساختاری و محتوایی کتاب المذاهب الادبیه و النقدیه عند العرب و الغربیین اثر دکتر محمد شکری عیاد می پردازد و این اثر را با توجه به مولفه های تعریف شده یعنی عنوان، انسجام منطقی، اصالت موضوع، استنادها و ارجاعات و رعایت بی طرفی علمی نتوانسته خوب عمل کند و ضعف های زیادی در آن دیده می شود. کتاب آقای دکتر محمد شکری عیاد همچنانکه خود مولف نیز در مقدمه اشاره می کند نمی توان به عنوان یک کتاب تطبیقی که به معرفی مکاتب نقدی وادبی عربی و غربی پرداخته آن را در نظر گرفت، بلکه این کتاب نوعی رهیافت مولف و حتی می توان گفت نوعی «تفسیر به رای» در مورد مکاتب ادبی و نه نقدی و در بین مکاتب نقدی تنها به کلاسیک و رومانتیک و واقع گرایی پرداخته و نه همه مکاتب، چه اینکه مولف در مقدمه اشاره می کند که در این کتاب به جنبه های فلسفه این سه مکتب مذکور به صورت تحلیل پرداخته است و از مهمترین نتایج دست یافته عدم انسجام و نظم منطقی و عدم همخوانی محتوا با بخشها و فصول کتاب است. از ضرورتهای پرداختن به این کتاب، می توان توجه به جنبه های تحلیل و فلسفی مکاتب ادبی که کمتر ذکر آن رفته اشاره کرد و ازاهداف این مقاله آشنایی محققان با کتاب مذکور و رهیافتهای مولف در این زمینه است.

این پژوهش با هدف دستیابی به وضعیت مقاله های نوشته شده در موضوع سبک شناسی از سال 1389 تا 1393 انجام شده و در پی رسیدن به وضعیت این مقاله ها و مقایسه آن با وضعیت مطلوب است که با روش تحلیل محتوای کمی انجام گرفته است. داده های جمع آوری شده از طریق پرسش نامه و با استفاده از آمار توصیفی و با بهره گرفتن از نرم افزار اکسل (Excel) به داده های کمی تبدل شده است. عنوان، چکیده، مقدمه، روش پژوهش، بدنه اصلی مقاله، نتایج و منابع، هفت قسمت از مقاله است که محور اصلی پرسش نامه قرار گرفته است. برای هر کدام از این قسمت ها براساس اصول مقاله نویسی عنوان هایی گذاشته شد تا بر مبنای آن عنوان های هفت گانه تحقیق شود. بررسی ها نشان می دهد مقدمه مقاله ها در موارد بسیاری اصول و معیارهای لازم مقدمه نویسی را ندارد. این نقصان بیشتر در سوال ها یا فرضیه های پژوهش و پیشینه پژوهش یافت می شود. مشخص نبودن نوع روش پژوهش، روش جمع آوری مواد پژوهش و روش تحلیل داده ها از ایرادهای اساسی رو ش پژوهش مقاله هاست. پیشنهاد می شود نویسندگان به مبانی نظری پژوهش، رویکرد انتقادی و تحلیل محور، پایبندی به روش پژوهش و نوآوری توجه بیشتری کنند.

ماده درسی یکی از چهار رکن اصلی آموزش هر دانشی به شمار می رود که در قالب کتاب، نوشته و یا هر ابزار آموزشی دیگری پا به عرصه وجود گذاشته و در پرتو پیشرفت و تخصصی شدن علوم رشد و تحول یافته است و سطح های مختلف و نیازهای متفاوت فراگیران به آن نوآوری و تنوع مبتنی بر اوضاع آموزشی واحوال مخاطبان را می طلبد. علم بلاغت پس از گذر از دوران ابتدایی حیات خود به دوره بلوغ و شکوفایی خود رسید و وارد زبان فارسی شد که، پس از آن، زبان پژوهان بیش تر به جنبه آموزشی آن توجه کردند و در هر عصری کتاب ها و رساله های آموزشی گوناگونی را به خود اختصاص داده است که این آثار ضمن تکمیل این علم با شیوه های مختلف سعی در آسان سازی آموزش آن، به ویژه برای غیر عرب زبانان، داشته و دارد. کتاب البیان فی مرآه الادب العربی والفارسی نوشته دکتر علی پیرانی شال با هدف و رویکرد آموزشی کردن بخشی از علوم بلاغت یعنی علم بیان نگارش یافته است. این مقاله سعی کرده است، در راستای بررسی و نقد منابع آموزشی زبان قرآن، به زعم خود با نگاهی منصفانه کتاب مذکور را پژوهش و واکاوی کند و ضمن بیان برجستگی ها و امتیازهای آن نسبت به دیگر آثار مکتوب در زمینه علم بیان به ذکر پاره ای از کاستی های موجود در بخش های مختلف کتاب بپردازد.

نظریه ساختارگرایی از جمله مهمترین نظریه های نقد ادبی است که در نیمه دوم قرن بیستم، مطالعات ادبی را در اروپا و آمریکا تحت تاثیر خود قرار داد و دگرگون ساخت. این نظریه، همانند سایر نظریه های نقد ادبی در چند دهه اخیر از طریق ترجمه وارد حوزه مطالعاتی نقد ادبی در جهان عرب شد. به همین دلیل بیشتر کتاب هایی که درباره ساختارگرایی به زبان عربی نوشته شده، ترجمه از کتاب های غربی است. در این مقاله، سعی شده کتاب نظریه البنائیه فی النقد الادبی بررسی و نقد شود. این کتاب یکی از آثار ارزشمند در این حوزه است صلاح فضل، ناقد برجسته مصر و جهان عرب، آن را در اواخر دهه هفتاد قرن بیستم تالیف کرد. او در این کتاب برای نخستین بار در جهان عرب به معرفی رویکرد ساختارگرایی در علوم مختلف و کاربردهای آن در نقد ادبی و در دو حوزه نقد شعر و داستان می پردازد. اما اکتفا به مباحث نظری، فقدان مباحث عملی و عدم توجه به نقد و بلاغت قدیم عربی-اسلامی مهم ترین معایب این کتاب به شمار می رود.