زمین شناسی ایران
سال:1396 | دوره:11 | شماره:41 |تعداد مقالات:7

اطلاع از میدان تنش محلی در یک منطقه، در بررسی های ساختاری و عوامل موثر بر کینماتیک ساختارهای منطقه حائز اهمیت است. از این رو، در این پژوهش ضمن توضیح مبانی نظری اساسی روش وارون سازی تنش از صفحات گسل - خش لغزش، برداشت های صحرایی ناهمگن لغزش گسلی به عنوان داده های خام برای تعیین موقعیت میانگین محورهای اصلی تنش به منظور تحلیل وضعیت ژئودینامیک منطقه، مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج حاصل از حل تنسور تنش تقلیل یافته داده های گسل - خش لغزش برداشت شده، نشانگر موقعیت های 21.156، 64.012 و 14.251 برای (به ترتیب) s1، s2 و s3 است. نتایج حاصل از تحلیل این داده ها، نشان می دهد که هم خوانی قابل توجهی بین سوگیری محورهای اصلی تنش محاسبه شده و پیشینه مطالعات زمین ساختی منطقه، وجود دارد.

در دامنه های جنوب شرقی آتشفشان دماوند (85 کیلومتری شرق تهران واقع در پهنه البرز مرکزی) در منطقه آب اسک، چندین چشمه آهکی تراورتن ساز وجود دارد. به منظور تعیین منشا عمقی آب این چشمه ها بر اساس منشا گاز CO2، از داده های ایزوتوپی کربن و اکسیژن نهشته های کربناته و همچنین داده های ژئوشیمی آبی استفاده گردید. آنالیزهای ایزوتوپی نشان می دهند که با دور شدن از چشمه ها، تراورتن ها از d13C و d18O غنی شدگی نشان می دهند. بر اساس مقادیر d13C(CO2) اولیه، سیال رسوب دهنده نهشته ها یک سیال هیدروترمال متاسوماتیسم کننده بوده است. با توجه به روند خطی مشاهده شده بین مقادیر d13C - d18O در تراورتن های منطقه، احتمالا این سیال با آب هایی با منشا متفاوت اختلاط پیدا کرده است. بر اساس نتایج ایزوتوپی منشا گازCO2  این چشمه ها، دریایی - گوشته ای تشخیص داده شده، همان طور که نتایج بررسی داده های شیمیایی بر روی آب های چشمه های آب اسک، موید وجود یک منشا عمیق برای آب های این منطقه است. بر اساس مطالعات دورسنجی صورت گرفته، هم راستا بودن روند کشیدگی و ظهور تراورتن های شناسایی شده با روند خطواره های گسلی بررسی شده در صحرا و همچنین آبراهه ها، حاکی از تاثیر قوی آبخوان های سطحی در سیستم زهکشی درونی زایش نهشته های کربناته در این منطقه می باشد. در نهایت بر اساس مطالعات ژئوشیمی آب و ایزوتوپی رسوبات، شرکت هر دو منشا آب های سطحی و آب هایی با منشا عمقی، برای منشا آب چشمه های این ناحیه معرفی می شود.

برش ده نمک در شمالی ترین نقطه ای که سازند قم رخنمون دارد و به عبارتی در محلی که زون ایران مرکزی هم مرز با زون البرز است، واقع شده است. مطالعه ویژگی های ریز رخساره ای، محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی سازند قم در این محدوده می تواند به درک وضعیت حوضه رسوبی قم در شمالی ترین بخش آن و هم مرز با زون البرز، کمک شایان توجهی نماید. در این مطالعه 166 نمونه از رسوبات سازند قم در برش ده نمک واقع در شمال شرق گرمسار مورد بررسی قرار گرفته است. آنالیز ریز رخساره ای منجر به شناسایی نه ریز رخساره شده و از نظر محیط رسوب گذاری به چهار کمربند رخساره ای پهنه جزر و مدی، لاگون، رسوبات سدی / ریفی و شیب پلاتفرم تعلق دارند. به دلیل عدم گسترش نهشته های ثقلی و توربیدایتی و وجود فراوان نهشته های سدی / ریفی، محیط تشکیل نهشته های کربناته سازند قم در برش ده نمک که بیشترین ته نشست آن در بخش های کم عمق حوضه بوده یک شلف کربناته لبه دار پیشنهاد می شود. در این مدل، رخساره های مربوط به ناحیه عمیق حوضه گسترش نداشته و عمیق ترین رخساره مربوط به بخش های شیب پلاتفرم می باشد. همچنین مطالعات چینه نگاری سکانسی نشان می دهد که برش ده نمک شامل چهار سکانس رسوبی رده سوم، سه مرز سکانسی از نوع اول و دو مرز سکانسی از نوع دوم می باشد.

منطقه مورد مطالعه بخشی از زون بینالود است که شامل لوکوگرانیت های مشهد با پگماتیت ها و رگه های تورمالین دار می باشد. با توجه به مطالعات انجام شده بر روی لوکوگرانیت های مشهد، این گرانیت ها جزء گرانیت های پرآلومینیم، بسیار تفریق یافته و حاصل از ذوب متاپلیت ها معرفی شده اند. در این گرانیت ها، تورمالین به شکل های مختلف دندریتی، نودولی، رگه ای و پگماتیتی دیده می شود. برای بررسی ژئوشیمی تورمالین های رگه ای و پگماتیتی از آنالیزهای میکروپروپ (EPMA)، XRF و ICP- MS استفاده شده است. بر اساس این آنالیزها، تورمالین های پگماتیتی از نوع شورل و تورمالین های رگه ای از نوع شورل غنی از منیزیم می باشند و هر دو نوع در محدوده تورمالین های قلیایی قرار می گیرند. این تورمالین ها دارای منطقه بندی نوسانی و چندرنگی سبز - آبی تا قهوه ای می باشند که به دلیل تغییر در مقادیر Ti, Ca و Fe از مرکز به حاشیه کانی می باشد. در تورمالین های مورد مطالعه، مهم ترین جانشینی ها از نوع Na+(Fe+Mg)= X-Vacancy+Al و Na+(Fe+Mg)OH=Na+Al(O) هستند. هر دو نوع تورمالین حاصل تفریق ماگما بوده با این تفاوت که تورمالین های پگماتیتی خصوصیات سیستم ماگمایی و تورمالین های رگه ای ویژگی های ماگمایی - گرمابی را نشان می دهند که این به مراحل تکامل پگماتیت ها و سیالات حاصل در طول تکامل آن ها مرتبط می باشد.

در این مطالعه رخساره ها و محیط رسوبی سازند شهبازان در چاه شماره 3 میدان نفتی قلعه نار (جنوب غرب لرستان) مورد بررسی قرار گرفته است. سازند شهبازان در چاه مورد مطالعه 228 متر می باشد که عمدتا از آهک و دولومیت تشکیل شده است. مرز پایینی این سازند با سازند پابده به صورت تدریجی و مرز بالایی آن با سازند آسماری به صورت ناپیوسته در نظر گرفته شده است. سن سازند شهبازان در چاه مورد مطالعه ائوسن میانی (اوایل لوتتین) تا ائوسن بالایی (پریابونین) می باشد. 14 ریز رخساره بر اساس بافت رسوبی و مطالعات سنگ شناختی و فسیل شناختی در چاه مورد مطالعه شناسایی شد. این رسوبات در زیر محیط های دریای باز، سد و لاگون برجای گذاشته شده اند. با توجه به پراکندگی رخساره های معرفی شده، به نظر می رسد بخش های زیرین و بالایی سازند شهبازان در منطقه مورد مطالعه در دو محیط به نسبت متفاوت نهشته شده اند. رسوب گذاری در بخش زیرین در یک شلف باز و رسوب گذاری بخش بالایی در یک رمپ کربناته صورت گرفته است. علاوه بر این محیط تشکیل بخش زیرین سازند شهبازان به دو زیر محیط شلف خارجی و میانی و بخش بالایی را به زیر محیط های رمپ میانی و داخلی می توان تقسیم کرد. تبدیل پلت فرم در این سازند از شلف باز به رمپ هموکلینال بر اثر عواملی از قبیل نرخ تولید و ضریب انتقال و شرایط تکتونیکی حاکم بر حوضه رسوبی بوده است.

ریزگرد توده ای از ذرات جامد در مقیاس میکرون است که در هوا پخش می شود و اثرات زیانبار زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی بسیار از خود برجای می گذارد. در سال های اخیر، در آسمان ایران به ویژه مناطق جنوبی و غربی، ریزگردها به طور گسترده ای ظاهر شده و در برخی موارد غلظت آلاینده های ناشی از آنها تا 66 برابر حد مجاز هم رسیده است. به منظور آگاهی از ویژگی های بافتی، کانی شناسی و ترکیب شیمیایی ریزگردها در اهواز نمونه هایی از رسوبات برجای مانده از توفان های گرد و غبار این کلان شهر در تابستان 1393 جمع آوری و مورد بررسی قرار گرفت. نتایج دانه سنجی نشان می دهد که این نمونه ها از 11.50 درصد ماسه بسیار دانه ریز، 61 درصد سیلت و 27.50 درصد رس تشکیل شده و از نظر بافتی در محدوده سیلت (رده Z) و سیلت ماسه ای (رده sZ) قرار می گیرند. میانگین اندازه دانه ها +6.10 فی (سیلت متوسط)، انحراف معیار 2.17 فی (جورشدگی بسیار بد)، کج شدگی مثبت (+0.14) و کشیدگی پهن (0.71) تعیین گردید. با توجه به شکل منحنی تجمعی، دامنه تغییرات اندازه دانه ها و پارامترهای آماری، نمونه های مورد مطالعه در گروه لس های سیلتی قرار می گیرند. کانی های اصلی موجود در بخش درشت تر ریزگردها را کانی های روشن به ویژه کوارتز، فلدسپات، کلسیت و ژیپس تشکیل می دهند که با درصد کمی از کانی های تیره مثل پیروکسن، گوتیت، هورنبلند و بیوتیت همراه هستند. این ترکیب بیانگر فراوانی تکتوسیلیکات ها و آلومینوسیلیکات ها در خاستگاه ریزگردها است که عمدتا از بیابان های عراق و عربستان منشا گرفته اند. در نمودارهای پراش اشعه ایکس هم رس هایی از نوع کائولینیت، پالی گورسکیت و کلریت شناخته شدند که شرایط آب و هوایی خشک و محیط قلیایی منشا این ذرات را تایید می کنند. پایش توفان های نیمه دوم سال 1393 از یک تغییر مشخص در منشا ریزگردها به کانون های داخل کشور حکایت می کند که ضرورت بررسی مداوم این پدیده را گوشزد می کند. نتایج طیف سنجی جذب اتمی و فلورسانس اشعه ایکس نشان می دهند که سیلیسیم، آلومینیم و آهن فراوان ترین عناصر موجود در گرد و غبار اهواز هستند. محاسبه ضریب غنی شدگی برخی از عناصر کمیاب هم حاکی از غلظت بالا و منشا غیرطبیعی بعضی فلزهای سنگین مثل نیکل، کبالت، کادمیم و روی در ریزگردهای مورد مطالعه است.

کانیسازی مس در حوضه رسوبی کدکن به صورت عدسی شکل و چینه سان و احتمالا از نوع کانسارهای مس با میزبان طبقات قرمز می باشد. کانی سازی عمدتا به صورت پراکنده و محدود به واحدهای ماسه سنگی - مارنی قرمز رنگ با میان لایه های ضخیم و صخره ساز، کنگلومرا با سن ائوسن - الیگوسن و شامل کانی های اولیه کالکوپیریت، پیریت و کالکوسیت و کانی های ثانویه کولیت، مالاکیت و آزوریت است. با توجه به یافته های به دست آمده، کنترل کانی سازی در این ماسه سنگ ها در ارتباط با میزان دگرسانی فلدسپارها، تمرکز رس ها و مواد آلی می باشد. ماسه سنگ ها از نوع آرکوز، لیتیک آرکوز و فلدسپاتیک لیتارنایت ساب مچور ریزدانه آهن دار، متوسط تا ضخیم لایه و به رنگ قرمز روشن تا خاکستری تیره می باشند که در محیط دلتای تحت تاثیر رودخانه و حاشیه فعال نهشته شده اند. نتایج به دست آمده گویای آن است که تیپ کانی سازی در منطقه مورد مطالعه از نوع کانسارهای مس با میزبانی طبقات قرمز می باشد.