اخلاق و تاریخ پزشکی ایران
سال:1388 | دوره:2 | شماره:4 |تعداد مقالات:9

خطاهای کاری از موارد غیرقابل اجتناب در کلیه حرفه ها از جمله حرفه های بهداشتی و درمانی است و کنترل خطاهای کاری در پرستاری مهم است. لذا هدف این مطالعه تعیین موانع گزارش دادن خطاهای کارکنان پرستاری از دیدگاه آن ها می باشد. این پژوهش از نوع توصیفی و مقطعی است. 92 نفر از کارکنان پرستاری شاغل در بیمارستان فاطمه الزهرا (س) نجف آباد اصفهان به روش سرشماری در سال 1387 در این تحقیق شرکت نمودند. داده ها از طریق پرسشنامه ای پژوهشگر ساخته و روا و پایا شده، به صورت خود ایفا جمع آوری شده و با استفاده از نرم افزار SPSS و آمار توصیفی تجزیه و تحلیل شدند.95.6 درصد پرسنل پرستاری اظهار داشتند که گزارش دادن خطاهای کاری ضرورت دارد. در این میان، موانع گزارش دادن خطاهای کاری از دیدگاه آنان با درنظر گرفتن حداکثر نمره 5، در حیطه مربوط به کارکنان پرستاری با میانگین نمره 4.13±0.31 و در حیطه مدیریت پرستاری با میانگین نمره 3.65±0.66 اعلام شد. هم چنین بیش ترین میانگین نمره در حیطه مربوط به کارکنان با وجود مسایل قانونی در این زمینه (4.64) و در حیطه مدیریت با نامتناسب بودن واکنش مدیران پرستاری با شدت اشتباه (4.27) مرتبط دانسته شد. با توجه به ضرورت گزارش خطاهای کاری در حرفه پرستاری، تلاش جهت رفع موانع موجود در این زمینه از سوی کارکنان و مدیران پرستاری الزامی است.

مصدوم کسی است که در اثر حادثه ای طبیعی یا دست ساز بشر آسیب جدی دیده باشد و نیازمند کمک آنی و فوری باشد. از سویی یاری رساندن به مصدوم وظیفه ای است که یا به حکم قانون یا وجدان انسانی بر عهده دستگاه یا اشخاصی به خصوص گذارده شده که اعم از پزشک، پرستار، امدادگر هلال احمر و تکنسین اورژانس و ... در این جا نجاتگر نامیده می شوند. حال چنان چه مصدوم مجرم باشد یا مجرم انگاشته شود، آیا صحیح است که در وظیفه نجاتگران خللی وارد شود یا از وظیفه خود استنکاف نمایند؟ به عبارت دیگر، مجرمیت یا اتهام مجرمیت مصدومین، در وظیفه نجاتگران مدخلیتی دارد یا خیر؟ در این مقاله به این گونه سوالات بر مبنای مبانی فلسفی و دینی و حفظ کرامت نامشروط انسانی پاسخ داده شده و چنین نتیجه گیری شده است که: امروزه عدم مدخلیت مجرمیت در عملکرد نجاتگران در تمام دنیا پذیرفته شده است، اما گاهی برخی باورها و آموزه های غلط ممکن است برخلاف آن منجر شود که نیازمند اصلاح دیدگاه و تغییر نگرش است.

از مهم ترین اصول اخلاق حرفه ای و پزشکی و حقوق بیمار، حفظ و رعایت شأن و منزلت وی به عنوان یک انسان است. همواره می بایست مریض را در چرخه درمان، در جایگاه انسانی نگریست و از نگاه ابزارگرایانه به او پرهیز نمود. در این میان، حفظ و کنترل پوشش بدن بیمار به خصوص در جریان فرآیند اعمال جراحی و مراحل مختلف آن، در راستای تامین و احترام به اصل شأنیت،(respect dignity)  از حقوق بدیهی بیماران است. این تحقیق بر اساس مشاهدات اولیه نویسندگان از وضعیت موجود اتاق های عمل و بخش های مراقبت های ویژه بیمارستان ها پایه ریزی شد که در آن ها مسایلی خلاف حقوق بیماران به چشم می خورد؛ از جمله حضور بسیاری افراد جنس مخالف، در مشاغل مختلف بر بالین بیمار برهنه. برای ارزیابی بهتر این وضع به صورت جزیی، به بررسی و تحلیل آمار حضور افراد غیرهم جنس با بیمار در سمت تکنسین اتاق عمل در دو مرکز بهداشتی - درمانی پرداختیم. در مجموع، آمار جراحی های 1763 بیمار استخراج و تحلیل شد. در بیمارستان اول 35 درصد و در بیمارستان دوم 39 درصد جراحی ها امن و بدون حضور تکنسین جنس مخالف صورت می پذیرد. آمارها معادل 1 درصد جمعیت شیراز را در سال از لحاظ برهنگی در اتاق عمل در مقابل تکنسین جنس مخالف، آسیب پذیر نشان می دهد. در ادامه مقاله به تشریح یکی از راهکارهای پیشنهادی پرداخته می شود که اگر توزیع پرسنل موجود، منطبق با جنسیت بیماران انجام پذیرد، می توان آمار برهنگی در مقابل تکنسین جنس مخالف را از 1 درصد به 0.6 درصد کاهش داد.

حقوق بیماران در کشورهای مختلف تحت تاثیر زمینه های اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی آنان می باشد. توسعه و اجرای قوانین مربوط به حمایت از حقوق بیماران نیز تابعی از این شرایط است. هدف از این مطالعه بررسی میزان رعایت حقوق بیماران از دیدگاه آنان می باشد. مطالعه حاضر توصیفی - مقطعی بوده که در 14 بیمارستان تابعه دانشگاه علوم پزشکی تهران بر روی 700 بیمار بستری در سال 1387 صورت گرفته است. از پرسشنامه بررسی رعایت حقوق بیمار با روایی محتوا و پایایی 87 درصد جهت جمع آوری اطلاعات و از آمار توصیفی جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده شد.نتایج نشان داد که در اکثر مواقع (60 درصد) ارتباط کادر درمانی با بیمار مناسب است. در زمینه برخورداری از اطلاعات در حدود 47.3 درصد مواقع اطلاعات مناسب از بیماری، روش های مراقبتی و ... به بیمار داده می شود؛ خلوت بیمار در 55 درصد موارد حفظ می شود و در 36 درصد مواقع از پاراوان برای معاینه بیمار استفاده می گردد. در 54 درصد مواقع نیز مراقبت با کیفیت بالا ارایه می گردد. برخورداری از آموزش در 53 درصد موارد رعایت می شود. در حالی که حق اختیار و استقلال رای بیمار در 36 درصد موارد رعایت می شود و تنها در 17 درصد موارد این حق جهت تغییر پزشک و یا پرستار به بیمار داده می شود. محرمانه بودن اطلاعات و رازداری در 56 درصد و رضایت آگاهانه در 65 درصد موارد رعایت می گردد.پرسنل تیم درمانی در طی کار با بیمار با درنظر گرفتن حقوق اساسی بیمار، می توانند کارآیی و کیفیت مراقبت بهداشتی ارایه شده را به حداکثر برسانند. اگرچه بیمارستان ها تقریبا نیمه راه رعایت حقوق بیمار را پشت سر گذاشته اند ولی ضرورت آموزش کادر درمانی از یک سو و بالا بردن آگاهی بیماران از حقوق خود از سوی دیگر جهت ارتقا رضایت مندی بیماران ضروری است.

اصل رازداری پزشکی و حفظ حریم خصوصی بیماران یکی از مهم ترین وظایف اخلاقی در حیطه اخلاق پزشکی است که دارای سابقه ای دیرینه در دنیای پزشکی می باشد. در سوگندنامه بقراط به اهمیت این موضوع اشاره شده است و از آن به مانند امری مقدس نام برده شده است. در اسلام نیز به موضوع رازداری اهمیت زیادی داده شده است و پر واضح است که اگر این موضوع مربوط به روابط پزشک و بیمار باشد اهمیت آن دو چندان می شود. در بیان علت و فلسفه رازداری دلایل متعددی ذکر می شود که از جمله می توان به احترام به اتونومی بیمار و نیز جلوگیری از آسیب رسیدن به رابطه پزشک و بیمار که جز اصلی این رابطه موضوع اعتماد (trust) است اشاره نمود. لذا در اکثر کدهای اخلاقی انجمن ها و تشکل های حرفه ای پزشکی به مساله حریم خصوصی و رازداری تاکید فراوان شده است و حتی در بعضی از کشورها در این خصوص قوانینی وضع شده است که از این جمله می توان به قانونHIPAA (Health Insurace Portability and Accountability ACT)  در آمریکا اشاره نمود. از طرفی لزوم رازداری یک امر مطلق نیست و ممکن است شرایطی پیش آید که پزشک ناگزیر به نقض رازداری شود؛ مثلا در مواقعی که خطری جدی فرد دیگر یا جامعه را تهدید می کند. هر چند تعیین مصادیق این موارد به عهده پزشکان گذاشته شده است ولی بعضی از کشورها به فراخور شرایط، وارد تعیین مصادیق هم شده اند. مثلا در بعضی از کشورها الزام پزشکان به گزارش اجباری در مورد بعضی از بیماری ها مثلا گزارش مورد خلبانی که دچار صرع می باشد وجود دارد. بنابراین، لازم است پزشکان به قوانین و مقررات کشور یا استانی که در آن جا طبابت می کنند آشنا باشند.

رعایت حقوق بیمار در عرصه خدمات سلامت عامل مهمی در بهبود و تنظیم رابطه ارایه کنندگان و گیرندگان خدمت می باشد و طبیعتا در مدیریت نظام سلامت از اهمیت بالایی برخوردار است.هدف اصلی این مطالعه مقایسه نگرش بیماران به عنوان گیرندگان خدمات درمانی و پزشکان و پرستاران به نمایندگی از گروه ارایه کننده خدمات درمانی در خصوص ضرورت رعایت ابعاد مختلف حقوق بیمار در سه بیمارستان محیط پژوهش به نمایندگی از سه مدل ارایه خدمات درمانی (آموزشی - درمانی، خصوصی، درمانی - دولتی) بوده است.مطالعه از نوع توصیفی ـ تحلیلی - مقطعی بوده و جمع آوری اطلاعات توسط پرسشنامه صورت گرفته که در گروه بیماران از طریق مصاحبه و توسط پرسشگر تکمیل و در گروه های پزشکان و پرستاران خود ایفا بوده است.محیط پژوهش سه نمونه بیمارستان جنرال آموزشی، بیمارستان خصوصی درجه یک و بیمارستان درمانی - دولتی بود که هر سه در تهران می باشند. پرسشنامه مرکب از مجموعه ای از سوالات کلی در مورد اطلاعات دموگرافیک و 21 سوال در خصوص ضرورت حقوق بیمار بود که پس از مصاحبه با 143 بیمار توسط پرسشگر تکمیل و پس از ارسال برای دو گروه دیگر مطالعه توسط 143 پرستار (میزان پاسخ دهی 61.3 درصد) و 82 پزشک پاسخ داده شد (میزان پاسخ دهی 27.5 درصد). معیار میزان ضرورت هر حق با استفاده از مقیاس لیکرت از صفر (فاقد ضرورت) تا ده (ضرورت قطعی) اندازه گیری شده است. آنالیز اطلاعات با توجه به توزیع غیرنرمال آن با انجام آزمون های غیر پارامتری و از طریق نرم افزار SPSS 11.5  انجام گردید.نتایج به دست آمده از این مطالعه نشان داد که کلیه گروه های مطالعه نسبت به ضرورت رعایت قریب به اتفاق ابعاد حقوق بیماران اذعان داشته و بیش ترین اختلاف نظر در گروه های مورد مطالعه در حقوق مرتبط به حق دسترسی بیمار به اطلاعات و حق انتخاب و تصمیم گیری بود. اگرچه این اختلاف نظرات در مجموع چشمگیر نبود.بر اساس نتایج به دست آمده به نظر می رسد ارایه کنندگان خدمات بهداشتی خصوصا گروه پزشکی باید در خصوص حقوق مرتبط با ضرورت ارایه اطلاعات به بیماران و توجه به حق انتخاب و تصمیم گیری ایشان آگاه شوند. چرا که بر اساس اختلاف موجود در نگرش بیماران و پزشکان در پژوهش موجود به نظر می رسد سطح مطالبات بیماران در خصوص حقوق فوق بیش از نگرش پزشکان باشد.

اسکیزوفرنی به عنوان یکی از شدیدترین بیماری های روانی، اختلالاتی در عملکرد شغلی و اجتماعی به همراه دارد که فشار زیادی بر بیمار، خانواده و ارایه دهندگان خدمات وارد می کند. در درمان این بیماری، طیف وسیعی از مشکلات و چالش های اخلاقی پیش روی متخصصان وجود دارد. هدف از این مقاله شرح اجزای رضایت آگاهانه و کسب توانایی تصمیم گیری جهت درمان و هم چنین روش هایی برای ارتقا توانایی این بیماران در ارایه رضایت آگاهانه است. مراقبت از بیماران روانی با چالش های اخلاقی زیادی همراه است و در این بیماران، توجه به اصول اخلاقی مانند احترام به استقلال، سودمند بودن، صداقت و عدالت ضروری است. کسب رضایت آگاهانه از بیماران اسکیزوفرن چالش های اخلاقی فراوانی به دنبال دارد؛ در عین حال می تواند به عنوان یک محافظ قانونی، ارتباط بین بیمار و متخصص را بهبود بخشد. هم چنین، در شفاف سازی انتخاب ها، ارزش ها، اولویت ها و تصمیم گیری مستقل و آزادانه بیماران در درمان بیماری کمک کند و این رضایت در مواردی مانند تست های تشخیصی، بستری شدن یا قطع یک دارو در ارتباط بین روان پزشک و بیمار کاربرد دارد که باید در جهت سودرسانی به بیمار باشد.روان پزشکان در ارایه مراقبت ها به دلیل ماهیت بیماری های روانی با چالش های اخلاقی فراوانی رو به رو می شوند. درک این موارد از نظر اخلاقی در حیطه عملکرد بالینی، به روان پزشکان کمک می کند تا در فعالیت های روزمره بالینی به روش محترمانه و مبتنی بر اعتماد خدمات خود را به بیماران روانی ارایه کنند که در نهایت به ارایه بهتر مراقبت بالینی منجر می شود.

اخلاق بخش تفکیک ناپذیر زندگی حرفه ای پرستاران است و به سبک زندگی آن ها معنی و جهت می دهد. پرستاران در تماس مداوم با مددجویان، همکاران و سیستم کار می باشند. پس، باید سایه اخلاق به طور مستمر بر رفتارهای آن ها گسترده باشد. بنابراین، مورد توجه قراردادن ابعاد اخلاقی در این حرفه ضرورت دارد، زیرا عدم ساختارمندی و بی توجهی به این بعد از سبک زندگی آن ها، آسیب های جبران ناپذیری را بر خودشان، بیماران و سایر افراد مرتبط وارد می نماید. لذا مطالعه حاضر با هدف انتزاع ابعاد مختلف اخلاق در قلمرو سبک زندگی کاری پرستاران و بر اساس تجربه خود آنان طراحی گردید.این مطالعه کیفی، از نوع تحلیل محتوا و با مشارکت 20 پرستار بود که با روش نمونه گیری هدفمند و با تنوع سن، سابقه کار، نوع بخش، سمت و جنسیت انتخاب شدند و با مصاحبه عمیق و بدون ساختار جمع آوری اطلاعات گردید. شیوه تجزیه و تحلیل داده ها، تحلیل محتوا با رویکرد استقرایی بود. مقبولیت و عینیت داده ها با تلفیق در جمع آوری داده ها، تنوع مشارکت کنندگان تحقیق، مرور و بازنگری مکرر داده ها، بازبینی مشارکت کنندگان تحقیق و دو نفر همکاران تحقیق به طور مکرر انجام شد. مشارکت کنندگان تحقیق 20 نفر بودند که 15 نفر زن، 5 نفر مرد، اکثریت (9 نفر) در محدوده سنی 25 تا 34 سال، دارای سه تا 29 سال سابقه کار و در مجموع اکثریت در بخش های متنوع بالینی کار کرده بودند. داده های تحقیق شامل، متن مصاحبه ها که به صورت واحد های معنی تقسیم، و سپس با فشرده سازی، خلاصه شدند؛ و با شیوه استقرایی طبقات فرعی استخراج، و نهایتا طبقات اصلی یا تم های نهایی انتزاع شد. یافته های نهایی تحقیق شامل پنج تم (درونمایه) یعنی مسوولیت پذیری، روابط عاطفی - روانی، معیارهای ارزشی - اخلاقی، تقابل کار - زندگی - تصمیم گیری و عدالت و انصاف بود، که هر کدام حاوی طبقات فرعی متعددی بودند.اخلاق در سبک زندگی پرستاران منشا بروز رفتارهایی می گردد که بیماران آسیب نبینند و سایه اخلاق بر تمام ابعاد کاری پرستاران گسترده است. اصول اخلاقی باید به گونه ای اعمال گردد که خود پرستاران نیز آسیب نبینند. و از آن جایی که تحقیقات کیفی قادر به استخراج مضامین پنهان اخلاقی می باشند؛ پیشنهاد می گردد تحقیقات با این رویکرد مبتنی بر نیازها و شرایط خاص، در حوزه های مختلف این حرفه، تداوم یابد.

یکی از مسوولیت های دست اندرکاران امر سلامت، پاسخ مناسب و به موقع به اورژانس های بهداشت و درمان می باشد. در این میان متخصصین حوزه اخلاق نیز ملزم به تصمیم گیری اخلاقی در موقعیت های بحرانی می باشند تا به چالش های اخلاقی جامعه پاسخ مناسبی داده باشند. در حال حاضر، همه گیری آنفلونزای خوکی بسیاری از جوامع را درگیر نموده است به طوری که بیش از 400 نفر در جهان جان خود را در اثر ابتلا به این بیماری از دست داده اند. بنابر اطلاعات پایگاه اینترنتی دفتر مدیترانه شرقی سازمان جهانی بهداشت، تاکنون بیش از 13855 نفر با تشخیص آزمایشگاهی آنفلونزای H1N1 در منطقه شناسایی شده اند. کشور ما نیز جزو مناطقی است که در آن مرگ ناشی از آنفلوانزا گزارش شده است و در منطقه قرمز سازمان جهانی بهداشت با میزان ابتلا زیر 2000 نفر قرار گرفته است.