پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1396 | دوره:33 | شماره:2 (پیاپی 67) |تعداد مقالات:6

به منظور چینه شناسی و شناسایی زون های زیستی سازند پابده بر مبنای زون بندی های زیستی جدید فرامینیفرهای پلانکتونی در محدوده تتیس، یک برش چینه شناسی در زون ایذه واقع در تاقدیس گورپی مطالعه شده قرار گرفته است. ضخامت سازند پابده در این برش، 672 متر و از لحاظ لیتولوژی به 4 واحد شیل ارغوانی (106.25 متر)، واحد مارن و آهک پایینی (50.75 متر)، آهکی (295 متر) و واحد مارن و آهک بالایی (220 متر) تقسیم شده است. در مطالعات زیست چینه ای سازند پابده، ضمن تشخیص 141 گونه متعلق به 30 جنس از فرامینیفرها، 21 زون زیستی در سازند پابده بر اساس زون بندی های زیستی جدید( Wade et al. 2011) در محدوده تتیس شناسایی و معرفی شده است. زون های زیستی شناسایی شده، زون های P3- P5(پالئوسن)، E1-E16 (ائوسن)، زون O1 (الیگوسن) را شامل می شوند که با زون های ارائه شده در محدوده تتیس تطابق خوبی را نشان می دهند. بر اساس مجموعه فسیلی و بایوزون های شناسایی شده، سن سازند پابده در برش مطالعه شده پالئوسن میانی (سلاندین) - الیگوسن پسین (شاتین) تعیین شده است.

توالی مختلط سیلیسی آواری - کربناته با محتوای عمدتا آذرآواری گروه نخلک در ایران مرکزی ازنظر سنگ شناسی در تریاس ایران منحصربه فرد بوده است و شباهت هایی را تنها با توالی آق دربند در شمال شرق ایران نشان می دهد. گروه نخلک مرکب از سه سازند الم، باقروق و اشین است. شواهد پتروگرافیکی سازند باقروق نشان می دهد وجود دانه های گراولی کربناته با احتمال زیاد از منشأ سازند الم، گراول های دگرگونی درجه ضعیف با منشأ احتمالی از مجموعه دگرگونی انارک (؟) و گراول های آذرآواری حاصل فعالیت های آتش فشانی همزمان با رسوب گذاری است. رخساره های ماسه سنگی این سازند، لیتارنایت، فلدسپاتیک لیتارنایت و لیتیک آرکوز را شامل می شود. محاسبه شاخص دگرسانی شیمیایی با اکسیدهای عناصر اصلی، نشان دهنده هوازدگی درجه متوسط است. نتایج ژئوشیمی نمونه های سازند باقروق، وجود سنگ مادر آتش فشانی از نوع فلسیک با جایگاه تکتونیک دیرینه کمان آتش فشانی و حاشیه فعال قاره ای را تایید می کند که احتمالا با فعالیت های آتش فشانی در حاشیه جنوبی فعال اوراسیا مرتبط بوده است. رسوب گذاری گروه نخلک در حوضه پشت کمانی آق دربند در حاشیه فعال جنوب اوراسیا انجام شده است که در ادامه از جایگاه اصلی خود در صفحه توران جدا شده است و به بلوک سیمرین ملحق شده و با چرخش خرد قاره ایران مرکزی به موقعیت کنونی خود انتقال یافته است.

سازند دلچای در برش چینه شناسی گویداغ جنوب شرقی مراغه (البرز غربی) مطالعه شد. این سازند، تشکیل شده از 198 متر آهک، آهک شیلی، شیل آهکی، شیل و مارن است. این برش چینه شناسی حاوی مجموعه پالینومورف های متنوعی شامل پالینومورف های خشکی (اسپورها، پولن ها) و پالینومورف های دریایی (سیست داینوفلاژله ها، اکریتارک ها، اسکلوکودونت ها) با حفظ شدگی متوسط است. در این مجموعه، 16 گونه اسپور (متعلق به 14 جنس) و 19 گونه پولن (متعلق به 11 جنس) شناسایی شد. بر اساس حضور و فراوانی گونه Klukisporites variegatus، زون رسمی Klukisporites Zone و زیرزون رسمی Klukisporites variegatus Subzone به سن ژوراسیک میانی (باژوسین پسین - کالووین) برای رسوبات مطالعه شده شناسایی شد. مقایسه میوسپور های حاضر با پالینومورف های معرفی شده در نهشته های تقریبا هم زمان در ایران (البرز شرقی و مرکزی، ایران مرکزی، کپه داغ) و سایر نقاط جهان (استرالیا، افغانستان، مصر، چین، هند و ...) از تشابه نسبی پوشش گیاهی و در نتیجه آب وهوای مشابه در ژوراسیک میانی (دوگر) در این مناطق حکایت می کند. باتوجه به قرابت میوسپور های موجود به گیاهان والد آنها، به ترتیب فراوانی، مخروطیان، پتریدواسپرموفیتا، سرخس های حقیقی، ژینکوفیتا، لیکوفیتا و سیکادوفیتا پوشش گیاهی اطراف سازند دلیچای در برش مذکور را تشکیل می داده اند. با در نظر گرفتن شرایط محیط زندگی نمونه های امروزی گیاهان والد میوسپور ها می توان نتیجه گرفت نهشته های سازند مذکور در شرایط آب و هوای معتدل تا گرم و مرطوب تشکیل شده اند. وجود داینوفلاژله های شاخص آب های گرم مانند Gonyaulacysta jurassica،Ctenidodinium continuum و Nannoceratopsis pellucida با حضور فراوان اسپورهای قارچ و آلگ نیز حاکمیت این نوع آب وهوا در زمان تشکیل رسوبات مطالعه شده را تایید می کنند.

برای بررسی تاثیر گنبد نمکی بر رخساره ها، محیط رسوبی و دیاژنز سازند سروک در تاقدیس کورده، سه برش در نزدیکی گنبد نمکی کورده برداشت و مطالعه شده است. سازند سروک در این سه برش، ضخامت های 25 (نزدیک به گنبد)، 90 و 185 متر (دورتر از گنبد) دارد که بیشتر از لایه های سنگ آهک تشکیل شده است. بر اساس آنالیز رخساره ای و ویژگی های سنگ شناختی، 10 ریزرخساره کربناته شناسایی شدند. آنالیز رخساره ها، شیب زیاد رسوبات، اختلاف ضخامت ، کاهش میان لایه ای رسوبات شیلی و کم عمق شدن محیط به سمت گنبد نمکی نشان می دهد رخسار ه های سازند سروک در سه کمربند رخساره ای شلف خارجی، میانی و داخلی نهشته شده است. با نزدیک شدن به گنبد نمکی، رخساره ها کم عمق می شوند؛ به طوری که ریزرخساره پهنه جزرومدی در حاشیه گنبد قرار گرفته و ریزرخساره عمیق در دورترین فاصله از گنبد تشکیل شده است. فرایندهای دیاژنزی تاثیرگذاشته بر این سازند، میکریتی شدن، نئومورفیسم، انحلال، فشردگی، شکستگی، جانشینی (سیلیسی شدن، دولومیتی شدن، هماتیتی شدن و پیریتی شدن) و سیمانی شدن (سیمان هم بعد، دروزی، بلوکی، رو رشدی هم محور و حاشیه ای هم ضخامت) است که همراه تغییراتی مانند شکستگی و دولومیتی شدن بایوکلست ها، کاهش انحلال، افزایش فشردگی و سیلیسی شدن به سمت گنبد نمکی در سه مرحله ائوژنز، مزوژنز و تلوژنز تشکیل شده است.

هدف این مطالعه، تعیین الگوی سکانسی مناسب برای جدایش واحدهای مخزنی عضو کربناته - تبخیری دالان بالایی است. دراین راستا با مطالعات پتروگرافی، تعداد 9 رخساره و 4 محیط رسوبی برای یکی از میدان های این بخش تعیین شد. با استفاده از مجموع داده ها در دو الگوی چینه نگاری سکانسی، پیشروی ـ پسروی و روش اکسون مرز ها و سیستم ترکت ها تعیین شدند. روش اول یک سکانس کامل رده سوم و دو سکانس دیگر را شامل می شود که ادامه آنها به ترتیب در پایین و بالا در واحد نار و سازند کنگان قرار دارد. در روش دوم دو سکانس رده سوم و 6 سیستم ترکت مشخص شد. باتوجه به نوع الگو های انتخاب شده، داده های تخلخل - تراوایی سیستم ترکت تراز پایین سکانس های روش اکسون، جزئی از سیستم ترکت تراز بالای سکانس قبلی منظور می شود. در این بخش، نهشت تبخیری ها در شرایط پایین بودن سطح آب دریا، کیفیت مخزنی ضعیفی را سبب شده است. سیستم ترکت پیشروی در هر دو الگو یکی است و به دلیل کاهش میزان انیدریت و افزایش سیمان های دریایی، کیفیت مخزنی خوبی دارد. سیستم ترکت تراز بالا در الگوی اکسون، کیفیت مخزنی مناسبی دارد به دلیل اینکه در ادامه بالا آمدن سطح آب دریا نهشته شده است و درنهایت به مرز سکانسی الگوی اکسون ختم می شود. این بخش در سیستم پیشروی ـ پسروی، کیفیت مخزنی دوگانه ای را از خود نشان می دهد؛ زیرا سیستم ترکت تراز پایین الگوی اکسون را شامل می شود. این مقایسه نشان می دهد الگوی اکسون به سبب جدایش بهتر واحدهایی با کیفیت مخزنی متفاوت، توانایی بیشتری در زون بندی مخازن هیدروکربنی کربناته - تبخیری دارد.

سازند نایبند (نورین - رتین) در برش بلبلوئیه، 105 متر سنگ آهک، کوارتزارنایت، شیل آهکی و شیل را شامل می شود. اجزای کربناته برجا، نابرجا (دانه های اسکلتی و دانه های غیراسکلتی) و اجزای غیرکربناته نابرجا نهشته های سازند نایبند را تشکیل می دهند. اجزای کربناته برجا، انواع سیمان کربناته، گل آهکی، میکرواسپار و اسپار دروغین را شامل می شود. از خرده های اسکلتی، روزندار، اسفنج، شکم پا، بازوپا، خارپوست و دو کفه ای نام برده می شود. دانه های غیراسکلتی، اائید، پلوئید و کورتوئید را شامل می شود. اجزای غیرکربناته نابرجا، بلورهای آواری کوارتز را شامل می شود. مطالعات صحرایی و پتروگرافی به شناسایی موارد زیر منجر شد: میکروفاسیس های کربناته از نوع پکستون االیتی پلوئیدی ماسه ای در پشته های زیرآبی ماسه ای، وکستون بایوکلاستی با فسیل های گوناکون در رمپ بیرونی / وکستون بایوکلاستی ماسه ای با فسیل های گوناگون در رمپ میانی، گرینستون بایوکلاستی با خارپوست در پشته های زیرآبی ماسه ای و مادستون ماسه ای در کولاب و پتروفاسیس های تخریبی کوارتزارنایت در محیط حدواسط، شیل در محیط حدواسط و شیل آهکی در محیط دور از ساحل. بر اساس الگوی رخساره ای مشاهده شده و مطالعات صحرایی، یک رمپ کربناته هم شیب به عنوان محیط رسوبی سازند نایبند در منطقه مطالعه شده پیشنهاد می شود. نهشته های مطالعه شده تحت تاثیر دیاژنز دریایی (میکرایتی شدن و سیمانی شدن کلسیتی ماسه سنگ ها)، دیاژنز جوی (نئومورفیسم، سیمان های هلاله ای، آویزه ای و هم محور) و دیاژنز تدفینی (شکستگی در دانه ها و استیلولیتی شدن) قرار گرفته اند.