مجله علوم و فنون دریایی
سال:1386 | دوره:6 | شماره:1-2 |تعداد مقالات:11

غلظت عناصر سرب، مس، کادمیوم، نیکل و وانادیوم در سرم خون تاس ماهی ایرانی (A. persicus) صید شده در سواحل جنوبی دریای خزر بررسی شد. نمونه ها از مراکز صید ماهیان خاویاری در استانهای گیلان و گلستان در فصول بهار و پاییز جمع آوری شدند. سنجش غلظت عناصر با دستگاه جذب اتمی کوره ای و شعله ای انجام شد. در میان فلزات مورد سنجش، بیشترین میزان تجمع مربوط به مس و کمترین میزان مربوط به کادمیوم بود. در این تحقیق همبستگی بین میزان تجمع فلزات سنگین و چند ویژگی زیستی این ماهی (طول، وزن و سن) مورد مطالعه قرار گرفت. تجمع دو عنصر Pb و Ni همبستگی مثبت معناداری با طول چنگالی و وزن داشت (p<0.05)، در حالی که همبستگی معناداری در تجمع هیچ یک از فلزات با سن مشاهده داشت (p<0.05). میزان تجمع فلزات سنگین بین نمونه های بهاره و پاییزه و نیز در جنسهای نر و ماده تفاوت معناداری نشان نداد (p<0.05). در بررسی تفاوتهای منطقه ای تجمع فلزات سنگین در این تحقیق، تنها در مورد وانادیوم تفاوت معناداری بین دو ناحیه گیلان و گلستان مشاهده گردید (p<0.05).

یکی از متداولترین روشهای حفاظت در مقابل خوردگی سازه های دریایی که از جنس فولاد می باشند، به کارگیری پوششهای آلی و معدنی در لایه های مختلف با توجه به کارایی هر پوشش است. میزان چسبندگی لایه اولیه به سطح فلز و سازگاری لایه های مختلف اولیه، میانی و رویه با همدیگر و نیز مقاومت لایه رویه در برابر محیط خورنده که تمام موارد مذکور به خواص شیمیایی و مکانیکی پوششها مربوط می شود، لازمه عملکرد مناسب یک پوشش می باشند. در این تحقیق به بررسی آزمایشگاهی و میدانی کارایی لایه اولیه زینک اتیل سیلیکات روی فولاد ST37 در سه سیستم پوشش -که از لایه های میانی و رویه متفاوت تشکیل شده اند- در ناحیه غوطه وری خلیج فارس پرداخته شد. در نهایت علاوه بر نتیجه عملکرد زینک اتیل سیلیکات، با توجه به نتایج آزمایشها، سیستم بهینه نیز برای ناحیه غوطه وری خلیج فارس پیشنهاد شد. آزمایشهای انجام شده، در استاندارد NACE RPO 176-64 برای بررسی عملکرد پوششهای دریایی بود و بررسیهای میدانی نیز به مدت شش ماه در ناحیه غوطه وری اسکله فولاد واقع در بندرعباس به طور هفتگی انجام شد.

پنج گروه از مولدان ماده دوساله قزل آلای رنگین کمان با تیمارهای غذایی محتوی 0.07، 12.46،33.33 ، 65.1 و92.9mg  آستازانتین در کیلوگرم غذا تا حصول رسیدگی جنسی نهایی مورد تغذیه قرارگرفتند. ماهیان تخمهایی محتوی 2.03-29.97 میلیگرم آستازانتین آزاد در کیلوگرم تخم تولید کردند. تفاوت معنا داری (p<0.05) در محتوای آستازانتینی تخم بین تیمارها مشاهده گردید. لاروهای حاصل از تخمهای هر یک از گروههای آزمایشی دارای محتوای 0.7 تا 7mg آستازانتین در کیلوگرم لارو بودند. تفاوت معناداری (p<0.05) در محتوای آستازانتینی بدن لارو بین تیمارهای آزمایشی مشاهده شد. مقدار محتوای آستازانتینی بدن لارو در مقایسه با تخم بسیار کمتر بود که نشان دهنده مقدار انتقال کم این رنگدانه از تخم به لارو و میزان بالای تبدیل رنگدانه آستازانتین به متابولیتهایش در طی نمو جنینی است. تفاوت معناداری در میزان انتقال رنگدانه آستازانتین بین تیمارها مشاهده نشد (p<0.05). روابط رگرسیونی برازش داده شده بین محتوای آستازانتین غذا و تخم و همچنین محتوای آستازانتین تخم و بدن لارو بیانگر یک روند افزایشی و معنادار (p<0.05) بود. تفاوت معنا داری درخصوص وزن و طول اولیه لاروهای تازه به تغذیه افتاده حاصل از تیمارهای آزمایشی مشاهده گردید (p<0.05) به طوری که لاروهای حاصل از تیمار با محتوای آستازانتین  5.32mg/kgدارای میانگین وزن و طولی ابتدایی بالاتری نسبت به سایر تیمارها بودند. کمترین مقدار میانگین وزن و طول ابتدایی مربوط به تیمار شاهد با محتوای آستازانتینی 0.7mg/kg بود. با توجه به محتوای آستازانتینی تخم و لارو و نیز مشاهده نرخ انتقال آستازانتین تخم به لارو، مشاهده گردید که آستازانتین انباشته شده در تخم که ناشی از جیره غذایی مولدان ماده است می تواند با تبدیل شدن به متابولیتهای خود طی نمو جنینی و شرکت در مکانیسم رشد و نمو جنینی به عنوان یک راه انداز و تحریک کننده رشد ابتدایی محسوب گردد.

توده زنده سپرماهیان در لایه های عمقی آبهای استان هرمزگان (راس نایبند در خلیج فارس تا راس میدانی در دریای عمان) در آبان و آذر 1384 برآورد گردید. توده زنده کل 12454 تن برآورد شد. این توده زنده در لایه های عمقی 10-20، 20-30 و 30-50 متر به ترتیب 7567، 1966 و  2921تن به دست آمد. توده زنده، صید در واحد تلاش (CPUE) و صید در واحد سطح (CPUA) به تفکیک گونه ای در لایه های عمقی مختلف نیز محاسبه شد. کمترین مقدار زی توده محاسبه شده به Torpedo sp. با 0.6 تن در لایه عمقی 30-m20 و بیشترین مقدار به Himantura gerrardi با 6065 تن در لایه عمقی 20-m10 تعلق داشت.میانگین وزنی و صید بر واحد سطح گونه های مورد مطالعه در لایه های عمقی مورد آزمون مقایسه میانگینها در سطح احتمال 95% قرار گرفت. نتایج حاصل از این آزمون نشان می دهد که در لایه عمقی50-m30  و بالای 50m تعداد در واحد سطح، صید در واحد سطح و میانگین وزنی Himantura gerrardi دارای تفاوت معنادار است. نتایج حاصل از همین آزمون در مورد شاخصهای یاد شده برای سایر گونه ها هیچگونه تفاوت معناداری را نشان نداد (p>0.05).

جمعیت و صید در واحد تلاش سیاه ماهی، Capoeta capoeta gracilis، از آذر سال 1382 تا آبان 1383 در نهر مادرسو واقع در جنگل گلستان برآورد و نتایج آن با داده های به دست آمده قبل از رخداد سیل در سالهای 1380 و 1381 در همین منطقه مقایسه گردید. صید ماهی با استفاده از شوک الکتریکی صورت گرفت. میانگین صید در واحد تلاش در این بررسی 824±579 ماهی به ازای 0.5 ساعت شوکدهی، میانگین فراوانی مطلق 2.6±2.33 ماهی در مترمربع و تفاوت بین ایستگاههای نمونه برداری معنا دار بود (p<0.01). بیشترین فراوانی سیاه ماهی متعلق به ایستگاه گلستان و کمترین آن در سرچشمه بود. ساختار نهر در هر قسمت عامل تغییر فراوانی تشخیص داده شد. همچنین، در زمانهای مختلف نمونه برداری، تغییرات زیادی در فراوانی با تغییر سرعت جریان مشاهده گردید که با یکدیگر نسبت عکس داشتند. داده های صید در واحد تلاش و فراوانی مطلق در تحقیق حاضر به طور معناداری بیشتر از داده های به دست آمده قبل از سیل در سالهای 1380 و 1381 بود (p<0.01). این تفاوت زیاد فراوانی بین مطالعات سالهای قبل و بعد از سیل می تواند به دلیل ایجاد بلوم جلبکی در نهر باشد که به نظر می رسد عاملی مثبت در افزایش فراوانی سیاه ماهی است.

برخی از خصوصیات بیولوژیکی منی شامل شاخص های پلاسما (ترکیبات یونی و آلی) و روابط آنها با تحرک اسپرم برای ارزیابی کیفیت سمن ماهی سیم (Abramis brama) مطالعه گردید. سمینال پلاسما حاوی  59.05±8.27mmol/lسدیم، 1.65±354mmol/l پتاسیم، 5.95±1.45mg/dl کلسیم، 18.38±3.46meq/l منیزیم، 0.15±0.055g/dl پروتئین، 29.42±7.17mg/dl کلسترول و 38.11±8.59mg/dl گلوکز بود. میزان اسپرماتوکریت 35.35±8.06%، محدوده7.69±0.227pH  و مقدار حرکت اسپرم 14.18±56.30 ثانیه بود. نسبت سدیم به پتاسیم و کلسیم به پتاسیم به ترتیب 35.78 و3.60  بود. در دو نمونه از ده نمونه منی، سلول های اسپرماتوزوآ در مایع سمینال متحرک بودند. هیچگونه ارتباط معناداری بین ترکیبات یونی و آلی با تحرک اسپرم مشاهده نشد (p>0.05)، اما ارتباط معنادار منفی بین میزان گلوکز و اسپرماتوکریت (r=-0.785 و p<0.01) وجود داشت. در کل، اگرچه بین شاخصهای بیوشیمیایی و اسپرم شناختی ارتباط معناداری وجود نداشت، اما مشاهده شد مقادیر بالای گلوکز تاثیر منفی روی مقادیر اسپرماتوکریت دارد.

برخی از ویژگیهای پویایی جمعیت ماهی موتو (Encrasicholina punctifer) از فروردین تا اسفند 1384 مطالعه شد. شاخصهای رشد L¥ و K برای این گونه به ترتیب 110mm و 1.1 (در سال) محاسبه شدند. حداقل و حداکثر طول کل به ترتیب 33 و 108mm ثبت شد. میزان to به مقدار0.19 - بود و معادله رشد وان برتالانفی برای این گونه به صورتL(t)=110(1-exp(-1.1(t-(-0.19))))  به دست آمد. مرگ و میر کل  (Z)با ضریب اطمینان 93% به طور متوسط 3.56 (در سال) محاسبه گردید. مرگ و میر طبیعی (M) و مرگ و میر صیادی(F)  به ترتیب 1.29 (در سال) و 2.27 (درسال) و مقدار ضریب بهره برداری این ماهی 0.64 تعیین شد. تعداد چهار گروه طولی همزاد در طی یک سال تشخیص داده شد. رابطه طول کل-وزن کل به صورت W=0.000009 L2.9125 به دست آمد.

خصوصیات مورفومتریک خرچنگ، tridentatus Rhithropanopeus harrisii، طی 6 ماه از تیر تا آذر 1384 در ساحل نور (جنوب دریای خزر) بررسی شد. از مجموع 175 قطعه خرچنگ صید شده 92 قطعه ماده و 83 قطعه نر بودند (نسبت جنسی 47.52:42.58). طی این بررسی هیچگونه رشد گنادی و هیچ ماده اسفنجی مشاهده نشد. مقایسه عرض کاراپاس، طول کاراپاس، طول و ارتفاع چنگک بزرگ و وزن تر در نرها و ماده ها اختلاف معناداری را نشان داد (p<0.05)، به طوری که همه موارد یاد شده در نرها بیشتر از ماده ها بودند. حداقل و حداکثر عرض کاراپاس نیز در نرها و ماده ها به ترتیب 15-5.4 و 14mm-4 بود. همچنین ارتباط معناداری بین عرض کاراپاس و دیگر شاخصهای اندازه گیری شده دیده شد. در مجموع، نتایج این تحقیق اندازه کوچک تر این خرچنگ را در دریای خزر نسبت به دیگر مناطق مورد مطالعه نشان داد.

نوسانات زی توده جلبکهای سبز منطقه جزر و مدی چابهار از فروردین 1384 لغایت اسفند همان سال بررسی گردید. نمونه برداری پس از تعیین محدوده مطالعاتی (رویش جلبکی) در آبهای ساحلی و نصب ترانسکتهای لازم در این منطقه، به وسیله کوادرات50×50 cm  به طور ماهانه صورت گرفت. زی توده نمونه های جمع آوری شده پس از تفکیک گونه محاسبه گردید. شناسایی اولیه گونه ها در مرکز تحقیقات شیلات چابهار انجام شد، سپس برای تایید نهایی اسامی علمی به مراکز معتبر علمی در کشورهای آمریکا و چین ارسال گردیدند. در مجموع 5 جنس Ulva (یک گونه)،Caulerpa  (3 گونه)،  Chaetomorpha(یک گونه)، Enteromorpha (یک گونه) و Halimeda (یک گونه) شناسایی شدند. مقدار کل این جلبکها،718760Kg  با میانگین ماهانه 59896Kg برآورد گردید. بیشترین مقدار آن در مرداد ماه (109260Kg) با %15.2 و کمترین مقدار آن در آذر ماه(5708Kg)  با 0.8% بود. گونه Ulva fasciata با 70.7% بیشترین و Halimeda tuna کمترین مقدار را با 0.2% به خود اختصاص دادند.