جغرافیای طبیعی
سال:1396 | دوره:10 | شماره:36 |تعداد مقالات:8

یکی از روش های کلاسیک، اما معتبر در تحلیل نحوه تحول شبکه های زهکشی، بویژه نحوه تحول رودخانه اصلی در بستر جریان، استفاده از روش هیپسومتری بی بعد است. نظر به اینکه تمامی تغییرات در رودخانه ها در بستر جریان آنها، بویژه در دره ها به صورت مختلف نمود پیدا می کند، لذا در اینجا از روش هیپسومتری بی بعد و انتگرال هیپسومتری، به منظور تحلیل درست مراحل تحول در بخش های مختلف دامنه شمالی بزقوش بهره گیری شده است. مقادیر بزرگ انتگرال بزرگتر از (0.5) به معنی این است که مناطق مرتفع کمتر دستخوش فرسایش قرار گرفته اند. نتایج نشان می دهد مقادیر شاخص هیپسومتری در حوضه های منطقه متفاوت است ولی در حالت کلی نوع فرسایش و مرحله تحول تقریبا از نوع بلوغ به سمت پیری است که حکایت از کاهش شدت های فرسایش در این منطقه دارد. این موضوع از نظر برنامه های آبخیزداری دارای اهمیت قابل ملاحظه است. همچنین، حداقل مقادیر Hi محاسبه شده 0.230 مربوط به حوضه شماره 9 (هریس) است و بیشترین مقدار معادل 0.627 مربوط به حوضه شماره 3 (نرمیق) می باشد. بررسی مقادیر Hi و مرحله فعالیت فرسایش به تفکیک حوضه ها نشان می دهد که تنها یک حوضه یعنی حوضه نرمیق چای در مرحله جوانی از نظر فرسایش است و سه حوضه (عبدل آباد، اردها و گوشنق) دارای مرحله بلوغ و حالت متعادل از نظر فرسایش و رسوب گذاری و بقیه یعنی 6 حوضه باقیمانده دارای شرایط تحول به سمت پیری است.

شهرها بر بستری ایجاد و توسعه یافته اند که نیازمند تعاملی مبتنی برشناخت ویژگی های طبیعی آن می باشد. در توسعه فیزیکی شهرها توجه به ساختار طبیعی آن ها ضروری می باشد. شهر اراک بر بستری از رسوبات آبرفتی- سیلابی، در کنار تجمعی از رسوبات تبخیری و در معرض سیلاب ها قرار دارد. شرایط جغرافیای طبیعی نشان می دهد که شهر در وضعیت نامناسبی از نظر بستر طبیعی قرار گرفته است. بنابراین توسعه این شهر در ارتباط با بستر طبیعی و تعیین نمودن ضخامت رسوبات به مطالعه نیاز دارد. هدف از پژوهش آن است که مناطق مستعد جهت توسعه فیزیکی شهر اراک در آینده مورد ارزیابی قرار بگیرد. بدین جهت شاخص هایی که برای تجزیه و تحلیل مورد استفاده قرار گرفته اند، عبارتند از: لندفرم های ژئومورفولوژیکی، اقلیم، ضریب زبری ناهمواری، ارتفاع رواناب، عوامل تحت تاثیر تکتونیک، کاربری طبیعی و ارتباط شهر با کویر میقان که در شمال شهر واقع است. این بیابان به طور ویژه توسعه شهر را از لحاظ شرایط آب و هوایی تحت تاثیر قرار داده است. جهت اولویت بندی مناطق مدل تاپسیس مورد استفاده قرار گرفت. وزن متغیرها توسط نظرات کارشناسان با استفاده از مدل سلسله مراتبی مشخص شد. جهت ارزیابی نتایج مدل، روش نمونه برداری سیستماتیک تصادفی در منطقه در عمق 40 سانتی متر انجام شده است. بررسی رسوب شناختی نشان داد که منطقه در یک بستر سیلابی قرار دارد که رسوبات آن توسط سیلاب های ناگهانی تجمع یافته است. همچنین نتایج به شناسایی مناطق نامناسب برای توسعه شهری انجامید که توسعه شهر در این نواحی می تواند ریسک مخاطرات شهری را افزایش دهد.

بخش عمده ای از سرزمین ایران را مناطق کوهستانی فرا گرفته است. یکی از مخاطراتی که همواره این مناطق را تهدید می کند ناپایداری های دامنه ای است. مخاطره آمیزترین این ناپایداری ها پدیده زمین لغزش می باشد که سالیانه خسارت های زیادی را ایجاد می کند. در این راستا این پژوهش با هدف جلوگیری و کاهش خسارات مالی و جانی، حفظ و حراست از منابع طبیعی روستای خانیان در حوضه سه هزار تنکابن صورت گرفته است. روش این پژهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت توصیفی تحلیلی و میدانی است. در ابتدا با بررسی منابع پژوهشی مرتبط با موضوع برخی از مهمترین عوامل موثر در رخداد این پدیده مانند طبقات ارتفاعی، شیب، جهت شیب، کاربری اراضی، اقلیم، شبکه هیدروگرافی و زمین شناسی منطقه در محیط سامانه اطلاعات جغرافیایی تهیه و رقومی شدند، همچنین خاک محدوده لغزشی مورد آزمایشاتی چون تعیین میزان آهک، شوری خاک، میزان اسیدیته، نوع کانی های رسی، نوع بافت خاک، آزمایش برش مستقیم و حدود آتربرگ قرار گرفت. جهت پهنه بندی زمین لغزش و تجزیه و تحلیل آن روش ارزش اطلاعاتی و وزن دهی به عوامل مختلف طبیعی و انسانی مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که علاوه بر عوامل طبیعی، مهم ترین عامل در وقوع پدیده زمین لغزش در منطقه عامل انسانی و برداشت بی رویه از محدوده لغزشی مورد نظر می باشد.

در این پژوهش با هدف تحلیل همدید بارش سنگین 29 آبان 1392 حوضه مارون، نخست رفتار زمانی بارش روزانه 8 ایستگاه حوضه طی دوره زمانی مورد مطالعه بررسی شد. تحلیل نقشه های فشار تراز دریا آشکار نمود که رخداد بارش سنگین 29 آبان 1392 حوضه مارون غالبا متاثر از حضور فرود دریای سرخ و سامانه کم فشار سودانی منطبق بر خاستگاه فضایی دریاهای سرخ، خلیج فارس و جنوب غربی ایران بوده و بیشتر منشا سودانی دارد. وقوع این بارش ها در سطح 700hpa با استیلای الگو و زبانه های پرارتفاع بر روی جنوب غربی ایران و در سطح 500hpa با حضور ناوه عمیق در غرب خاورمیانه همراه است. بررسی نقشه های رطوبت و بردار باد نشان داد که مهمترین کانون های رطوبتی تاثیرگذار بر بارش های منطقه در دریاهای سرخ و مدیترانه قرار دارند. انطباق حرکت زبانه های هم سرعت باد (جنوب غربی- شمال شرقی) با هسته های بیشینه نم ویژه مستقر در دریای سرخ و مدیترانه باعث تزریق رطوبت به منطقه شده است. بررسی نقشه ادغامی تاوایی نسبی و ارتفاع ژئوپتانسیل تراز میانی جو نشان داد که در هنگام وقوع بارش یاد شده، مرکز بیشینه تاوایی نسبی بر روی خلیج فارس و جنوب غرب ایران شکل گرفته است.

دریاچه ارومیه یکی از مهم ترین حوضه های آبریز کشور است که به دلیل عوامل متعدد، از جمله اجرای پروژه های عمرانی، در سال های اخیر در معرض نابودی قرار گرفته است. در این مقاله هدف اصلی و کلی ارزیابی برنامه احیا دریاچه ارومیه می باشد. روش تحقیق در این مقاله با توجه به مولفه هایی مورد بررسی بر اساس هدف از نوع کاربردی و بر اساس روش و ماهیت از نوع توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه روستاهای اطراف دریاچه ارومیه می باشد که کل جمعیت مورد نظر روستاها 70267 نفربوده، حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران (382 نفر) انتخاب شدند. روش گردآوری اطلاعات مورد نیاز به دو صورت 1) کتابخانه ای – اسنادی 2) روش میدانی (پرسشنامه محقق ساخته) انجام شده است. برای پردازش و تجزیه تحلیل داده های جمع آوری شده از نرم افزار (Spss - GIs - Excel) استفاده شده است و با توجه به نوع مقیاس ها از آزمون کای اسکوئر (خی 2) برای اثبات فرضیات و همچنین برای تعین شدت رابطه دو متغیر از آزمون وی کرامر استفاده شده است. بر اساس یافته های تحقیق، محاسبه میانگین نشان می دهد که بین بحران دریاچه ارومیه و ابعاد طبیعی_ زیستی، ابعاد اقتصادی و حکمروایی خوب آب یک رابطه معنی دار وجود دارد. چرا که تاثیر مستقیم ابعاد فوق بر روی دریاچه (با توجه به بالاتر بودن میانگین 3 از 5 سطح معنی دار) مورد تائید می باشد.

نوسانات در پارامترهای هواشناسی از جمله بارندگی یکی از ویژگی های چرخه اتمسفری است، ضمن اینکه کاهش شدید بارندگی و دوره های خشک ناشی از آن، تاثیر های منفی بسیاری بر منابع آب می گذارد. در این تحقیق اثر دوره های خشک سالی و ترسالی بر منابع آب زیرزمینی دشت ممسنی مورد بررسی قرار گرفته است. جهت انجام این تحقیق از داده های تراز آب زیرزمینی چاه های پیزومتری (19 چاه) دشت ممسنی استفاده شده است. این آمار مربوط به مهر و موم های 83-82 تا سال آبی 92-91 می باشد. همچنین از آمار بارش ایستگاه نورآباد برای تعیین دوره های ترسالی و خشک سالی استفاده شده است. در این تحقیق با استفاده از شاخص SPI خصوصیات خشک سالی و دوره های آن ارزیابی شده، جهت بررسی اثر دوره های ترسالی و خشک سالی بر منابع آب زیرزمینی از روش همبستگی و رگرسیون استفاده شده است. نتایج حاصل نشان می دهد خشک سالی ها باعث افت آب های زیرزمینی شده است.

خشک سالی ها از جمله مهم ترین بلایای طبیعی هستند که علی رغم تلفات انسانی کم، از خسارت های اقتصادی و تبعات اجتماعی فراوانی برخوردار هستند. خشک سالی ها به سه شکل اقلیمی، هیدرولوژی و کشاورزی دیده می شوند، که نوع اول آن در وقوع و خاتمه انواع دیگر از تقدم و اولویت برخوردار است. تحقیق حاضر خشک سالی اقلیمی را مد نظر قرار داده و تاثیر بارندگی را بر شاخص های این نوع از خشک سالی ارزیابی کرده است. بدین نحو که ابتدا آمار بارندگی تمامی ایستگاه ها مورد توجه واقع شد و از بین تمامی ایستگاه های موجود، 36 ایستگاه که دارای آمار هواشناسی کامل تر و معتبرتری نسبت به بقیه ایستگاه ها بودند، انتخاب شدند. سپس از بین شاخص های خشک سالی اقلیمی شش شاخص RAI،SIAP،PNPI،DI،Z و SPI را برگزیده و خشک سالی هر کدام از ایستگاه های انتخابی به وسیله این شاخص ها تعیین گردید. در نهایت رابطه تغییرات بارندگی با نتایج هر یک از شاخص ها به وسیله سه روش مورد سنجش قرار گرفت. روش اول تاثیرات مستقیم بارندگی بر شاخص ها، روش دوم سنجش شاخص های خشک سالی با روش TOPSIS و روش سوم پهنه بندی ضرایب همبستگی شاخص ها با بارندگی در سطح ایران. در پایان مشخص گردید شاخص DI بیشترین رابطه را با بارندگی داشته و در تمامی پهنه ایران این رابطه با ضریب همبستگی بالا و به یکسان مشاهده می گردد.

استفاده موثر از موقعیت میراث تاریخی و جاذبه های فرهنگی و طبیعی در مسیر اهداف توسعه و تقویت گردشگری، از سیاست های کلی آمایش سرزمین است. غالبا این مهم، با ارزیابی توان توسعه گردشگری انجام می پذیرد اما ارزیابی توان گردشگری، صرفا بیانگر موقعیت ایده آل یا بالقوه توسعه گردشگری در مناطق است، از این رو توجه به شرایط کنونی مناطق نیز در توان سنجی ضروری است. جزیره قشم با دارا بودن انواع جاذبه های تفرجی، در زمینه گردشگری، به جایگاهی که شایسته آن است، دست نیافته است. در این مطالعه توان توسعه گردشگری در جزیره قشم با بهره گیری از معیارهای اکولوژیکالزام آور و معیارهای شایستگی تعیین شد. سپس با بهره گیری از مولفه تقاضا در جامعه میزبان و در جامعه گردشگران، توان بالفعل توسعه گردشگری در جزیره قشم تعیین شد. در نقشه پهنه های بالفعل توسعه گردشگری شش طبقه توان از مناطق دارای توان تا مناطق بدون توان توسعه گردشگری، شناسایی شد. در نگاه ساده، مظاهر زمین گردشگری جزیره قشم، موقعیت ویژه ای را به منظور توسعه توان اکولوژیک گردشگری در قشم ارائه می دهند اما بررسی فاکتور تقاضا، ماهیت دوگانه آن ها در اثرگذاری بر توان گردشگری جزیره قشم را آشکار می سازد. در نقشه توان بالفعل، طبقات توان چهارم و پنجم گردشگری، مناطقی با اندک توان توسعه گردشگری را شامل می شود. این درحالی است که وجود مظاهر تفرجی زمین شناسی، یادآور وجود پتانسیل بالقوه گردشگری در این گستره است، چنین تضادی در نتیجه دخالت مولفه تقاضا و نقشه سازی شاخص های دو معیار «منابع تفرجی» و «آرای گردشگران» است.