پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1396 | دوره:33 | شماره:1 (پیاپی 66) |تعداد مقالات:6

تشخیص اثر رسوبات بادی در رسوبات دریاچه ای عامل مهمی جهت بازسازی تغییرات محیطی و همچنین شناخت فراوانی و زمان توفان های گردوغبار دیرینه است. بر اساس آزمایش مغناطیس سنجی، شکل منحنی های توزیع اندازه ذرات و دیگر عوامل دانه بندی، به علاوه سنگ نگاری، ما حضور اجزای رسوبی بادی در توالی رسوبی دو مغزه 6.2 و 6.8 متری در دریاچه هامون، شرق ایران را مشخص نمودیم. بزرگ ترین قله نمایی منحنی توزیع اندازه ذرات (بین 30-20 میکرومتر) نشان داد رسوبات سیلتی رسی تیره رنگ رخساره A با مقادیر کم پذیرفتاری مغناطیسی (4.2-5.2×10-4SI) با میزان زیاد بقایای گیاهی، کاروفیت و پوسته های صدفی کربناتی، در یک محیط بارآور دریاچه ای بدون حضور باد ته نشست نموده اند. این رخساره که معرف اواخر یخبندان و اوایل هولوسن است، توسط تضعیف مرکز پرفشار سیبری و بادهای غربی به علاوه افزایش دمای سطح آب اقیانوس اطلس شمالی و دریای عربی مشخص می گردد. در اوایل تا اواسط هولوسن تضعیف تدریجی مونسون به همراه قدرت گیری پرفشار سیبری و بادهای غربی منجر به وزش توفان های شدید در حوضه سیستان شده که توسط ماسه های سیلتی قهوه ای با پذیرفتاری مغناطیسی زیاد و نمای توزیع ذرات بیش از 100 میکرومتر در رخساره B نشان داده می شود. محیط دیرینه اواسط تا اواخر هولوسن سیستان کم وبیش مشابه حال حاضر بوده است. در این زمان که توسط رخساره C معرفی می گردد، ورود دوره ای رسوبات بادی توسط توفان های پرانرژی قابل مقایسه با بادهای حاضر 120 روزه، مشخص است. نشانه های توفان های گردوغبار دیرینه در این دوره توسط نوسان های زیاد پذیرفتاری مغناطیسی و حضور لایه های حاوی ماسه در توالی رسوبی هر دو مغزه اثبات می گردد.

این مقاله نمایانگر تجزیه و تحلیل های چینه نگاری سکانسی در توالی نهشته های دریایی کم عمق الیگو- میوسن در چاه یورته شاه-1 و برش سطحی موره کوه (جنوب تهران) است. این مطالعه بر اساس سنگ چینه نگاری، تعیین چهارچوب زمانی جهانی بر اساس بیوزون های استاندارد اروپایی، تعبیر و تفسیر رخساره ها، محیط های رسوبی دیرینه و چینه نگاری سکانسی انجام شده است. در برش زیر سطحی یورته شاه-1، بخش های c4 تا f و در برش سطحی موره کوه فقط بخش f از سازند قم قابل تفکیک است. مطالعات زیست چینه نگاری نشان داد که مجموعه فرامینیفرهای کف زی در محدوده مورد مطالعه مشابه با مجموعه فسیلی در غرب تتیس و خاورمیانه است. سن سازند قم بر اساس مجموعه فرامینیفرهای بزرگ آکیتانین تا بوردیگالین (SBZ 24-25) تعیین شد. این مطالعه نشان داد که محیط رسوبی سازند قم مربوط به رمپ کربناته است. بر اساس نوع بافت رسوبی و درصد آلوکم های اسکلتی و غیر اسکلتی تعداد 2 عدد رخساره سنگی و 9 عدد ریز رخساره از رمپ بیرونی تا رمپ درونی تشخیص داده شده است. مطالعات چینه نگاری سکانسی در این برش به شناسایی سه سکانس درجه سوم در برش زیر سطحی یورته شاه-1 و یک سکانس رسوبی درجه سوم در برش سطحی موره کوه منجر گردید. سکانس اول به سن آکیتانین دربرگیرنده بخش c4، سکانس دوم و سوم به سن بوردیگالین در بردارنده بخش های e, d و f هستند.

در این تحقیق نهشته های کربناته – تبخیری دونین میانی- بالایی برش کوه رضاآباد (55 کیلومتری جنوب غربی دامغان) متعلق به سازند بهرام، مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. ضخامت این نهشته ها حدود 166 متر و از دو واحد کربناته پائینی و بالایی و یک واحد تبخیری در بخش میانی تشکیل گردیده اند. نمونه برداری منظم برای بررسی کنودونت ها به شناسایی 12 گونه کنودونتی زیر منجر گردید:Icriodus excavates; I. subterminus; I. expansus; I. brevis; I. iowaensis; Polygnathus alatus; P. webbi; P. aequalis, P. prepolitus, P. xylus, Polygnathus sp. A; Polygnathus sp. B.بررسی گستره سنی کنودونت ها، حاکی از سن ژیوتین پسین (زون کنودونتی subterminus) تا فرازنین پسین (تا زیست زونrhenana Zone ) برای نهشته های مورد مطالعه است. همچنین پراکندگی گونه های بازوپایان:Douvillina sp., Adolfia sp., Aullacella sp., Athyris sp., Schizophoris sp., Athrypa sp., Cyrtospirifer sp., Uchtospirifer sp.دلالت بر حضور نهشته های دونین دارد. در محدوده واحد کربناته پایینی نمونه های B4 و B5، دو لایه مملو از صدف های استراکدهای چند لایه وجود دارد. این استراکدها متعلق به زیر راسته Eridostracina از راسته Palaeocopida هستند که در این مطالعه دو جنس Cryptophyllus و Schaefericoncha شناسایی گردیدند. جنس های مذکور از نهشته های استوایی- نیمه استوایی سیلورین تا کربونیفر مناطق مختلف جهان از جمله: لهستان، آلمان، روسیه و آمریکا نیز گزارش شده است.

این مطالعه به بررسی بیوستراتیگرافی توالی رسوبات کرتاسه زیرین، شامل سازندهای سرچشمه و سنگانه در غرب حوضه کپه داغ (در برش های قلعه جق و یزدان آباد)، از نقطه نظر نانوفسیل های آهکی می پردازد. ضخامت این دو سازند در برش قلعه جق، در مجموع 4060 متر و در برش یزدان آباد 1140 متر است. بر اساس مطالعات انجام شده، در مجموع 58 گونه از 29 جنس متعلق به 17 خانواده، در این دو برش شناسایی شدند و پراکندگی آن ها ثبت گردید. بر اساس الگوی پراکندگی نانوفسیل های آهکی شاخص، حضور قسمت فوقانی بیوزون نانوفسیلی NC6، زون NC7A،  NC7(B&C)و قسمت های تحتانی بیوزون NC8 در برش قلعه جق و قسمت فوقانی بیوزون نانوفسیلی NC5، زون NC6، NC7A و قسمت های تحتانی بیوزون NC7B در برش یزدان آباد، محرز شده است. بنابر نانوفسیل های آهکی شاخص، سن آپسین پیشین تا ابتدای آپسین پسین برای سازند سرچشمه و آپسین پسین تا آلبین پیشین برای سازند سنگانه، در برش قلعه جق و سن بارمین پسین تا ابتدای آپسین پیشین برای سازند سرچشمه و آپسین پیشین تا ابتدای آپسین پسین برای سازند سنگانه، در برش یزدان آباد پیشنهاد می گردد.

سازند شیشتو در برش چینه شناسی کوه تیر، شمال غرب کرمان، شامل شیل، ماسه سنگ، دولوستون، و کنگلومرا است. این واحد سنگی در مقطع چینه شناسی مورد مطالعه به طور پیوسته روی سازند بهرام و با ناپیوستگی زیر سازند سردر قرار دارد. پالینوفلورای نسبتا متنوعی با حفظ شدگی ضعیف تا متوسط شامل میکروفیتوپلانکتون های دریایی (آکریتارک ها و پرازینوفیت ها)، اسپورهای ترایلت و مونولت، اسکلوکودونت ها، و کیتینوزوآ ها در نهشته های سازند شیشتو در برش چینه شناسی کوه تیر وجود دارد. الگوی پراکندگی اسپورها به معرفی دو بیوزون تجمعی منجر شده که به صورت غیر رسمی با عنوان assemblage biozone B و assemblage biozone A نام گذاری شده اند. با توجه به حضور پالینومورف های دارای ارزش چینه شناسی نظیر Cristatisporites triangulatus, Geminospora lemurata و lepidophyta Retispora در پالینوفلورای سازند شیشتو، نهشته های مورد مطالعه به دونین پسین (فرازنین- فامنین) نسبت داده می شوند. بررسی نسبت میکروفیتوپلانکتون های دریایی به اسپورها و همچنین نسبت میکروفیتوپلانکتون های با زوائد بلند نسبت به انواع ساده دارای زوائد کوتاه نشان دهنده تشکیل نهشته های یاد شده در محیط دریایی کم عمق و نزدیک به ساحل است. قرابت اسپورهای یافت شده نشان می دهد در پوشش گیاهی اطراف حوضه رسوبی مذکور، گیاهان متعلق به Progymnospermopsida, Lycopsida, Equisetopsida و Filicopsida فراوانی و تنوع بیشتری داشتند.

حوضه آبریز رودخانه مولید در جنوب شرقی شهرستان قاین، استان خراسان جنوبی واقع شده است. در این مطالعه، بررسی اختصاصات رسوب شناسی (شامل مطالعات بافتی، رخساره های رسوبی، عناصر ساختاری و سبک کانال رودخانه بر اساس رسوبات رخنمون یافته در دیواره کانال) و هیدرولوژیکی دیرینه (با استفاده از حداکثر اندازه قطعات و ضخامت دسته طبقات مورب در هر رخساره رسوبی گراولی) رودخانه مولید صورت گرفته است. آنالیز اندازه دانه نشان می دهد که روند تغییر اندازه ذرات از الگوی نمایی کاهش به سمت پایین دست به طور کامل پیروی نمی کند. این تغییر الگو به دلیل میزان مقاومت سازندهای اطراف رودخانه در برابر فرسایش و فعالیت کشاورزی در داخل و حواشی کانال رودخانه است. عوامل فوق در بعضی از موارد باعث کاهش اثر جورشدگی انتخابی و سایش در طول رودخانه شده و باعث ایجاد دو ناپیوستگی و سه پیوستگی رسوبی شده است. این حوضه شامل مجموعه ای از نهشته های گراولی (Gmm, Gmg, Gcm, Gci, Gh)، ماسه ای (Sh) و گلی (Fl, Fm) است. رخساره های موجود در پنج عنصر ساختاری رسوبات پر کننده کانال (CH)، سدها و اشکال لایه ای گراولی (GB)، نهشته های حاصل از جریان گراویته ای رسوب (SG)، اشکال لایه ای ماسه ای ( (SBو رسوبات دانه ریز دشت سیلابی (FF) شکل گرفته اند. بر اساس رخساره های رسوبی و عناصر ساختاری شناسایی شده و بر مبنای مدل های رخساره ای رودخانه ای ارائه شده، دو مدل رسوبی برای رودخانه مولید پیشنهاد شده است. تخمین پارامترهای هیدرولوژیکی دیرینه بر اساس اختصاصات رسوبات گراولی انجام شده است.