مطالعات بین رشته ای دانش راهبردی
سال:1397 | دوره:8 | شماره:33 |تعداد مقالات:10

حفظ استقلال کشور در همه ى زمینه ها و جلوگیرى از نفوذ و رخنه ى دشمنان، جزو اصول تغییرناپذیر انقلاب است، مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در فرمایشات خود، ضرورت و اهمیت توجه به تهاجم فرهنگی، شبیخون فرهنگی، ناتوی فرهنگی و تهدیدات نرم را بارها به سیاست مداران کشور گوشزد نموده اند. از این رو، پژوهش حاضر با هدف تبیین فرمایشات حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در خصوص نفوذ به رشته تحریر درآمده است. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و با روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. داده های لازم با استفاده از مطالعه کتا خانه ای جمع آوری و با استفاده از تکنیک تحلیل محتوای کیفی مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته است. جامعه آماری پژوهش، فرمایشات حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) که با روش سرشماری، کلیه بیانات، بررسی و تحلیل گردیدند. یافته های پژوهش حاکی از آن است که دشمن پس از تلاش های فراوان و متعدد و انتخاب راهبرد های متنوع (جنگ، تهدید، تحریم و. . . ) به منظور ضربه زدن به نظام و براندازی جمهوری اسلامی و ناکام ماندن، در نهایت تلاش می نماید راهبرد استفاده از ابزارهای قدرت نرم (نفوذ) را در کنار سایر ابزارهای قدرت سخت و نیمه سخت انتخاب و از این طریق به دنبال تحقق اهداف خود می باشد.

در شرایط رقابتی موجود، توسعه ی راهبردی استعداد ها، فرایندی است که برای استعداد های برتر فرصت هایی فراهم می کند تا شایستگی های لازم را برای ایفای نقش های آتی و حفظ مزیت رقابتی سازمان، کسب کنند. هدف پژوهش حاضر، شناسایی عوامل موثر بر توسعه راهبردی استعدادها می باشد که با استفاده از روش تحقیق آمیخته انجام گرفته است. در این پژوهش، ابتدا به روش کیفی با 15 نفر از خبرگان علمی و تجربی، به صورت هدفمند مصاحبه اکتشافی به عمل آمد و داده ها با استفاده از روش تحلیل مضمون، مورد بررسی و تجزیه وتحلیل قرارگرفتند. در بخش کمی، برای دستیابی به سطوحی از تعمیم پذیری در نمونه بزرگ تر، روش تحقیق توصیفی-همبستگی استفاده شد که با روش نمونه گیری تصادفی ساده، تعداد 152 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای آزمون مدل مفهومی، داده های تجربی از طریق پرسشنامه محقق ساخته، جمع-آوری و با بهره گیری از مدل سازی معادلات ساختاری در نرم افزار PLS تحلیل گردیدند. نتایج به دست آمده از آزمون فرضیه های پژوهش حاکی از تاثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم عوامل سازمانی بر توسعه استعدادها است و عوامل فردی نیز در این رابطه نقش میانجی دارند. بنابراین بهبود عوامل سازمانی، باعث تقویت و افزایش عوامل فردی در بین استعدادها گردیده و در نهایت به توسعه آن ها منجر می شود.

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش و جایگاه منطق استدلال استرجاعی در علوم راهبردی به رشته تحریر درآمده است. در این میان، منطق استدلال استرجاعی در کنار دو منطق استدلال قیاسی و استقرایی، از ظرفیت قابل توجهی در پژوهش ها به ویژه پژوهش های راهبردی که دارای ماهیتی پیچیده، پنهان، لایه لایه و تکوینی دارند، برخوردار است. از منظر منطق استرجاعی، واقعیت ها از حیث هستی شناختی در ساختاری کلیت پایه، دارای وابستگی متقابل و پنهان، تکوین و شکل پیدا می کنند. بنیان های نظری این روش در مکاتبی چون دیالکتیک، پراگماتیسم، نسبی گرایی، پست مدرنیسم و ریخت یابی قابل مشاهده می باشد. منطق استرجایی دارای پنج راهبرد شامل: تفکر خلاف واقع، آزمایش های فکری و اجتماعی، مطالعه شرایط آسیب شناختی، مطالعه موارد بحرانی و مقایسه موارد متفاوت می باشد. همچنین در این منطق، شش مرحله ی توصیف، دقت و وضوح تحلیلی، بازتوصیف نظری، نمونه گیری موارد بحرانی، مقایسه نظری، ساختاربندی و زمینه بخشی برای پژوهش درنظر گرفته شده است.

صادرات محصولات دانش بنیان با فناوری بالا به دلیل نقش تاثیرگذار بر ایجاد ارزش افزوده و ارزآوری، برای اقتصاد ملی کشورهای درحال توسعه بسیار بااهمیت تلقی می شود. ضمن اینکه نتایج فعالیت های این صنایع به دیگر بخش های اقتصادی منتقل می شود و به افزایش بهره وری و گسترش کسب و کار می انجامد. بر اساس دیدگاه بسیاری از صاحب نظران اقتصادی، آینده تحولات اقتصادی در گرو بسط فعالیت های دانش محور، ایجاد نوآوری در محصولات و گسترش و نفوذ آن در تمامی عرصه های تولیدی و صادراتی خواهد بود. در پژوهش حاضر، سیاست کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه در مورد توسعه صادرات محصولات دانش بنیان با فناوری بالا با استفاده از مدل داده های پنل برای دوره زمانی 2015-1995 و با توجه به متغیرهای قیمتی و غیرقیمتی، عوامل مؤثر بر صادرات محصولات دانش بنیان با فناوری بالا مورد آزمون قرار می گیرد. نتایج پژوهش نشان داد که متغیرهای سرمایه گذاری مستقیم خارجی، نرخ ارز مؤثر واقعی، درجه باز بودن اقتصاد و شاخص حکمرانی در هر دو گروه از کشورها بر صادرات محصولات دانش بنیان با فناوری بالا تأثیر مثبت و معنادار دارند و زیرساخت های اطلاعات و ارتباطات تنها در گروه کشورهای توسعه یافته بر صادرات محصولات دانش بنیان مؤثر است و در کشورهای در حال توسعه بی معنی می باشد.

دانشگاه به مثابه مهم ترین نهاد خلق و توزیع دانش، می تواند نقش مهم و تاثیرگذاری در تدارک امنیت جامعه ایفاء نماید. پژوهش حاضر با هدف آسیب شناسی کارکردهای دانشگاه ها در تدارک امنیت جامعه با روش ترکیبی اکتشافی به رشته تحریر درآمده است. نتایج تحلیل محتوا و کد گذاری مصاحبه ها، 86 نشانگر را شناسایی نمود. نشانگرها در غالب 4 بُعد مدیریتی، آموزشی، پژوهشی و اجتماعی – فرهنگی طبقه بندی شدند. در بخش کمی، بر اساس ابعاد و نشانگرهای شناسایی شده، پرسشنامه آسیب شناسی کارکردهای دانشگاه ها در تدارک امنیت جامعه طراحی و در بین 172 نفر توزیع گردید. نتایج پژوهش حاضر بیانگر این است که آسیب کارکردی دانشگاه در تدارک امنیت جامعه، مشتمل بر چهار بُعد حوزه مدیریتی: بهره گیری بهینه منابع، حوزه آموزش: انتقال و تعمیق آگاهی، حوزه پژوهش: درک منطقی امور و حوزه اجتماعی – فرهنگی: مسئولیت پذیری آگاهانه است. مهم ترین آسیب احصاء شده در بعد مدیریتی، گسترش بی رویه کمی گرایی در توسعه دانشگاه ها بدون توجه کافی به کیفیت، در بعد آموزشی، جاری بودن فرهنگ جزوه خوانی و حافظه محوری به جای تعقل و نوآوری در بین دانشجویان، در بعد پژوهشی، ناهماهنگی بین مؤسسات تحقیقاتی و مراکز دانشگاهی با نیازهای جامعه و دستگاه های اجرایی و در بعد اجتماعی و فرهنگی، ضعف شدید فعالیت نهادهای صنفی و تشکلی در دانشگاه ها می باشد

جریان بنیادگرایی اسلامی به دلایل ضعف اقتصادی و سیاسی، گسترش استبداد، فساد و تنش های قومی و مذهبی، با حمایت های برخی قدرت-های منطقه ای و فرامنطقه ای توانست در آسیای مرکزی به حیات خود تداوم بخشد. عملکرد گروه های بنیادگرا در کشورهای آسیای مرکزی، پیامدهای سیاسی-امنیتی قابل توجهی را برای منطقه حساس غرب آسیا رقم زده که آثار آن بیشتر کشورهای منطقه ازجمله جمهوری اسلامی ایران را هدف قرار داد. با عنایت به موارد فوق، پژوهش حاضر درصدد بررسی تهدیدات امنیتی جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی مبتنی بر بنیادگرایی اسلامی با تأکید بر بُعد نرم افزاری می باشد. نوع پژوهش حاضر، کاربردی و روش آن توصیفی تحلیلی است. به منظور شناسایی تهدیدات امنیتی ج. ا. ا ناشی از فعالیت های بنیادگرایی اسلامی در آسیای مرکزی در حوزه نرم افزاری و دستیابی به مدل مطلوب در این زمینه، بعد از توزیع پرسشنامه، اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزارهای اس. پی. اس. اس و آموس، مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت که نتایج حاصله فرضیه پژوهش مبنی بر «تهدیدات امنیتی ج. ا. ا در آسیای مرکزی ناشی از فعالیت های بنیادگرایی اسلامی در حوزه نرم افزاری شامل اندیشه مذهبی، اندیشه قومی و اندیشه نژادی است» را تائید می نماید؛ ضمن اینکه مؤلفه اندیشه مذهبی بیشترین تأثیر را در تهدیدات امنیتی بعد نرم افزاری داشته است.

جهان عرصه رقابت و همکاری بازیگران سیاسی-فضایی و کنشگران اقتصادی برای تأمین امنیت، حفظ منافع ملی و بهره گیری از فرصت ها، برای افزایش سطح رفاه و برخورداری از امتیازات است. یکی از مهم ترین عوامل دسترسی به این مهم، سیاست گذاری و به کارگیری قدرت دریایی است. هنر استراتژیست ها برای بهره گیری از دریا، منوط به تدوین راهکارهای هدفمند و طرح های عملیاتی بلندمدت است. استراتژی دریایی، به معنای توانایی یک کشور در استفاده کامل، آزادانه و امن از دریاها برای دستیابی به اهداف ملی است. هدف پژوهش حاضر، بررسی نقادانه نظریه های مطرح قدرت دریایی و ارائه تعریفی جدید از استراتژی دریایی است که تمام مؤلفه های تأثیرگذار بر قدرت دریایی را دربرگیرد. این پژوهش از لحاظ هدف، بنیادی و به روش توصیفی و تحلیلی انجام شده و داده ها و اطلاعات موردنیاز آن نیز به روش کتابخانه ای (کتب، نشریات و اینترنت) گردآوری شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که مؤلفه های اثرگذار در تدوین استراتژی دریایی عبارتند از: اقتصاد دریایی، نیروی دریایی، فرهنگ دریایی، جغرافیا، قوانین و مقررات و همچنین سیاست و دپیلماسی منطقه ای و جهانی که نیاز به مدیریت یکپارچه و هماهنگ در تمامی زمینه ها دارد.

با توجه به تاثیر قدرت بر روند تعاملات، بررسی و مطالعه ی مداوم سطوح قدرت و تغییرات گسترده آن در مناطق مختلف جغرافیایی بر اساس شاخص ها و مولفه های موثر در قدرت ملی از ضروریاتی است که غفلت از آن می تواند تبعات امنیتی را به همراه داشته باشد. از همین رو دریای خزر که از سال1991میلادی جزء مناطق بین المللی جدید قلمداد می گردد، به دلایل ژئواستراتژیکی و ژئوپلیتیکی دارای شرایط ویژه ای شده که علاوه بر تغییر در روند قدرت یابی کشورهای منطقه، حضور و رقابت بازیگران فرامنطقه ای را به خود معطوف داشته است. با توجه به چالش های امنیتی متصور نسبت به تغییر سطوح قدرت بازیگران این منطقه ژئوپلیتیکی علیه جمهوری اسلامی ایران؛ پژوهش حاضر به روش توصیفی-تحلیلی با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و با استفاده از مدل ماتریسی و تحلیل آماری، وزن ژئوپلیتیکی هر یک از کشورهای منطقه براساس 125 شاخص در قالب 6 عامل اقتصادی، سیاسی، نظامی، سرزمینی، فرهنگی-اجتماعی و علمی بررسی شده است. بر اساس نتایج پژوهش که با جمع امتیاز فاکتورهای شش گانه و حاصل شدن امتیاز نهایی و قدرت ملی کشورهاست، می توان بیان نمود که روسیه قدرت سازه ای، ایران قدرت منطقه ای، آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان قدرت های ملی در منطقه هستند.

در دنیای امروز، علم، فناوری و نوآوری اساسی ترین عامل پیشرفت در عرصه های اقتصادی، صنعتی و دفاعی محسوب می شوند. این عوامل، مسیر و راه شکوفایی حوزه دفاعی از طریق تولید دانش بنیان را میسر می سازند. با عنایت به موارد فوق، پژوهش حاضر درصدد بررسی عوامل موثر بر دفاع دانش بنیان می باشد و سعی در بررسی تاثیر و ارتباط علم، فناوری و نوآوری با دفاع دانش بنیان دارد. پژوهش حاضر در مرحله نخست براساس روش تحلیل محتوای کیفی به واکاوی اسناد بالادستی کشور و بر اساس گفتمان ولایت فقیه پرداخته و پس از تایید شاخص های احصا شده توسط خبرگان حوزه مربوطه و با استفاده از آزمون کای دو (59 شاخص )، در مرحله دوم به بررسی ارتباط بین مولفه ها با استفاده از مدلسازی معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزئی در بین 384 نفر از محققین و مدیران پرداخته است. پس از تحلیل عاملی و آزمون فرضیه ها، مشخص گردید که مولفه های علم، فناوری و نوآوری علاوه بر تاثیرگذاری مثبت بر همدیگر می توانند باعث افزایش محوریت دانشی در حوزه دفاع نیز شوند.

تاکید مقام معظم رهبری حضرت امام خامنه ای (مدظله العالی) در وضعیت جدید و مطالبه تشکیل بسیج ده ها میلیونی، گویای این مهم است که بسیج دانشجویی در رویارویی با تهدیدهای گسترده و تثبیت نظام، نقش مهم و راهبردی دارد که حوزه کارکرد آن بسیار گسترده، گوناگون و فراگیر است؛ زیرا دانشجویان آینده سازان جامعه بوده و می توانند منشأ بسیاری از تحولات، تعاملات، مسائل، هنجارها و ناهنجاری های اجتماعی، سیاسی و امنیتی باشند. با عنایت به موارد فوق، پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل و راه کارهای جذب دانشجویان جهت فعالیت در بسیج دانشجویی به رشته تحریر درآمده است. روش پژوهش حاضر کیفی و با بهره گیری از رویکرد داده بنیاد انجام شده است. جامعه ی آماری پژوهش 30 نفر می باشد که برای تحلیل داده ها از روش های کدگذاری باز، محوری و انتخابی استفاده گردیده است. یافته ها و نتایج پژوهش نشان می دهد که عواملی نظیر جذب امکانات سخت افزاری و نرم افزاری، تبلیغات، ارتباطات، عوامل درون سازمانی، انگیزش ها، باورها و عقاید بر افزایش فعالیت در بسیج دانشجویی موثر است، لذا کشف ابعاد اصلی به همراه تبیین ویژگی ها و زیرمقولات در هر بُعد، این امکان را فراهم آورده تا در هر قسمت بتوان آسیب ها را شناسایی و راه کارهای مؤثر در جذب را ارائه نمود.