پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی (مجله پژوهشی علوم پایه دانشگاه اصفهان)
سال:1396 | دوره:33 | شماره:3 (پیاپی 68) |تعداد مقالات:6

استفاده از اطلاعات اکوگروه های اسپورومورفی (Sporomorph EcoGroups: SEGs) و جوامع گیاهی مربوط به آن، یکی از روش های ممکن برای بازسازی وضعیت دیرینه محیط تشکیل رسوبات دربرگیرنده به شمار می رود. باتوجه به تنوع، فراوانی و حفظ شدگی بسیار خوب میوسپورها در نهشته های سازند دلیچای این روش برای تعیین برخی پارامترهای پالئواکولوژیک محیط ته نشست رسوبات این واحد سنگی در برش های چینه شناسی شرف و تپال، البرز مرکزی و شرقی استفاده شده است. پالینومورف های شاخص محیط های خشکی، اسپورها و پولن ها (اسپورومورف ها) در گروه های اسپورومورفی (Sporomorph EcoGroups: SEGs) طبقه بندی شده اند که هریک با در نظر گرفتن گیاه (هان) والد آنها وضعیت محیطی خاصی را نشان می دهند. بر اساس داده های مربوط به اکوگروه های اسپورومورفی در نهشته های سازند دلیچای به طور نسبی کاهش میوسپورهای معرف جوامع گیاهی Upland/Lowland و افزایش میوسپورهای معرف جوامع گیاهی Lowland/Coastal-Tidal influenced معرف پایین بودن سطح آب دریا و رسوب گذاری در محیط کم عمق در نظر گرفته می شوند. همچنین، مطالعه نسبت اسپورومورف های drier/wetter و warmer/cooler نشان می دهد در زمان تشکیل نهشته های سازند دلیچای (دوگر) در هردو برش چینه شناسی مدنظر، آب وهوای گرم- نیمه گرم و با رطوبت زیاد حاکم بوده است. فراوانی نسبی چشمگیر اسپورهای منتسب به سرخس ها در پالینوفلورای مدنظر نیز این نتیجه را تایید می کند.

توالی های کامبرین زیرین - میانی در منطقه شیرگشت، واقع در بلوک طبس ایران مرکزی، حاوی مجموعه اثرفسیل ها با تنوع و فراوانی بالا از اثرفسیل های بندپایان است. این اثرفسیل ها حاوی الگوی رفتاری خزیدن (Cruziana)، استراحت (Rusophycus)، حرکتی (Diplichnites)، گریزینگ مایل (Dimorphichnus) و گریزینگ شناگر (Monomorphichnus) هستند. مجموعه اثر فسیل های گزارش شده از توالی های کامبرین زیرین - میانی در بلوک طبس ازنظر چینه شناسی اهمیت گسترده ای دارد و شواهد مهمی از طرح تکاملی جانداران در طول فاز اولیه زندگی روی زمین فراهم می کند. در نتیجه نبود فوناهای تریلوبیت مشخص از کامبرین - زیرین - میانی در توالی های بلوک طبس از ایران مرکزی، مطالعات اثرفسیل ها برای تعیین سن این توالی ها از دیدگاه چینه شناسی مهم تلقی می شود. بر اساس ایکنواستراتیگرافی کروزیانا و تطابق با اثرگونه های مشابه از توالی های با سن مشابه، سن واحد شیلی سازند لالون، اواخر کامبرین زیرین تا اوایل کامبرین میانی است. توزیع اثرفسیل ها در توالی های کامبرین زیرین - میانی نشان دهنده شرایط دیرین زیست شناسی مناسب ازجمله وجود غذای فراوان و اکسیژن کافی در بستر رسوبی است. به هرحال، تنوع و فراوانی کمِ اثرفسیل ها، اندازه کوچک آنها، توزیع پراکنده با شدت زیست آشفتگی مجموعه اثرفسیل ها و غالب بودن فعالیت بندپایان همراه با مورفولوژی ساده آنها نشان دهنده ایکنوفاسیس های دریایی لب شور در محیط های با نوسانات زیاد شرایط محیطی همچون خلیج های دهانه ای است. با وجود نبود فوناهای تریلوبیت مشخص از کامبرین - زیرین - میانی، مجموعه اثرفسیل ها ابزار مناسبی برای تعیین سن این توالی ها در بلوک طبس از ایران مرکزی است.

در پژوهش حاضر، طبقه بندی زیست چینه نگاری سازند گورپی در طاقدیس سمند بر اساس نانوفسیل های آهکی بررسی شده است. ضخامت سازند گورپی در این محدوده، 197 متر و از شیل و مارن با توالی های آهک رسی تشکیل شده است. مطالعه نانوفسیل های آهکی به شناسایی 45 جنس و 96 گونه و طبقه بندی ترادف رسوبی در 11 بیوزون جهانی بر پایه پراکندگی نانوفسیل های شاخص منجر شد. باتوجه به بیوزون های شناسایی شده، رسوبگذاری سازند گورپی از زمان کامپانین میانی شروع شده و تا پالئوسن پسین (سلاندین) ادامه داشته است و گذر کرتاسه - پالئوژن به طور پیوسته در بخش بالایی سازند گورپی قرار دارد. با توجه به نبود بیوزون های نانوفسیلی NP2-NP4، یک ناپیوستگی در وقایع زیستی در بخش بالایی رسوبات دانین ثبت شده که همراه با شواهد رسوب شناسی است. در مقایسه با مطالعات پیشین که بر اساس فرامینیفرهای پلانکتونی انجام شده، انفصال رسوب گذاری در گذر کرتاسه - پالئوژن بر اساس زون های نانوفسیلی دیرهنگام تر بوده است و شرایط محیط رسوبی طی این مرز پیوستگی دارد.

سازندهای دالان - کنگان و عرب به ترتیب با سن پرمو - تریاس و ژوراسیک بالایی، مخازن کربناته - تبخیری مهمی اند که با تاثیر از ناهمگنی های رخساره ای و دیاژنزی شکل گرفته اند. هدف اصلی این مطالعه، مقایسه کانی شناسی اولیه اجزا، سیستم منافذ غالب و تاثیر فرایندهای دیاژنزی بر ویژگی های پتروفیزیکی و کیفیت مخزنی سازندهای دالان - کنگان و عرب در خلیج فارس است. برای رسیدن به این هدف، از تلفیق توصیف مغزه ها، مطالعات پتروگرافی و داده های تخلخل - تراوایی مغزه در دو میدان هیدروکربنی خلیج فارس استفاده شده است. مطالعه سیستم منافذ نشان داد انواع مختلفی از منافذ در جریان سیال و تولید هیدرکربن در سازندهای دالان - کنگان و عرب مشارکت داشته اند. این منافذ، تخلخل های بین دانه ای، بین بلوری، حفره ای مرتبط و غیرمرتبط و ریزتخلخل ها هستند. کانی شناسی اولیه اجزا در توزیع سیستم منافذ و روند تغییرات دیاژنزی نقش مهمی داشته است. طی پرمو - تریاس و ژوراسیک بالایی به ترتیب ترکیب آب اقیانوس ها برای نهشت اجزای غیراسکلتی با ترکیب آراگونیتی و کلسیتی مناسب بوده است. در سازندهای دالان و کنگان، تخلخل های قالبی و در مقابل در سازند عرب، تخلخل های بین بلوری و بین دانه ای نوع سیستم منفذی غالب هستند. ریزتخلخل ها که عموما در رخساره های گل غالب فراوانی بالاتری نشان می دهند، در سازند های دالان - کنگان در مقایسه با عرب توسعه بیشتری دارند. مطالعات دقیق دیاژنزی نشان داد توالی های مطالعه شده در معرض فرایندهای انحلال، سیمانی شدن، کانی زایی تبخیری، دولومیتی شدن، تراکم فیزیکی و شیمیایی و شکستگی بعد از نهشته شدن قرار گرفته اند. در میان این فرایندها به نظر می رسد انحلال، سیمانی شدن و کانی زایی تبخیری مهم ترین نقش را در ویژگی های منافذ داشته اند. در حالت کلی، سازند عرب با تخلخل غالب بین بلوری و بین دانه ای در مقایسه با سازند های دالان - کنگان با تخلخل های عمدتا قالبی کیفیت مخزنی بالاتری دارد.

به منظور مطالعه زیست چینه نگاری سازند پابده در جنوب غرب ایلام، برش ماربرا انتخاب شد. در این برش، سازند پابده اساسا از مارن، شیل و سنگ آهک مارنی تشکیل شده است. مطالعه نانوفسیل های آهکی به تشخیص 72 گونه و 26 جنس منجر شد. مطابق با نخستین حضور گونه های شاخص و گسترش تجمعات فسیلی، بایوزون هایTribrachiatus contortus Zone (NP10), Discoaster binodosus Zone (NP11), Tribrachiatus orthostylus Zone (NP12), Discoaster lodoensis Zone (NP13), Discoaster sunlodoensis Zone (NP14), Nannotetrina fulgens zone (NP15), Discoaster tanii nodifer Zone (NP16), Discoaster saipanensis Zone (NP17), Chiasmolithus oamaruensis Zone (NP18), Isthmolithus recurvus Zone (NP19), Sphenolithus pseudoradians Zone (NP20), Ericsonia Subdisticha zone (NP21), Helicosphaera reticulate Zone (NP22), Sphenolithus predistintus Zone (NP23), Sphenolithus distentus Zone (NP24), Sphenolithus ciperoensis Zone (NP25) از زون بندی مارتینی (Martini ,1971) شناسایی شد. در نتیجه این مطالعه و بر اساس زون های مشخص شده، سن سازند پابده در جنوب غرب ایلام از ائوسن پیشین (ایپرزین) تا الیگوسن پسین (چاتین) پیشنهاد می شود.

توالی نسبتا کاملی از رسوبات ویزئن - سرپوخوین در البرز شمالی رخنمون دارد؛ جایی که دو برش ناصرآباد و دزده بن به منظور پژوهش های چینه شناسی انتخاب شدند. روزن داران آرکائدیسکوئیده از بهترین میکروفسیل ها برای مطالعات چینه نگاری ویزئن تا سرپوخوین هستند و به دلیل اهمیت آنها در این مطالعه بررسی شدند. در ویزئن پیشین (MFZ9)، اجداد آرکائدیسکوئیده یعنی جنس Lapparentidiscus ظاهر می شود که با ظهور متنوع و فراوان آرکائدیسکیدای ابتدایی شامل جنس های Ammarchaediscus، Glomodiscus،  Planoarchaediscusو Uralodiscus در MFZ10 ادامه می یابد. در انتهای ویزئن پیشین، نخستین ظهور Uralodiscus rotundus، زون MFZ11 را مشخص می کند. در ویزئن میانی (MFZ12)، جنس های Nodosarchaediscus و Paraarchaediscus با لیومن مقعر - زاویه دار ظاهر می شوند. هیچ گونه روزن دار شاخص قاعده ویزئن پسین تاکنون از البرز مرکزی معرفی نشده است. به نظر می رسد نبود رسوبات تحتانی ویزئن بالایی در این منطقه به دلیل اثر فاز تکتونیکی البرزین بوده که در این منطقه رخ داده است. بخش میانی ویزئن پسین (MFZ14) با اوج فراوانی Archaediscus با لیومن زاویه دار، انواع آرکائدیسکوئیده با لیومن مسدود و نیمه مسدود و نیز ظهور جنس های Neoarchaediscus و Kasachstanodiscus مشخص می شود. همچنین نخستین ظهور جنس های Archaediscus و Paraarchaediscus با لیومن زاویه دار - باریک و حضور گونه Neoarchaediscus akchimensis، ویزئن کاملا پسین (lower MFZ15) را برای این منطقه تعیین می کند. رسوبات سرپوخوین زیرین (upper MFZ15) این منطقه با ظهور انواع جدید Kasachstanodiscus و Archaediscus و نیز کاهش شدید فراوانی Paraarchaediscus،Nodosarchaediscus و Archaediscus با لیومن زاویه دار مطابقت دارد و سرپوخوین بالایی (MFZ16) با نخستین حضور جنس Brenckleina و گونه Brenckleina rugosa مشخص می شود.