جغرافیای طبیعی
سال:1396 | دوره:10 | شماره:4 (پیاپی 38) |تعداد مقالات:7

بررسی وضعیت دمای مناطق شهری و بررسی جزیره حرارتی آنها در مطالعات اقلیم شهری و علوم محیطی حائز اهمیت می باشد. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی روند تغییرات دمای هوای و الگوی جزیره حرارتی ایام گرم شهر تهران بررسی شد. در این تحقیق برای ارزیابی روند تغییرات دمای ماههای گرم سال، از آزمون ناپارامتری من – کندال بر روی داده های دیدبانی ایستگاه مهر آباد تهران استفاده شد. برای آشکار سازی الگوی فضایی جزیره حرارتی شهر تهران در ماههای گرم از تصاویر ماهواره لند ست 8 از سال 2013 تا 2015، برای ماههای ژوئن، جولای، آگوست و سپتامبر استفاده شد. در ادامه شاخص تفاضل بهنجار شده پوشش گیاهی (NDVI) بر روی تصاویر محاسیه شد. نتایج نشان داد که روند افزایشی معنی داری در مولفه های دمایی شهر تهران وجود دارد. به طوری که در نیم سده گذشته میانگین دمای سالانه 4 درجه سانتیگرداد افزایش یافته است. این روند تغییرات افزایشی در میانگین دماهای کمینه بیشتر از دیگر مولفه های دمایی مشاهده گردید. نتایج پردازش تصاویر ماهواره ایی نشان داد که بین جزیره حرارتی شهر و کاربری های فضاهای سبز ارتباط موثری وجود دارد. استفاده از شاخص های گیاهی نرمال شده نشان دهنده این است که فضاهای سبز شهری، در کاهش پدیده جزایر حرارتی در شهر نقش موثری دارند. بیشترین میزان شاخص NDVIبه طور متوسط 65/0 در سالهای 2014 و 2015 مشاهده گردید. کانون عمده جزایر حرارتی شهر تهران در ماههای گرم سال، مناطق غرب، جنوب غرب و مرکز و نیمه جنوبی می باشد. از شمال به جنوب شهر تهران با کاهش کاربری فضاهای سبز شهری و افزایش کاربری های فرسوده و کارگاهی و حمل و نقل؛ میزان گرما افزایش یافته و اقلیم شهری آن منطقه متاثر از کاربری های شهری قرار می گیرد. نتایج و دستاوردهای این تحقیق از نظر تغییرات فضایی جزایر حرارتی شهر تهران در ماههای گرم و رنگ خطر روند افزایش دمای هوا در پیوند با گرمایش جهانی برای مدیریت شهری حائز اهمیت می باشد.

هدف از این مطالعه، تحلیل مکانیکیفیتآب زیرزمینی دشت آباده طشک-جهان آبادواقع در شرق استان فارس برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعتی براساسدیاگرام های شولر، ویلکوکس و شاخصاشباع شدگیلانژلیهاست. ابتدا داده های 8 پارامتر کیفی مؤثر در مصارف فوق، شاملTDS، TH، Na+، Cl-، SO42-، PH، ECو SARمربوط به 29 حلقه چاه منطقهجمع آوریو از نرمال بودن توزیع داده ها اطمینان حاصل گردید. به کمکتحلیل گرزمین آماری در سامانه ی اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مدل های مختلف روش کوکریجینگبرای هر پارامتربررسی و نتایج حاصل از مدل های مذکور براساسفن اعتبارسنجی متقابل با معیار آماری ریشه ی دوم میانگین مربعات خطا (RMSe) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که برای پارامترهای TDS، TH، Cl-و PH، مدلرشنال کوادریک و برای متغیرهای Na+، SO42-، EC و SAR، مدلنمایی از بیشترین دقت و کمترین خطا نسبت به سایر مدل هایواریوگرام برخوردار می باشند. براساس نمودار شولر، 38% چاه های دشت در گروه خوب و قابل قبول قرار داشته و مانعی ازنظر شرب ندارند. نمودار ویلکوکس نشان می دهد که اکثر چاه ها (62%) در کلاس خیلی شور قرار داشته و برای کشاورزی مناسب نمی باشند. با توجه به ضریب اشباع شدگی لانژلیه، 76% آب زیرزمینی دشت در رده ی رسوبگذار و 24% باقی مانده در رده ی خورنده ازنظر صنعتی قرار دارند. نقشه های طبقه بندی کیفیآب زیرزمینی دشتازلحاظ شرب، کشاورزی و صنعتی نشان داد که کیفیت آب از مناطق مرتفع شمال به سمت نواحی پست جنوب (به استثنایناحیه ی ده زیر 2)، بخصوص در اراضی فاقد کشاورزی یعنی محدوده یدریاچه ی بختگان که کلاس کیفیت آبِ غیرقابل استفاده غالب است؛ کاهش می یابد.

تغییر اقلیم باعث تغییراتی در الگوهای بارش و دما و مقدار آن ها می شود و این تغییرات می تواند عملکرد گیاهان را تحت تأثیر قرار دهد. برنج یکی از محصولات استراتژیک جهان می باشد که تحت تأثیر پدیده تغییر اقلیم قرار دارد. تحقیق حاضر در استان گیلان به منظور مطالعه تغییرپذیری میزان عملکرد برنج با توجه به میزان تغییر پارامترهای اقلیمی ازجمله دما و بارش صورت گرفته است که برای همین منظور از داده های هفت ایستگاه هواشناسی استفاده شد. پارامترهای اقلیمی مذکور برای دوره رویش برنج از اکتبر تا ژوئن، برای دوره آماری از سال 2016-1997 بر مبنای دسترسی به داده های میزان عملکرد برنج در نظر گرفته شد. برای هر ایستگاه، میزان ضریب همبستگی بین عملکرد برنج و پارامترهای اقلیمی محاسبه شد و نهایتاً مدل رگرسیونی برای ایستگاه ها به منظور شناسایی پارامترهای اقلیمی مؤثر در برآورد میزان عملکرد برنج محاسبه شد. پنج ایستگاه منطقه دارای مدل رگرسیونی معنی دار بوده و سایر ایستگاه های منطقه در دوره آماری فاقد مدل می باشند. پیرو انجام مدل نقطه ای، مدل منطقه ای عملکرد نیز برای استان محاسبه شد. در مدل منطقه ای پارامترهای دمای حداقل مطلق ماه آوریل، دمای حداکثر مطلق ماه فوریه و مجموع بارش ماه دسامبر در میزان عملکرد برنج بیشترین تأثیر را دارند. در نهایت سناریوهای پیش بینی برای مدل منطقه ای و ایستگاه هایی که دارای مدل بودند، محاسبه شده و میزان تغییرپذیری عملکرد برنج با توجه به تغییر پارامترهای اقلیمی از میانگین نرمال محاسبه شد. نتیجه نشان می دهد که عملکرد محصول برنج در شهرستان های استان گیلان براساس تغییرات داده های بارش و دما بین 43/4417 تا 16/4636 کیلوگرم در هکتار در مدل منطقه ای قابل تغییر است.

جاذبه ها و توانمندی های ژئومورفوتوریسم، از سرمایه های منحصر به فرد هر کشور و منطقه به شمار می رود که شناسایی، طبقه بندی و برنامه ریزی آنها به منظور توسعه گردشگری علمی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. هدف از این پژوهش شناسایی، آنالیز کمی و طبقه بندیلندفرم های کویری و بیابانی پلایای دامغان با استفاده از روش های Pralong و ELECTREمی باشد. پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و پیمایش های میدانی می باشد. بدین صورت که پس از تعیین محدوده مورد مطالعه به کمک تصاویر ماهواره ای، در ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و پیمایش های میدانی تعداد 12 ژئومورفوسایت انتخاب گردید. در گام بعد با استفاده از روش چند معیاره ELECTRE و معیارهای علمی، گردشگری، زیبایی، تاریخی و اجتماعی به رتبه بندی ژئومورفوسایت ها پرداخته شد و ژئومورفوسایت های با ارزش پایین حذف گردید. در گام بعد، با استفاده از روش Pralong، به ارزیابی 5 ژئومورفوسایت برتر شامل برخان ها، تپه های ماسه ای، پلیگون های نمکی، دشت ریگی و نبکازارها که بیشترین امتیاز را در روشELECTRE کسب کرده اند، پرداخته شد. نتایج حاصل از ارزیابی ژئومورفوسایت ها نشان داد که ژئومورفوسایت های تپه های ماسه ای و پلیگون های نمکی به ترتیب با کسب بالاترین امتیاز (47/0، 45/0)، بهترین ژئومورفوسایت ها برای تبدیل شده به کاربری های ژئوتوریستیمی باشند و دارای پتانسیل بالایی برای جذب گردشگر می باشند. نتایج کلی ارزیابی ژئومورفوسایت ها نشان داد کهامتیازات بدست آمده برای تمامی ژئوسایت ها پایین می باشد که از علل آن می توان به دشواری دسترسی، دوری از مراکز جمعیتی، فقدان امکانات رفاهی، عدم معرفی توانمندی های منطقه و عدم توجه به اکوتوریسم در منطقه اشاره نمود. عیار بهره وری نیز برای تمامی ژئومورفوسایت ها کم می باشد. نتایج حاصل از این پژوهش می تواند مورد استفاده مدیران و برنامه ریزان محلی به منظور توسعه و ترویج گردشگری قرار گیرد.

بدلند مرحله گسترده و نهایی فرسایش آبی است که تحت شرایط خاص محیطی به وجود می آید. در این تحقیق نقش عوامل محیطی شامل سازندهای زمین شناسی، ارتفاع، شیب، جهت دامنه و پوشش گیاهی و کاربری در فرسایش بدلند و پهنه بندی آن در حوضه ماملو مورد بررسی قرار گرفته است. به منظور تهیه نقشه حساسیت فرسایش بدلند در ابتدا نقشه پراکنش بدلندهای منطقه با استفاده از تصاویر ماهواره ای و برداشت های میدانی تهیه شد. سپس نقشه های هر کدام از عوامل به عنوان متغیرهای مستقل تهیه و طبقه بندی گردید. در مرحله بعد، نقشه بدلندهای منطقه به عنوان متغیر وابسته بر روی هر یک از عوامل موثر هم پوشانی شد و تراکم سطح بدلندها به دست آمد. برای تهیه نقشه پهنه بندی با استفاده از روش همبستگی، وزن هر عامل نیز به دست آمد. نتایج نشان داد که بدلندها در مناطق با گل سنگ، مارن، گچ و کنگلومرای قرمز، ارتفاع کمتر از 1400 متر، شیب 10-5 درصد با پوشش گیاهی و کاربری پارک خجیر و مرتع بیشترین تراکم را به خود اختصاص داده اند. همچنین محاسبه میزان همبستگی بین متغیرهای مستقل و وابسته نشان داد که به ترتیب عوامل شیب، ارتفاع، پوشش و کاربری اراضی و جنس سنگ بیشترین تاثیر را در فرسایش بدلند منطقه مورد مطالعه دارا می باشند. ارزیابی نقشه های پهنه بندی با استفاده از شاخص نسبت تراکمی نشان داد که مقدار شاخص جداکردن طبقات حساسیت در روش تراکم سطح 5/2 و در روش همبستگی 69/2 می باشد، بنابراین روش همبستگی دقت بیشتری در تفکیک طبقات حساسیت فرسایش بدلند در منطقه دارد.

استان گلستان یکی از قطب های مهم کشاورزی است. بنابراین ضرورت ایجاد می کند تا طرحواره های مختلفی جهت مدیریت تطبیقی آب برای سالهای آتی ارائه شود تا بتواند بار منفی خشکسالی را کاهش و حداکثر سود را به ارمغان آورد. لذا جهت رسیدن به این هدف، این تحقیق با استفاده از سه دسته داده های رشد جمعیت، منابع و مصارف آبی استان و تغییرات کاربری اراضی، 9 طرحواره مدیریت منابع آب ارائه داده است. از میان 9 سناریوی پیشنهادی، دو طرحواره ی دوم و نهم از نظر اختصاص منابع آب نسبت به شرایط کنونی، میزان مصرف پایین تر و متعادل تری را پیشنهاد می دهند. اما یکی از راهبردهای اساسی در طرحواره دوم جهت مدیریت منابع آب، حذف گندم آبی بوده که مسلماً این سناریو از طرف کشاورزان و مسئولان با اقبال مناسب همراه نخواهد بود و بعبارتی می توان پیش بینی نمود که اجرای آن با شکست همراه خواهد شد. حال آنکه با عملیاتی نمودن دستورالعمل طرحواره نهم و مقایسه نتایج آن با روند کنونی مصرف آب تا دهه های آینده پیش بینی می شود که بترتیب برای دوره-های مختلف 1391-1400، 1391-1410، 1391-1430 و 1391-1450 کاهش مصرف آبی به میزان 1311، 1425، 1663 و 1920 میلیون متر مکعب استحصال گردد.

در این پژوهش رابطه ی دمای شمال اقیانوس هند و بارش 50 ایستگاه سینوپتیک طی دوره ی 2014-1961 مطالعه شد. با استفاده از سری زمانی داده ها، به روش پیرسون ارتباط بارش با نوسان و تغییرات واداشت دمایی بررسی شد. ابتدا داده های ماهانه دمای شمال اقیانوس هند از مرکز هواشناسی جهانی NOAA تهیه گردید. سپس با طبقه بندی شاخص NINDSST دو بازه 5 ساله مقادیر بالا و پایین دما، نقشه های همدید تراز سطح زمین و 500 هکتوپاسکال ترسیم شد. یافته ها نشان داد؛ هرچه دمای شمال اقیانوس هند بالاتر رود، به ترتیب بارش فصل پاییز با همبستگی 17/0 و سطح معنی داری 03/0 و فصل تابستان با همبستگی 12/0 و سطح معنی داری 05/0 در بیشتر نقاط کشور افزایش می یابد، اما بارش فصل زمستان و بهار تغییر معناداری نمی کنند. سازوکار حاصل از واکاوی همدید نشان دهنده ی تقویت بیشتر ناوه مدیترانه و کم فشار دریای سرخ (در فصل پاییز) هم زمان با افزایش دمای شمال اقیانوس هند و افزایش بارش این سامانه ها است، اما در دماهای پایین، عمدتاً در فصل پاییز شرایط همدید منطقه، وارونه می شود و بارش کاهش می یابد.