توسعه محلی (روستائی ـ شهری)
سال:1391 | دوره:4 | شماره:1 |تعداد مقالات:7

بحث مشارکت در دهه های اخیر در ارتباط با مسائلی مانند دموکراسی، توسعه و غیره، اهمیت بسیاری یافته است. مشارکت و توسعه روستایی، به عنوان دو عنصر مرتبط و مکمل همدیگر مطرح گردیده و افزایش میزان مشارکت در میان روستاییان، نشانه و وسیله ای برای توسعه روستایی در نظر گرفته شده است. مساله و هدف اساسی پژوهش حاضر، ارزیابی نقش مشارکت مردم در طرح های توسعه مناطق روستایی با تاکید بر طرح تجمیع شهرک شرام (استان کرمانشاه، شهرستان پاوه، بخش نوسود) است تا با شناخت چنین مواردی، بتوان از آن برای سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های آتی برای مناطق روستایی بهره گرفت. در پژوهش حاضر، با توجه به راهبرد مشارکت در توسعه روستایی و نظریه های مربوط به توسعه روستایی مشارکتی، تبیین و ارزیابی نقش مشارکت مردم در طرح های تجمیع مناطق روستایی، مورد توجه بوده و در ادبیات و پیشینه پژوهش، تعدادی از مهم ترین منابع درباره مشارکت مردم در طرح های توسعه مناطق روستایی مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر، از نوع کاربردی و تا حدودی توصیفی بوده و تکنیک مورد استفاده مصاحبه سازمان نیافته و در بعضی موارد خاص، مشاهده و بررسی اسناد و مدارک موجود بوده است. در قسمت یافته های پژوهش مشخص گردیده است که مشارکت به معنای همکاری روستاییان در طرح های تهیه شده توسط دیگران نیست، بلکه مشارکت سطوح مختلفی دارد و مشارکت مطلوب، زمانی پدید می آید که روستاییان بتوانند در سطوح ذهنی، عینی، تصمیم گیری و اجرایی، دخالت داشته باشند. علاوه بر این، برنامه ریزی مناسب و استفاده از توانایی های روستاییان، می تواند بستر مناسبی برای موفقیت طرح های تجمیع فراهم کند. در ادامه ضمن تایید استفاده از نظریه های مشارکت و به کارگیری نگرشی جامع و کل نگر برای تبیین نقش مشارکت مردم در طرح شهرک و طرح های مشابه با آن، توجه به راهبرد مشارکت در توسعه روستایی، و نظریه های مربوط به توسعه روستایی مشارکتی، اجتناب ناپذیر است.

امروزه در ادبیات توسعه، پارادایم هایی نظیر توسعه روستایی درونزا، امرار معاش پایدار روستایی، توسعه پایدار و پساتوسعه، موافق و طرفدار مطرح شدن و نیز کاربرد دانش بومی در توسعه یافتگی جوامع، به ویژه جوامع محلی است. از این رو، توجه به این موضوع و شناسایی چارچوب روش شناختی آن، اهمیت فراوانی یافته است، موضوعی که در مقاله حاضر مورد بررسی قرار گرفته است. بنابراین، برای دست یابی به توسعه ای همه جانبه و پایدار، باید دانش و اطلاعات چند هزار ساله مردم- که می توان آن را مادر دانش رسمی دانست- را مورد توجه ویژه ای قرار داد. مقاله حاضر نیز در همین راستا تالیف شده است و تلاش می شود با ورود بحث دانش بومی به ادبیات توسعه با نگاهی نو، به مطالعات توسعه و توسعه روستایی بنگرد.

از زمان ظهور اندیشه توسعه، الگوهای نظری متعددی در تبیین وضعیت توسعه ارائه شده و به تبع آن سیاست ها و برنامه های توسعه ایی در کشورهای مختلف اتخاذ و اجرا شده است. یکی از الگوهای نظری که در دو دهه گذشته و با توجه به تغییر پارادایمی در الگوی توسعه و تاکید بر توسعه انسانی و اجتماعی در دو دهه گذشته، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است، حکمرانی خوب بوده است. شاید مهمترین مزیت و تفاوت الگوی حاضر نسبت به الگوهای قبلی را بتوان در تاکید بر رابطه تعاملی سه حوزه دولت، بخش خصوصی و جامعه در فرایند توسعه و انعطاف لازم نسبت به اتخاذ سیاست های توسعه ایی بر مبنای الگوی بومی و محلی خلاصه کرد. هدف از مقاله حاضر ارزیابی الگوی نظری حکمرانی خوب در تبیین وضعیت توسعه انسانی است. این مقاله در یک تحلیل ثانویه با به کار بستن مدل معادلات ساختاری و استفاده از نرم افزار لیزرل، مدل تبیینی الگوی حکمرانی خوب در بهبود وضعیت توسعه انسانی را مورد آزمون قرار داده است.

گردشگری خانه های دوم و بررسی ابعاد مهاجرتی گردشگری خانه های دوم، امروزه در منطقه دوهزار شهرستان تنکابن با توجه به موقعیت کوهستانی، فاصله نزدیک تا مرکز شهر تنکابن، داشتن چشم انداز های طبیعی، و آب و هوای مناسب، به عنوان نوعی از گردشگری محسوب می شود و توسعه این نوع گردشگری در منطقه، پیامدهای متفاوتی داشته است. هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی روابط بین مهاجرت و توسعه گردشگری است. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی با تاکید بر پیمایش میدانی و تکمیل پرسشنامه است. اطلاعات جمع آوری شده با استفاده از نرم افزار آماری SPSS مورد پردازش و تحلیل قرار گرفته است. بر اساس یافته های پژوهش، گردشگری خانه های دوم در منطقه، در سطح بالایی از توسعه قرار دارد. همچنین بررسی رابطه بین توسعه گردشگری و خانه های دوم، بیانگر رابطه مستقیم است، اما در ارتباط با مهاجرت های معکوس دائم هیچ رابطه ای بین توسعه گردشگری خانه های دوم و مهاجرت های معکوس دائم وجود ندارد.

در پژوهش حاضر، با توسل به نظریه دیالکتیک گفتگوهای درمانی الیوت میشلر که ناظر بر اهمیت جهان زیست در مناسبات متقابل بین پزشک و بیمار است، رابطه پزشکان شهر اردبیل و بیماران مراجع آن ها از روستاهای اطراف شهر، مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش، ضمن مرور اجمالی بدنه دانش و پیشینه مربوط به الگوهای مختلف روابط و مشاوره بین پزشک و بیمار در جامعه شناسی و مردم شناسی پزشکی، اهمیت رابطه بیمارمحور در میان الگوهای مذکور مورد تصریح قرار گرفته است. برای تحقق اهداف این بررسی، به لحاظ روش شناختی منظومه ای از روش ها از جمله روش های اتنوگرافیک، مشاهده مشارکتی، مشاهده فرایند طبابت و درمان (در اصطلاح درمان سرپایی در مراکز درمانی دولتی توسط پزشکان عمومی) و نیز مجموعه شواهد ضبط شده مشاوره ها استفاده شده است. با مطالعه و تامل در ده مورد گفتگوی بالینی پزشکان با بیماران روستایی در مطب های خصوصی و مقایسه این گفتگوها با فرایند ارتباط و گفتگو در مراکز درمانی دولتی، الگوهای ارتباطی بین پزشکان و بیماران در مطب های خصوصی و مراکز درمانی دولتی سنخ بندی شده است. نتایج و یافته های این کاوش کیفی، موید آن است که هنگامی که پزشک و بیمار، هر دو بر مبنای مفهوم زیست جهان ارتباط برقرار می کردند، مسائل مرتبط با سلامت با جزئیات به نسبت بیشتری مطرح می گردید (زیست جهان متقابل)، پدیده ای که در مطب های خصوصی پزشکان، به ندرت پدید می آمد. همچنین نتایج پژوهش حاضر نشان می دهد در حالی که الگوی مشاوره بیمارمحور در مطب های خصوصی بیشتر رایج است، در مراکز دولتی، روابط آن قدر سرپایی است که مجال برقراری چنین رابطه ای عملا پیش نمی آمد و الگوی رابطه پزشک محور بیشتر حاکم بود. در مجموع، غلبه الگوی پزشک محور در مناسبات بیمار و پزشک، به ویژه در مراکز درمان دولتی، جایی که در آن بیماران روستایی در شرایط نامساعدی روستا را به قصد درمان در شهر ترک کرده اند، به منزله نادیده گرفتن اهمیت مفهوم انسانی تر و کارآمدتر جهان زیست در نظام مراقبت های پزشکی- درمانی و به طور مشخص تر در مناسبات متقابل پزشک و بیمار است.

نقش و اهمیت زنان در توسعه پایدار روستایی، نه تنها موجبات توجه برنامه ریزان را به این قشر از جامعه روستایی فراهم کرده، بلکه آن را ضروری ساخته است. به طوری که کم توجهی به زنان در برنامه ریزی و تخصیص منابع، موجب کند شدن و حتی عدم توفیق در برخی از برنامه های توسعه می شود. از این رو، توجه بسیاری بر توانمندسازی زنان روستایی، به مثابه نیمی از توان توسعه معطوف شده است. پژوهش حاضر با رویکردی تبیینی- تحلیلی در روستاهای بخش مرکزی شهرستان لاهیجان انجام شده است. هدف پژوهش حاضر، ارائه الگویی برای توانمندسازی زنان روستایی، با استفاده از ابزار فناوری اطلاعات و ارتباطات است. در گردآوری داده ها از روش کتابخانه ای- میدانی و پرسشنامه استفاده شد و داده های پژوهش نیز با روش رگرسیون چندمتغیره و روش تحلیل مسیر تحلیل گردید. نتایج پژوهش نشان داد که فناوری اطلاعات و ارتباطات، قابلیت ارتقای آگاهی و تواناسازی را ذیل مراحل فرایند توانمندسازی، از قبیل مرحله رفاه، آگاهی، مشارکت و کنترل دارا است. در این راستا، مدل تحلیلی در نرم افزار SPSS تدوین گردید و نتیجه گیری انجام شد.

مهاجرت از عوامل مهم در توسعه منطقه ای و موردتوجه در برنامه ریزی های اجتماعی و جمعیتی یک کشور است. در ایران این پدیده جمعیتی- اقتصادی توزیع مناسبی را در بین استان های کشور ندارد. ازجمله نامتوازن ترین جریان های مهاجرت، مهاجرت از استان آذربایجان شرقی به استان تهران است. گستردگی و شدت آن موجب گردیده است که در اکثر مناطق استان تهران شاهد خوشه های مهاجر از استان آذربایجان شرقی باشیم. مطالعه کیفی از نوع گروه های متمرکز جریان مهاجرتی مورداشاره نشان می دهد که مهاجران پیشگام آن از موقعیت اجتماعی- اقتصادی پایین تری نسبت به بومیان مبدا و مقصد برخوردار بودند. آنها با بهبود نسبی وضعیت اقتصادی خود، جهت کمک به وضع مالی خانواده و خویشاوندان نزدیک شان، وجوه ارسالی را به خاستگاه های روستایی خود می فرستادند. این امر و نیز اشتیاق روستاییان جهت بازدید از وضعیت زندگی مهاجران در نواحی پایتخت، موجب گردید که رفت وآمد و ارتباط اولیه بین مبدا و مقصد به وجود آید. تشدید دامنه این ارتباطات و نیز تشویق و کمک مهاجران پیشگام باعث شد که مهاجرت های شبکه (زنجیره) ای از استان آذربایجان شرقی (بیشتر با مبدا روستایی) به استان تهران آغازگردد. این امر موجب شد تا به رفتار مهاجرتی به عنوان یک اصل درجهت پیشرفت و بهبود وضعیت اقتصادی- اجتماعی خانوارهای روستایی توجه شد. پذیرش و درونی کردن این رفتار جمعیت شناختی در برخی از مناطق استان آذربایجان شرقی به حدی است که خالی ازسکنه شدن برخی از مناطق روستایی آن را در نتیجه مهاجرفرستی شاهد هستیم.