نامه فرهنگستان
سال:1383 | دوره:1 | شماره:3 (ضمیمه گویش شناسی) |تعداد مقالات:8

تحقیق حاضر با اتخاذ روش تحلیلی - توصیفی به توصیف و تبیین برخی از ویژگیهای فعال آوایی و فرآیندهای واج شناختی گویش مازندرانی می پردازد. منظور از فرآیندهای فعال، فرآیندهای واجی از قبیل فرآیند تشدید عارضی، همگونی و تضعیف یا نرم شدگی است.گویش مازندرانی در حاشیه سواحل جنوبی و جنوب غربی دریای خزر رایج است (یارشاطر (23:1377، از دیگر گویشهای خزری می توان گیلکی، تالشی، تاتی و سمنانی را نام برد (رضایی باغ بیدی (4:1380، در گردآوری داده های این تحقیق، داده های زبان پهلوی از فرهنگ کوچک زبان پهلوی نوشته دیوید نیل مکنزی و ترجمه مهشید میرفخرایی (1379)، و داده های زبان مازندرانی مبتنی بر تحقیق میدانی نگارنده (آقا گلزاده (99-92:1994 است که خود گویشور این گویش است.

مازندرانی چند میلیون گویشور دارد و قدمت آثار مکتوبش به قرنها می رسد، اما شگفت این که نه آثار آن به درستی شناخته و رازگشایی شده و نه زبان کنونی اش به دقت گردآوری و پژوهیده شده است.در سده نوزدهم میلادی که زبانهای مشرق زمین موضوع تجسس اروپاییان گشت پژوهندگان و سیاحانی چون الکساندر خوچکو و برزین و بوریس درن و ملگونف و ژاک دو مورگان به گردآوری یا بررسی زبان مازندرانی همت گماشتند.

ویدر، که ساکنانش آن را Viyer می نامند، روستایی است از دهستان خرقان در بخش خرقان از شهرستان ساوه در استان مرکزی. این روستا در طول 50 درجه و 7 دقیقه و عرض 35 درجه و 20 دقیقه واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا 1700 متر است. روستای ویدر را کوه تیر در شمال و کوه مغار در جنوب و جنوب غربی احاطه کرده است. بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1375 شمار ساکنان روستای ویدر 164 نفر 60) خانوار) بوده است.

کرش ها که خود را «دارغه dârye» نیز می نامند، مردمانی کوچ رو هستند که در گذشته شتربان (ساربان) بوده اند. این مردم از قول پیرانشان خود را بازمانده داروغه های دوران صفویان می دانند، اما گذشته از این مفهوم، دارغه به معنی شتربان است.کرش ها گرچه امروزه شترداری نمی کنند، علی رغم اینکه بسیاری از آن ها در حاشیه شهرها و روستاها، یا با تشکیل روستاهای مستقل اسکان یافته اند، شیوه دامداری و زندگی عشایری را رها نکرده اند و به پرورش بز و گوسفند و بعضا گاو مشغولند.غیر از تعدادی از کرش ها که هنوز کوچ می کنند و در پی مراتع مناسب در طی سال به سرحد و گرمسیر می روند، تعداد زیادی از آنان در نقاطی از جمله بالاده کازرون، کرش آباد منطقه دژگاه فراشبند و دادین و جدول ترکی و شور عبدل خانی در سمت جنوب و شمال بالاده و نقاطی در طول فیروزآباد تا خنج لارستان و چاه سرخ مرودشت و احمدآباد شیراز پراکنده اند. جمعیت کرش زبان ها را می توان حدود 200 خانوار تخمین زد.گروهی، کرش ها را قشقایی معرفی کرده اند. این قول از زبان پیران کرش نیز شنیده شده است که خود را تیره هایی از طایفه «فارسی مدان» قشقایی می دانند. اما شواهد زیر به خوبی نشان می دهد که کرشی شاخه ای از بلوچی است و ارتباطی با ترکی قشقایی ندارد.

ایل کلهر از بزرگ ترین ایلات کرد ایران است که از دیرباز در کوهپایه های زاگرس سکونت داشته اند. مسکن و محل کوچ ایل کلهر در دوره های مختلف تاریخی بنا بر استعداد ایلی و قدرت محلی آنان، از لحاظ وسعت و حدود، متفاوت بوده است. این محدوده را از جنوب شهر کرمانشاه تا حوالی بغداد و از سومار و نفت شهر تا خانقین و مندلی باید در نظر داشت. سرزمینی که زیستگاه ایل کلهر، در حال حاضر، بدان محدود شده است به دو ناحیه سردسیری و گرمسیری تقسیم می شود.جامعه روستایی کلهر، با تمام پیشینه یکجانشینی، به دلیل گله داری، هنوز دارای خصوصیات زندگی کوچ نشینی است. گله داران، حتی اگر یکجانشین باشند، موقع لازم، خانه و کاشانه را رها می کنند و همراه گله به دامان سرسبز طبیعت پناه می برند تا دام خود را در مراتع سرسبز بچرانند. با توجه به وسعت منطقه کرمانشاهان و تنوع آب و هوایی که وضعیت ویژه و با اهمیتی را برای دام داران این ناحیه فراهم آورده است، در همه مناطق ییلاقی و قشلاقی این استان مراتع وسیعی وجود دارد که یکی از بهترین ضروریات زندگی چوپانی و دام پروری است.

بخش دلوار، منطقه ای در غرب استان بوشهر، از توابع شهرستان تنگستان است که در فاصله 36 کیلومتری جنوب شرقی شهر بوشهر، در حاشیبه خلیج فارس قرار دارد. جمعیت این بخش، شامل شهر دلوار و روستاهای مجاور آن، قریب به 25000 نفر است.گویش دلواری، مانند سایر گویشهای استان بوشهر، نظیر دشتی و دشتستانی، از جمله گویشهای ایرانی نو و از شاخه جنوب غربی است. (نک. رضایی باغ بیدی، (1380. گویش دلواری، گونه نوشتاری و رسمی ندارد و تاکنون، هیچ گونه تحقیق زبان شناختی و حتی غیرزبان شناختی بر روی آن صورت نگرفته است. در این مقاله به توصیف یکی از ویژگیهای جالب آن، یعنی نظام ضمایر شخصی پرداخته شده است. به نظر می رسد این نظام ضمایر، که بازمانده از گونه های کهن زبان فارسی میانه است، از جهاتی چند حایز اهمیت باشد. از جمله این موارد، ویژگی ارگتیو و بازتاب آن در ضمایر شخصی است. اما آنچه دراین مقاله بدان پرداخته خواهد شد عبارت است از معرفی، توصیف و تحلیل ساختواژی و نحوی پی بستهای ضمیری در گویش دلواری. در این تحقیق با مقایسه گونه های متصل و آزاد ضمایر شخصی، به تشریح توزیع و رفتار نحوی این ضمایر پرداخته و به پرسشهای زیر، حتی الامکان، پاسخ داده خواهد شد.

بلوچی از زبانهای ایرانی نو شمال غربی است و شباهتهای بسیاری با زبان پارتی، از زبانهای ایرانی میانه، و نیز با زبانهایی همچون کردی و تالشی دارد.اگرچه الفنباین (1989) بلوچی را به شش گویش رخشانی (شامل کلاتی، پنجگوری، سرحدی)، سراوانی، لاشاری، کچی، ساحلی و تپه شرقی؛ و جهانی (1989) آن را به بلوچی شرقی و غربی (گویش مکرانی و رخشانی) طبقه بندی کرده اند، به طور کلی می توان گویش بلوچی متداول در ایران را به دو لهجه مکرانی و سرحدی تقسیم کرد.در میان بلوچی زبانان ایران نیز، بر اساس گوناگونیهای اقلیمی و زبانی، این طبقه بندی رایج است. شهرهای زاهدان و خاش با توابع آنها سرحد نام دارند و شهرهای سراوان، ایرانشهر، نیکشهر و چابهار نیز با توابع و محدوده هایشان مکران نامیده می شوند.تفاوتهای دو گونه مکرانی و سرحدی بیشتر در زمره تفاوتهای آوایی و واژگانی است. گویش بلوچی ایران بسیار متاثر از زبان فارسی است و در دستگاههای آوایی، واژگانی، نحوی و صرفی می توان نفوذ زبان فارسی را ملاحظه کرد.

سیوندی، گویش اهالی سیوند، منطقه ای تقریبا در 80 کیلومتری شمال شیراز در استان فارس در جنوب غربی ایران است. این گویش متعلق به گروه شمال غربی زبانهای ایرانی است. درباره پیشینه و خاستگاه گویش سیوندی نظریات گوناگونی مطرح شده است:به گمان آندریاس که لنتس، میه، بنونیست، کریستنسن و مایرهوفر نیز آن را تایید می کنند، گویش سیوندی ادامه زبان مادی است که در شمال غربی ایران رواج داشته است. این نظر متکی بر اطلاعات آواشناختی است.