تاریخ پزشکی
سال:1399 | دوره:12 | شماره:44 |تعداد مقالات:9

زمینه و هدف حق بر سلامت به عنوان یکی از مهم ترین مصادیق حقوق بشر محسوب می شود. این حق در اعلامیه جهانی حقوق بشر در قامت یک اصل کلی مورد پذیرش قرار گرفته است. پس از اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به تصویب رسید که با اقبال جامعه بین المللی مواجه شد. مواد و روش ها در این مطالعه با روش تحلیلی توصیفی، ابتدا نقطه سرآغاز شناسایی حق بر سلامت در قامت یک اصل کلی مورد بررسی قرار خواهد گرفت و در ادامه نیز حق مزبور و مصادیق آن در میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و در نهایت تحولات راجع به توسعه مفهومی و مصداقی این حق در برخی کنوانسیون ها و اسناد حقوق نرم مورد توجه قرار خواهد گرفت. یافته ها در پژوهش حاضر، مشاهده خواهد شد که حق بر سلامت با ادبیاتی بسیار کلی و مبهم مورد شناسایی قرار گرفته است. این ویژگی خاص میثاق باعث شده است که دولت ها برای تعیین قلمرو دقیق تعهدات ناشی از حق بر سلامت به رویه بین المللی متوسل شوند. در همین راستا، ساز و کار گزارش هایی که تحت عنوان «دیدگاه های عمومی» در ارتباط با مفاد میثاق منتشر می شوند، کمک بسیار مهمی را در ایجاد همگرایی و وحدت رویه بین المللی در میان بازیگران دولتی و غیر دولتی ایفا نموده است. ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است. نتیجه گیری در پژوهش حاضر مشاهده شد که در زمینه حق بر سلامت، نیاز فوری برای ایجاد هنجارهای جدید حقوق بشر وجود ندارد. چارچوب حقوقی موجود، زمینه کافی برای تفسیر تکاملی ماده 12 میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را فراهم می کند، و مفسران (نهادهای بین المللی معاهداتی، دولت های طرف میثاق، سازمان های غیر دولتی و سایر ذی نفعان) را قادر می سازد تا در زمینه هایی که در گذشته کم تر مورد توجه قرار داشته اند، مانند حقوق جنسی، تولید مثل، گرایش های جنسی، مسایل مروبط به سلامت در زندان ها و مخاصمات مسلحانه، بیش از پیش مورد توجه قرار دهند.

زمینه و هدف: پیدایش انقلاب علمی در قرن های شانزدهم و هفدهم سبب شد نگرش مردم به جهان تغییر یافته و آن ها جهان و طبیعت را به منزله ماشین بزرگی در نظر بگیرند که بر اساس قوانین علّی و مکانیکی کار می کند. بر این اساس، بدن انسان نیز که جزئی از این جهان محسوب می شود، به منزله ماشین پیچیده ای در نظر گرفته شد که تابع قوانین طبیعت است. دکارت، فیلسوف فرانسوی قرن هفدهم، با مقایسه بدن انسان با ماشین های عصر خود، به این نتیجه رسید که بدن انسان را می توان، همانند سایر اجزای طبیعت، به اجزای تشکیل دهنده آن تحلیل کرد و از این طریق، عملکرد اجزای آن را بررسی نمود. این نگرش دکارت تأثیر شگرفی بر علوم دیگر، به ویژه پزشکی داشت. در این مقاله درصدد هستیم ضمن بررسی جهان بینی حاکم بر پزشکی مدرن، با معرفی «بدن زیسته»، مفهومی را به دست اندرکاران حوزه سلامت معرفی کنیم که می تواند در بر طرف ساختن پاره ای از ایرادات نظام سلامت به آن ها کمک کند. مواد و روش ها: در این مقاله مروری تحلیلی کتابخانه ای واژگان کلیدی «بدن ماشینی» و «بدن زیسته» در آثار کلاسیک فیلسوفان و منابع معاصر جستجو و مورد مطالعه قرار گرفت تا از این طریق معنای دقیق آن ها مشخص شود. پس از تحلیل و بررسی این اطلاعات نقشی را که این معانی از بدن می توانند در پزشکی داشته باشند، بیان شد. یافته ها: پزشکی مدرن بر مفهوم فلسفی خاصی از بدن، یا به عبارت دقیق تر، مفهوم دکارتی بدن استوار است. این مفهوم دکارتی باعث پیشرفت های بسیاری در حوزه پزشکی شده است، اما توجه به معنای دکارتی بدن باعث شده دست اندرکاران حوزه سلامت تجربه زیسته بیمار از بیماری را نادیده بگیرند. آن ها برای توجه به تجربه خود بیمار لازم است معنای دیگری از بدن را مد نظر داشته باشند؛ بدن زیسته. این بدن بیانگر تمام حالات وجودی انسان است و توجه به آن می تواند نقش به سزایی در بهبود بیمار داشته باشد. ملاحظات اخلاقی: در نگارش این مقاله اصل امانتداری و صداقت استناد به منابع استفاده شده رعایت شده است و از استنباط شخصی در تحلیل ها اجتناب شده است. نتیجه گیری: توجه به معنای بدن از منظر پدیدارشناسی می تواند سهم به سزایی در رفع ایرادات حاکم بر پزشکی مدرن داشته باشد. این مفهوم الگوی دیگری از بدن ارائه را می دهد که این امکان را برای پزشکی فراهم می کند تا بار دیگر بر انسانی سازی پزشکی توجه داشته باشد و محوریت بیماری را آنگونه که تجربه می شود، به ما یادآوری می کند.

زمینه و هدف: ملاحظات تاریخی همواره با اما و اگرهایی همراه است که تردیدهایی را فراروی پژوهشگران قرار می دهد. چندی است پاره ای اشکالات بر یادکرد معاصران از نام و لقب دانشمند پزشک پرآوازه سده هفتم قمری علاءالدین ابوالحسن علی بن ابی الحزم/ الحرم قرشی مشهور به ابن نفیس وارد شده است. در این مقاله، ضمن نقل و بررسی این تردیدها کوشش نمودیم تا بر اساس داده های نسخه شناختی، متون طب دوره اسلامی و دیگر سنت های علمی که این دانشمند برجسته آثاری در آن ها پدید آورده، به نام و لقب دقیق او دست یابیم. مواد و روش ها: در این مسیر، با رجوع به نسخه های متعدد آثار او، مانند «الموجز» و «شرح قانون» و یادکرد معاصران و پسینیان از او تردیدهای زیادی در انتساب لقب ابن نفیس به وی را عرضه نمودیم. یافته ها: بهترین حالت یادکردن از نام دانشمند مورد پژوهش «علاءالدین قرشی» به شکل کوتاه و یا «علاءالدین ابوالحسن علی بن ابی الحَرَم/ الحزم قرشی» به شکل کامل تر است. ملاحظات اخلاقی: در تدوین این پژوهش، اصل امانتداری و صداقت استناد به متون مورد استفاده، رعایت اصالت منابع و پرهیز از جانبداری در مراجعه به متون یا تحلیل ها رعایت شده است. نتیجه گیری: هرچند این مطالعه به نفی انتساب لقب منجر نمی شود، اما احتیاط در کاربرد این لقب برای این پزشک برجسته را معقول جلوه می دهد. از این رو شایسته است در مداخل دانشنامه ها از ضبط قرشی برای نام او بهره گرفته شود. از طرفی در نسب وی چهار احتمال را برشمردیم و نشان دادیم که از میان خوانش های قَرْ شی، قُرَشی و قَرَشی وجه اخیر را شواهد بیشتری پشتیبانی می کند. از این رو با وجود عدم نفی کلی دیدگاه های دیگر یادکرد قَرَشی در پژوهش ها منطقی تر می نماید. در باب آنچه در ادامه نام او به شکل ابن ابی الحَرَم یا ابن ابی الحزم یاد شده نیز نشان دادیم برخلاف نظر برخی پژوهشگران معاصر، هیچ یک از دو احتمال یادشده منتفی نیست و مناسب است در یادکرد این بخش این واژه به صورت الحزم/ الحَرَم نگاشته شود.

زمینه و هدف مطالعه روند تحولات اجتماعی نظام سلامت در جامعه ایران، از دوران انقلاب اسلامی تاکنون، می تواند گامی آغازین در تحلیل واکنش های مردم به امر بیماری, درمان، خود بیمارانگاری و فرایند پزشکی زدگی محسوب گردد. به همین دلیل در این مطالعه ضمن تشریح هر دوره، ابتدا به وضعیت پزشکی در آن دوره اشاره نموده و در مرحله بعد واکنش بیماران را به پزشکی و گرایش عمومی به سلامت و انتخاب درمانگر و رویکرد درمانی مورد تحلیل قرار می دهیم. مواد و روش ها در این پژوهش علوم اجتماعی، از روش کتابخانه ای برای مطالعه و تحلیل متون بهره گرفته شد. برای این کار علاوه بر جستجوی دستی اسناد و متون، از جستجوی اینترنتی هدفمند در پایگاه های داخلی SID، Irandoc، Noormags و نیز موتور جستجوی Google Scholar استفاده شد. یافته ها: با توجه به شرایط حاکم بر نظام بهداشت و درمان کشور می توان فرایند مراقبتی سلامت کشور را به چهار دوره مشخص: 1 کمبود؛ 2 پزشکی مجلل؛ 3 توسعه بهداشت عمومی؛ 4 دوره تحقق هویت طب سنتی تقسیم بندی نمود. این فرایند در کشور ایران یک واقعه جامعه شناسی منحصر به فرد تلقی می شود. ملاحظات اخلاقی صداقت و امانتداری در گزارش و استناد به متون رعایت گردید. نتیجه گیری هرچند گرایشات پدرسالارانه نظام سلامت در دولت یازدهم کاهش یافته و مسوولین وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی سعی نموده اند تا چهره پاسخگویی از خود ارایه نمایند، اما به نظر می رسد جریان سلامت کشور در مسیری دیگری در حال تحقق است. تحلیل گرایش ها و واکنش های عموم به این چهار دوره می تواند در اصلاح ساختار نظام سلامت و عدالت در سلامت نقش چشم گیری داشته باشد.

زمینه و هدف مالاریا یا تب نوبه بیماری که عامل آن تک سلولی به نام پلاسمودیوم و توسط پشه آنوفل به انسان منتقل می شود. مالاریا یکی از بیماری های بومی ایران بود و سالیانه 40-30 درصد مرگ و میرها به این اختصاص داشت. بیماری در خراسان و مازندران و کرمان کانون های پراکنده ای را به وجود آورده بود، یکی از مناطقی که به آن کمتر پرداخته شده، منطقه ایالت فارس در جنوب ایران است. جغرافیای بیماری مالاریا از شیراز آغاز می شد، چنانکه هوای شهر شیراز در تابستان گرم و با عفونت همراه بود که این امر باعث بروز انواع بیماری هایی چون مالاریا می گردید، به گونه ای که مالاریا در این شهر بیداد می کرد. در دیگر نقاط فارس که به عنوان مناطقی که بیماری مالاریا شدت داشت، در شمال فارس از نقاطی که خرما در آنجا می رویید، شروع می شد و تا سواحل خلیج فارس ادامه می یافت و در نواحی جنوبی تر به ویژه بندر بوشهر شدت آن زیادتر بود. در نواحی لار و لارستان حشرات انتقال دهنده بیماری، بسیار وجود داشتند. مواد و روش ها روش به کارگرفته شده در این پژوهش، روش کتابخانهای و پژوهشی تاریخی (Historical Research) میباشد و نگاهی تاریخ نگارانه و شیوهای روایی که در علوم انسانی مرسوم میباشد، به بررسی بیماری مالاریا در فارس در دوره قاجار دارد. یافته ها: مالاریا از جمله مهم ترین بیماری های شایع در ایالت فارس در دوره قاجار بوده است و تلفات بسیاری نیز به بار می آورد. در این مقاله جنبه های گوناگون این بیماری را به کمک منابع تاریخی، روزنامه ها و اسناد مورد بررسی قرار می گیرد. ملاحظات اخلاقی کمیته اخلاقی گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دکتر علی شریعتی از دانشگاه فردوسی این مطالعه را تایید کرد. نتیجه گیری در این مقاله با بررسی بیماری مالاریا در مکان جغرافیای ایالت فارس و در دوره قاجار (1925-1789 م. ) می پردازیم. ابتدا اهمیت آسیب شناسی تاریخ بیماری مالاریا در ایران مورد بررسی قرار گرفت و سپس به بررسی نقش شیوع بیماری مالاریا به عنوان عاملی که سبب تلفات انسانی در منطقه جنوب ایران و ایالت فارس بوده را مورد بررسی و تحلیل قرار دادیم.

زمینه و هدف خاندان حیکم پرور نفیسی که بیش از 6 قرن سابقه درخشان در تاریخ ایران زمین دارد، دانشمندان بزرگی در علوم و فنون مختلف پرورانده که نقش به سزایی در پیشرفت و تعالی این سرزمین داشته اند. با وجود معدود مقالاتی درباره برخی از اطبای این خاندان به صورت زندگی نامه، پژوهشی منسجم و دربردارنده تمام زوایا و تاثیرات اطبای این خاندان صورت نگرفته است. هدف از این مطالعه، مرور زندگی و آثار اطبای بزرگ و همچنین بررسی نقش این خاندان در اعتلای تاریخ پزشکی ایران می باشد. مواد و روش ها این پژوهش با مطالعه کتابخانه ای، مصاحبه های حضوری و تلفنی و بررسی شجره نامه موجود انجام گرفت. ارایه مطالب و یافته ها در قالبی توصیفی تحلیلی به بحث گذاشته شد. یافته ها سرسلسله این خاندان که نام خانوادگی نفیسی به او منسوب شده، نفیس بن عوض کرمانی ملقب به حکیم برهان الدین از معروف ترین پزشکان اواسط قرن نهم قمری بود که در کرمان می زیست. معروف ترین تالیفات وی، کتاب شرح الاسباب و کتاب شرح موجز القانون است. حکیم و پزشک برجسته دیگر میرزاسعید شریف کرمانی، از پزشکان نامی قرن یازدهم قمری است که حکیم باشی دربار شاه عباس بزرگ صفوی (حک 1038-996 ق. ) بود. میرزامحمدتقی طبیب ملقب به مظفرعلیشاه (قرن 12 و 13 قمری) و حاج میرزا طبیب کرمانی (متوفی 1300 ق. )، از دیگر اطبای مشهور این خاندان بودند. میرزاعلی اکبرخان نفیسی ملقب به ناظم الاطباء (1303-1224 ش. ) از معروف ترین اطبای این سلسله است که دو اثر گرانقدر لغتنامه فرهنگ نفیسی و کتاب بزرگ پزشکی نامه را به یادگار گذاشته است. دکتر ابوتراب نفیسی (1386-1293 ش. )، رییس دانشکده پزشکی و داروسازی اصفهان در دهه چهل شمسی، مولف چندین کتاب و مقاله، از دیگر پزشکان سرشناس این خاندان بود. اطبای این خاندان به ویژه در دوره صفویه و در اواخر دوره قاجاریه نقش بسیار قابل توجهی در ارتقای بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران و همچنین مناسبات سیاسی و فرهنگی داشته اند. ملاحظات اخلاقی: صداقت و امانتداری در ارجاع متون به رفرنس های مورد استفاده رعایت گردید. نتیجه گیری استعداد فطری، آموزش نسل به نسل و فراهم شدن شرایط محیطی توسط زمامداران وقت را می توان از دلایل اصلی توفیقات این خاندان در عرصه های مختلف دانست.

زمینه و هدف خرافات به عنوان یک آسبب فرهنگی در همه ابعاد جامعه ایران عصر صفوی نفوذ کرده بود. حوزه سلامت و پزشکی نیز با خرافات به طور جدی درگیر بوده و تقریبا در بخش های مختلف پزشکی نفوذ کرده بود. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تبیین نقش خرافات در پزشکی دوره صفویه و با تکیه بر منابع آن دوره به انجام رسیده است. در این پژوهش سعی شده به یک آسیب فرهنگی جامعه در حوزه پزشکی و در بستری تاریخی پرداخته شود. مواد و روش ها ابزار اصلی این پژوهش داده های منابع تاریخی عصر صفوی که شامل: سفرنامه های فرنگیان، آثار مورخان دوره صفوی، متون پزشکی و متون مذهبی آن دوره، می باشد. روش تحقیق در این پژوهش، تاریخی تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای انجام شده است. یافته ها به نظر می رسد که همه طبقات و گروه های اجتماعی در دوره صفویه با مساله خرافات و باورهای خرافی در حوزه پزشکی، درگیر بوده اند. طبقات بالا (به خصوص پزشکان و دربار) به دلیل تاثیرگذاری آن ها نقش بیشتری در ترویج این باورها داشته اند. ملاحظات اخلاقی: صداقت و امانتداری در ارایه گزارش و انتشار مطالب رعایت گردیده است. نتیجه گیری هر اندازه منشا و راه های درمان یک بیماری (به عنوان مثال ناباروری) ناشناخته بود، به همان نسبت باورهای خرافی در آن حوزه نفوذ می کرد. ناآگاهی و پایین بودن سطح سواد در همه ابعاد جامعه ایران عصر صفوی در دامن زدن به باورهای خرافی به شدت موثر بوده است.

زمینه و هدف کبد بزرگ ترین عضو بدن است که در متابولیسم، سوخت و ساز مواد مختلف و سم زدایی نقش اصلی را در بدن ایفا می کند. کبد چرب به عنوان شایع ترین علت سیروز و سرطان کبد شناخته می شود. به علاوه در مبتلایان به کبد چرب احتمال عوارض قلبی عروقی هم افزایش می یابد. مواد و روش ها: این تحقیق مطالعه مروری و با روش کتابخانه ای است که با بررسی منابع مستند طب سنتی ایران، طب رایج، بانک ها و پایگاه های مختلف اطلاعاتی موجود انجام گرفته است. یافته ها بیماری کبد چرب غیر الکلی به وجود استیاتوز کبدی بدون دخالت علل ثانویه تجمع چربی در کبد مثل مصرف زیاد الکل، اطلاق می گردد. اساس درمان کبد چرب بر پایه اصلاح سبک زندگی می باشد که شامل دو محور اصلی تغذیه مناسب و ورزش است. موارد خفیف بیماری که فرد مبتلا، مستعد پیشرفت فیبروز می باشد، درمان توصیه می شود. کبد چرب با چند بیماری طب سنتی از جمله سوءمزاج های سرد کبد، سوءالقنیه و استسقاء تشابه دارد. از دیدگاه طب سنتی نیز علایم بیماران شامل طیفی از بی علامتی تا احساس خستگی، کسالت و ناراحتی سمت راست شکم می باشد. سده کبدی در اثر عوامل مختلفی به وجود می آید که شایع ترین علل آن خلط غلیظ است. سده می تواند در قسمت محدب یا مقعر کبدی ایجاد شود. ملاحظات اخلاقی در تدوین این پژوهش، اصل امانتداری و صداقت استناد به متون مورد استفاده، رعایت اصالت منابع و پرهیز از جانبداری در استنباط از متون یا تحلیل ها رعایت شده است. نتیجه گیری برخی داروهای مورد استفاده در درمان کبد چرب در پزشکی رایج عبارتند از: متفورمین، تیازولیدین دیون ها. در درمان سنتی سوء مزاج سرد کبدی تجویز ادویه با طبیعت گرم به صورت خوراکی و گاهی به صورت موضعی و تاکید بر مصرف بیشتر غذاهای با طبع گرم می باشد. در درمان سوءمزاج تر کبدی، داروها و ادویه جات گرم، توصیه به ورزش، رژیم و پاکسازی بدن از خلط بلغم توصیه می گردد. در رابطه با سده کبدی، اگر سده در محدب کبد باشد از مدرات استفاده می شود. اگر سده در مقعر کبد باشد، مسهل تجویز می گردد. در درمان سوءالقنیه باید از تولید مواد زاید در بدن جلوگیری شود، سپس ایارج تجویز می شود.

زمینه و هدف استنشاق مولکول جوش شیرین (NaHco3)، در شکل نبولایزشده، در دسته ای از التهابات سیستم تنفسی باعث کاسته شدن از شدت التهاب و بهبود نسبی وضعیت بیمار شده است. بیماری ویروسی COVID-19 ممکن است در سیر بالینی خود با فعال شدن فاکتورهای التهابی به سمت نارسایی تنفسی پیش برود و هنوز روشی برای کنترل آن یافت نشده است. در فضاهای مجازی توصیه هایی مبنی بر انجام بخور سنتی جوش شیرین برای جلوگیری از پیشرفت علایم تنفسی عفونت COVID-19 مشاهده می شود. مطالعه حاضر به این سوال که آیا ممکن است بخور سنتی جوش شیرین در بهبود علایم تنفسی بیماران COVID-19 اثر بخش باشد، پرداخته است. مواد و روش ها این مطالعه، یک مطالعه مروری است. جستجو با واژگان کلیدی در پایگاه های داده معتبر علمی و جمع آوری مطالب مرتبط با موضوع و نهایتا آنالیز کیفی روش انجام این مطالعه بوده است. یافته ها در فرم های نبولایزشده داروها، داروها به شکل ریزقطره (آیروسل) وارد سیستم تنفسی می شوند. بسته به سایز ذرات، عوامل فیزیکی و فاکتورهای مربوط به سیستم تنفسی، محل اثر ذرات متفاوت است. در بخور سنتی (خانگی)، ریزقطره تولید نمی شود و بخار حاصل از تبخیر آب و ماده درون آن، چنانچه آن ماده قابلیت تبخیر در آن شرایط را داشته باشد، به سیستم تنفسی وارد خواهد شد. بر اساس برخی از مطالعات، استنشاق فرم نبولایزشده جوش شیرین، نه بخور سنتی آن، با مکانیسم هایی مانند افزایش PH، افزایش جریان خون راه های هوایی و کاهش چسبندگی خلط، به طور موفقیت آمیزی از شدت التهاب در سیستم تنفسی کاسته است. از تبخیر محلول جوش شیرین در آب طی بخور سنتی، آب و دی اکسید کربن حاصل می شود و بخار حاصله، حاوی مولکول NaHco3 نیست. ملاحظات اخلاقی: در تدوین این مطالعه، اصل امانتداری و صداقت استناد به متون استفاده شده، و پرهیز از استنباط شخصی از تحلیل ها رعایت شده است. نتیجه گیری از تبخیر محلول NaHco3 طی بخور سنتی (خانگی) جوش شیرین، مولکول بیکربنات سدیم متصاعد نمی شود، بلکه آب و دی اکسید کربن متصاعد می شود، لذا بخور جوش شیرین حداکثر مانند بخور آب گرم عمل می کند و اثرات ضد التهابی که از فرم نبولایز مولکول NaHco3 به دست می آید، از بخور آن به دست نمی آید. پس به لحاظ تیوریک، بخور جوش شیرین نمی تواند در التهابات تنفسی و عفونت COVID-19 اثربخش باشد. از سویی، استفاده از داروهای استنشاقی در COVID-19 ممکن است میزان انتقال آیروسلی عفونت را افزایش دهد، لذا به کارگیری فرم استنشاقی نبولایزشده جوش شیرین در مبتلایان به عفونت COVID-19 بایستی هم به لحاظ میزان اثربخشی و هم از جهت ایمن بودن، مورد تحقیق و بررسی قرار بگیرد. مطالعات بیشتر هم بر بخور هم نبولایز جوش شیرین در عفونت COVID-19 پیشنهاد می شود.