تاریخ پزشکی
سال:1399 | دوره:12 | شماره:45 |تعداد مقالات:8

زمینه و هدف: عضو کلیه یکی از اعضای بسیار مهم در بدن است که مورد توجه اطبای ایران بوده و هست. افراد در معرض خطر پیشرفت بیماری کلیوی باید به طور مرتب مورد ارزیابی قرار گیرند. این افراد کسانی هستند که مبتلا به بیماری قند، دیابت، پرفشاری خون، بیماری عروقی و وابستگان نزدیک افراد مبتلا به بیماری های ارثی کلیه می باشند. هدف از این مطالعه: 1 معرفی بیماری های مربوط به کلیه؛ 2 تهیه فهرست گیاهان دارویی سنتی مناسب برای بیماری های کلیه از منابع معتبر طب سنتی؛ 3 شناسایی گیاهان دارویی مورد استفاده در طب کلاسیک و مقایسه این دو منبع برای یافتن گیاهان دارویی مؤثرتر در بهبود بیماری های کلیه بیماری های مزمن کلیه در حال حاضر به یک معضل و تهدید بهداشت جهانی مبدل شده است. مواد و روش ها: در این راستا مطالعات کتابخانه ای از دو منبع سنتی و جدید صورت گرفت، مانند کتاب های مخزن الادویه و تقویم الابدان و نیز اسامی علمی این گیاهان نیز از منابع معتبر مشخص گردید. یافته ها: در این تحقیق فهرست بیماری ها در طب سنتی که شامل سوءمزاج، ورم، ضعف، سنگریزه کلیه و. . . و نیز انواع معالجه های پادشاهانه، درویشانه و عامیانه در طب سنتی معرفی شد. همچنین 54 گیاهان دارویی طب سنتی مؤثر در درمان بیماری های کلیه معرفی گردید. نتیجه گیری: گیاهان دارویی در این تحقیق همراه با خانواده و نام علمی دقیق آن ها معرفی گردید و نیز طبیعت 63% گیاهان دارویی مفید کلیه گرم و خشک شناسایی شد.

زمینه و هدف: تروریسم دارای اَشکال و روش های مختلفی است. نوع جدید و بسیار پیچیده آن، بیوتروریسم است که درواقع به معنای به کارگیری سلاح های بیولوژیکی جهت کشتار جمعی است. توسعه روزافزون این سلاح ها و خطرات سهمگین آنان ضرورت بررسی ابعاد و راهکارهای قانونی مقابله با آن را نیز افزایش داده است. به همین دلیل، پژوهش حاضر درصدد است تا با بررسی سیر تاریخی بیوتروریسم، راهکارهای مقابله با آن را ارائه دهد. سؤالی که مطرح می شود این است: برحسب تحولات تاریخی، راهکارهای مقابله با بیوتروریسم شامل چه مواردی است؟ مواد و روش ها: نوع مطالعه حاضر، مروری، منابع مورد استفاده شامل اسناد، کتب تاریخی، حقوقی و سیاسی، مقالات و تحقیقات مرتبط با موضوع تحقیق است که به شیوه توصیفی تحلیلی مرور شده اند. یافته ها: متکی بودن بیوتروریسم به دانش و علم نوین به معنای اتخاذ راهکارهای علمی و حقوقی مدون برای مقابله با آن است. همچنین از بُعد بین المللی، حقوق بین الملل می بایست نسبت به شناخت و ارائه مصادیق اَعمال بیوتروریستی معطوف شود. جلوگیری از بین المللی شدن خطرات بیوتروریسم، اتخاذ جرایم سختگیرانه، شناسایی و معرفی استفاده کنندگان بیوتروریسم، نظارت دقیق بر اماکن آزمایشگاهی و علمی از جمله راهکارهایی است که می تواند تهدیدات بیوتروریسم را به حداقل برساند. نتیجه گیری: بیوتروریسم یک تهدید واقعی و جهانی است. در وهله اول، جلوگیری از وقوع تهدیدات بیوتروریستی و سپس قطع زنجیره های آن برای به حداقل رساندن تهدیدات ناشی از آن حائز اهمیت است. همچنین پس از وقوع تهدیدات بیوتروریستی، نیازمند سختگیری جهانی بر علیه استفاده کنندگان از آن هستیم. بنابراین قوانین کیفری لازم و همچنین نظارت بر اماکن علمی و آزمایشگاهی از جمله راهکارهای مقابله با بیوتروریسم است. نهادسازی بین المللی و مجازات مرتکبین پشتوانه حقوقی و کیفری بر علیه گسترش بیوتروریسم هستند.

زمینه و هدف: در حالی که منع تشریح بدن انسان در فرهنگ مسیحی و اسلامی راه را بر آگاهی پزشکان از اندام های داخلی بدن انسان می بست، پزشکان یونانی و بعدها پزشکان مسلمان تلاش کردند از طریق تشریح حیوانات با شکل و عملکرد اعضای بدن آشنا شوند. جالینوس با تشریح خوک، یوحنا بن ماسویه و محمد بن زکریای رازی با تشریح بوزینه اعضای بدن را توصیف کردند و این روند در تمدن اسلامی ادامه داشت. پزشکانی چون رازی، علی بن عباس اهوازی و ابن سینا بخشی از کتاب های جامع پزشکی خود را به تشریح اختصاص داده اند. از قرن چهاردهم میلادی تشریح به منظور آموزش پزشکی در بیمارستان های برخی از کشورهای اروپایی آزاد شد و آموزش و نگارش کتاب های آموزشی درباره تشریح اندام های بدن تحول یافت. مواد و روش ها: در این پژوهش با تطبیق مبحث تشریح استخوان ها در دو دایرةالمعارف بزرگ پزشکی در تمدن اسلامی یعنی طب الملکی و قانون فی الطب نظرات علی بن عباس اهوازی و ابن سینا درباره استخوان ها بررسی می شود و سهم و نقش آنها در پیشرفت دانش تشریح مشخص می گردد. نتیجه گیری: برخلاف آنچه تصور می شود که منع تشریح در اسلام سبب شده که پزشکان مسلمان اطلاعات چندانی از تشریح اندام ها نداشته باشند، مطالعه آثار پزشکان بزرگ مسلمان و ایرانی بیانگر تسلط آنان به تشریح و حتی اختلاف نظر آنان در این زمینه است. آنچه که از مقایسه دو اثر ارزشمند پزشکی دوره اسلامی به دست می آید بیانگر تلاش پزشکان برای توصیف دقیق استخوان های بدن است. علاوه بر این تقدم بخشیدن به تشریح در مباحث پزشکی و نظم و انسجام مطالب در این آثار حائز اهمیت است. در مقایسه طب الملکی و قانون باید گفت نظم و انسجام مطالب در طب الملکی بیش از قانون است و به گونه ای تدوین شده است که گویی برای آموزش پزشکی تألیف شده است. چنین نظم و ترتیبی را نمی توان در دیگر آثار پزشکی قبل از طب الملکی یافت، هرچند ابن ربن طبری در فردوس الحکمه و رازی در طب المنصوری هم به تبویب آثار خود اهمیت داده اند و در بخش هایی از کار خود موفق بوده اند، اما در طب الملکی نوعی پیوستگی و انسجام در سراسر کتاب به چشم می خورد که درخور تحسین است.

زمینه و هدف: اجرای نوسازی در کشور توسط حکومت پهلوی جوانب مختلف حیات ایرانیان را تحت تأثیر خود قرار داد. یکی از بخش هایی که در پی نوسازی دستخوش تحول شد، پزشکی سنتی بود. در این دوره، طب سنتی به تدریج جای خود را به پزشکی مدرن داد و فقط در برخی نواحی دورافتاده به علت فقدان نهاد بلدیه بود که این شیوه از طبابت رایج بود. زیرا، فراهم نمودن زمینه ایجاد دگرگونی در این حوزه و عبور از پزشکی سنتی به مدرن در این دوره بر عهده بلدیه قرار داشت. مواد و روش ها: داده های این تحقیق از طریق منابع کتابخانه ای گردآوری شده و روش پژوهش نیز توصیفی تحلیلی است. این تحقیق با به کارگیری داده های موجود در منابع و مأخذ مختلف تاریخی به بررسی جایگاه طب سنتی در شهرها و روستاها در اواخر دوره قاجار و اوایل حکومت پهلوی می پردازد. یافته ها: در این دوره تحولات و پیشرفت های بسیار زیادی در زمینه طبابت جدید در ایران صورت گرفت. بررسی وضعیت طب سنتی در این عصر با وجود پیشرفت های فراوان در عرصه پزشکی جدید می تواند پاسخی به یکی از مسائل مهم تاریخ اجتماعی ایران باشد. نتیجه گیری: در نتیجه تسلط طب نوین به عنوان شیوه غالب درمان بیماری ها، طب سنتی تحت تأثیر عواملی همانند عوام زده شدن، آمیخته شدن با پاره ای از موهومات و باورهای خرافی و فقدان تجربه کافی و همینطور سوءاستفاده طبیبان سنت گرای ایرانی به منظور حفظ منافعشان در جامعه و امتناع از ایجاد تغییر در روش و شیوه های خود دچار رکود شد.

زمینه و هدف: طب سنتی و مکتوب ایران جزء دانش های بومی و اصیل ایرانی است که نسل به نسل از گذشتگان به ما رسیده است. در واقع پزشکی سنتی بخش بزرگی از میراث کهن کشور ماست این بخش از طرفی با موضوعات پزشکی ارتباط دارد و از طرفی با نگاهی وسیع تر به زبان و ادبیات و دیگر دانش های این رشته مرتبط است. بخش بزرگی از ادبیات ایران با دانش هایی گسترده آمیخته است؛ یکی از این دانش ها دانش پزشکی است تقریباً تمام شاعران زبان فارسی در آثار خویش به موضوعاتی چون داروها، امراض، وسایل و زمینه های پزشکی اشاراتی، هرچند مختصر دارند. نسخه خطی «زبده» از جامع ترین آثار منظوم در زمینه پزشکی است که در قرن یازدهم قمری تألیف شده است. ناظم این اثر شخصی به نام شاه علی سلیمان کحّال است. آنچه می توان دریافت آن که وی حرفه چشم پزشکی داشته است و علاوه بر این اثر، اثری دیگر با عنوان حمیات (تب ها) دارد که آن را پس از زبده فراهم آورده است. نگارندگان مقاله پس از معرفی نسخه خطی «متمم زبده منظوم» شاه علی سلیمان کحّال می کوشند با تکیه بر دانش نسخه شناسی و مراجعه به کتابخانه و تذکره به معرفی این اثر یا روش های پژوهش موضوعات علوم انسانی بپردازند. نسخه خطی یادشده در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگهداری می شود و هم اکنون به عنوان منبعی برای بررسی مباحث پزشکی ادبی قرن یازدهم قرار گرفته است. مواد و روش ها: روش به کار گرفته شده در این پژوهش، روش کتابخانه ای و اسنادی است. بر این اساس، مطابق شیوه پژوهش در علوم انسانی و ادبیات فارسی نخست منابع فراهم آمد و سپس به مطالعه، بازخوانی، فیش برداری و تحلیل و تفسیر پرداخته شد. مواد این مقاله در درجه نخست نسخه خطی متمم زبده و در مراحل بعدی کتاب ها و مقالات علمی در این زمینه بود. یافته ها: زبده آمیزه ای از درد ها و شیوه های درمان همراه با داروها و میزان آن ها با زبان و شیوه ای آهنگین و به نظم است. معرفی زبده و اثر او در فرایند پژوهش تاریخ طب، برجسته ترین یافته این پژوهش است. نتیجه گیری: مطالعه نسخه خطی متمم زبده منظوم علاوه بر شناخت نسخه ای منظوم در زمینه های طب قدیم، چگونگی تشریح درد ها و کیفیت فراهم آوردن ادویه و داروهای گیاهی و گاه حیوانی، سبب شناخت دقیق تر مصنّف، اثر و جریان طب سنتی در عصر تیموری و آغاز دوره صفویه شد. این پژوهش نشان می دهد که بسیاری از طبیبان و صاحبان حرفه ها به منظور پایایی و یادگیری آسان، آثار خویش را به قالب و ساختار نظم ریخته و از این طریق خدمت بزرگی به روند پیشرفت این علوم کرده اند.

زمینه و هدف: طب ایرانی با سابقه چند صد ساله، دیدگاه های قابل توجهی برای پیشگیری و درمان بیماری ها دارد. با توجه به نقش رو به گسترش طب سنتی و مکمل در نظام سلامت و درمان نیاز است تا مبانی فیزیولوژی و پاتوفیزیولوژی این طب بررسی و تبیین شود. از آنجا که خون مجموعه ای از اخلاط اربعه است و بر حسب نظر حکمای طب ایرانی، تعادل و عدم تعادل در کمیت و کیفیت اخلاط، تعیین کننده سلامت و بیماری فرد می باشد. از این رو در این پژوهش، انواع خون غیر طبیعی که منشأ بیماری های متعدد می باشد، از دیدگاه حکما در قرون مختلف بررسی شد. این کار پیش نیاز پیشگیری و معالجه طیف گسترده ای از بیماری ها به ویژه بیماری های هماتولوژی، متابولیک و غددی می باشد. مواد و روش ها: اقوال حکما درباره خون در کتب متعدد طب ایرانی در قرون مختلف از حکمای قبل از ابن سینا، ابن سینا و بعد از آن، از جمله هدایه المتعلمین، قانون، خلاصه الحکمه مطالعه و مورد بررسی قرار گرفت، مطالب جمع آوری شده، دسته بندی و در قالب یک مقاله مروری تدوین شد. یافته ها: لفظ «خون» یا «دم» بیش از آنکه به خلط دم به طور خاص و به عنوان یکی از اخلاط اربعه و مجزا از سایر اخلاط اشاره نماید به خلط دم به طور عام به عنوان خلطی که پایه و اساس اخلاط است و از سه خلط دیگر به میزان مقتضی در آن وجود دارد، اشاره می نماید. خون به دو قسم طبیعی و غیر طبیعی تقسیم می شود. خون طبیعی فاقد بوی بد بوده، رنگ سرخ، مزه شیرین و قوام معتدل دارد. اقوال حکما درباره خون غیر طبیعی متفاوت می باشد که این تفاوت در چهار گروه قابل تقسیم است: 1 گروه اول مثل ابن سینا و بسیاری از حکمای دیگر خون غیر طبیعی را حاصل تغییر در بعضی یا همه صفات خون طبیعی بیان نموده اند. 2 گروه دوم از جمله اخوینی خون را به سه قسم خون صفراوی، سوداوی و بلغمی تقسیم می کند. 3 گروه سوم شامل قسطا بن لوقا بعلبکی که خون غیر طبیعی را از نظر تغییر در کمیت و کیفیت به شش قسم تقسیم می کند. 4 گروه چهارم از جمله حکیم ارزانی در میزان الطب خون غیر طبیعی را به چهار قسم افزایش مقدار، رقیق، غلیظ و متعفن تقسیم می کند. نتیجه گیری: جمع بندی نظر حکمای طب سنتی در زمینه خون غیر طبیعی، نشان می دهد که خون زمانی غیر طبیعی می شود که تعادل ترکیب آن از نظر کمی یا کیفی دستخوش تغییر شود که از دو مسیر این اتفاق می افتد یا خون در درون خود و بدون مخلوط شدن با چیزی، دچار تغییر در کیفیت شود یا این که چیزی از اخلاط یا مائیت با آن مخلوط شود و بنابراین صفات آن را تغییر دهد و انواع خون غیر طبیعی را ایجاد کند.

زمینه و هدف: به رغم تمایل به مصرف گیاهان دارویی و گیاه درمانی، کمتر مستند علمی در خصوص مشکلات و ضروریات مصرف این نوع داروها، به ویژه در مورد اثرات جنبی، سلامت محصولات گیاهی و حتی تداخلات دارویی به زبان فارسی منتشر شده است. مواد و روش ها: در این مطالعه به منظور بازبینی و نقد مستندات علمی مرتبط با چالش های تولید و مصرف گیاهان دارویی، مطالعه ای مروری با بررسی منابع از طریق کاوش در منابع علمی از بانک های اطلاعات ساینس دایرکت، گوگل اسکولار، پاب مد، مگیران و سید انجام شد و برای تهیه اصل گزارش ها از کتابخانه دیجیتال گیگالیب کمک گرفته شد. از واژه های «گیاهان دارویی»، «اثرات معکوس»، «اثرات جانبی»، «تداخلات دارو-گیاه» و «طب مکمل» برای جستجو بین سال های 2000 تا 2018 استفاده شد. سؤالات محوری مطالعه این بود که آیا گیاهان دارویی و داروهای گیاهی عرضه شده، از سلامت و کارایی لازم برای مصرف عموم جامعه برخوردار هستند؟ و آیا مصرف بی رویه و توأم با داروهای شیمیایی باعث افزایش تأثیر داروها خواهد شد یا خیر؟ یافته ها: نتایج حاکی از تعدد گزارش های علمی مرتبط با اثرات دارویی و درمانی گیاهان دارویی بودند. عواملی همچون تبلیغات، فرهنگ و دل زدگی از داروهای شیمیایی در گرایش به مصرف آنها دخیل بودند. گزارش های متعدد از تولید ناسالم و تقلب در گیاهان دارویی و نبود تخصص در تجویز و نسخه دهی گیاهان دارویی و داروهای گیاهی نیز وجود داشت. نتیجه گیری: استفاده از داروهای گیاهی بی مخاطره نیست. مصرف آگاهانه گیاهان داوریی و توجه به اثرات جانبی و تداخلات دارویی احتمالی آنها توصیه می شود. استانداردسازی فرآیندهای تولید گیاهان دارویی برای اطمینان بخشی از کارایی و ایمنی آنها نیز ضروری است.

زمینه و هدف: در سال 431-404 ق. م. در یونان باستان، شاهد درگیری و جنگ داخلی هستیم. از یک سو، اتحادیه ی پلوپونزی با همراهی اسپارت و از سویی دیگر اتحادیه ی دولت شهر های آتن و متحدانش رو به روی هم قرار داشتند. شاید دلیل این جنگ های داخلی را بتوان در شکوه و عظمت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی آتن در مقایسه با سایر دولت شهر ها دانست. احتمالاً سلطه و برتری آتن در دریا نیز از عوامل زمینه ساز برای شعله ور شدن آتش جنگ داخلی خانمان سوز در یونان، بود. هم زمان با جنگ های پلوپونزی در ایران، اردشیر اول (465-424 ق. م. ) جانشین خشایارشا شده بود و او از اسپارت حمایت می کرد. شاهنشاه هخامنشی، سیاست تفرقه و ایجاد اختلاف بین دولت شهر های یونان را در دستور کار سیاست خارجی خود قرار داده بود. باید خاطر نشان ساخت که جنگ داخلی یونان با فتح قاطعانه ی اسپارت و تسلیم آتنی ها در سال 404 ق. م. به پایان رسید. هدف ما از این نوشتار بررسی طاعون سال 430 و 429 ق. م. در خلال مرحله ی اول جنگ های داخلی یونان میان سال های 431-421 ق. م. است. مواد و روش ها: ﺭ ﻭ ﺵ به کار ﮔ ﺮ ﻓ ﺘ ﻪ ﺷ ﺪ ﻩ در ﺍ ﻳ ﻦ ﭘ ﮋ ﻭ ﻫ ﺶ ، ﺭ ﻭ ﺵ ﻛ ﺘ ﺎ ﺑ ﺨ ﺎ ﻧ ﻪ ﺍ ی ﻭ ﭘ ﮋ ﻭ ﻫ ﺸ ی ﺗ ﺎ ﺭ ﻳ خی (Historical Research) ﻣ ﻲ ﺑ ﺎ ﺷ ﺪ ﻭ با ﻧ ﮕ ﺎ ﻫ ﻲ ﺗ ﺎ ﺭ ﻳ خ محور ﺷ ﻴ ﻮ ﻩ ﺍ ی ﺍ ﺳ ﺖ ﻛ ﻪ ﺩ ﺭ ﻋ ﻠ ﻮ ﻡ ﺍ ﻧ ﺴ ﺎ نی رایج است، ﺑ ﻪ ﻧ ﻘ ﺪ ﻭ ﺑ ﺮ ﺭ ﺳ ﻲ جنگ های پلوپونزی و تأثیر آن در شیوع بیماری طاعون در آتن 431 تا 404 ق. م. خواهیم پرداخت. یافته ها: شیوع طاعونِ آتن از جمله مهم ترین بیماری های شایع در دوران یونان باستان بوده است و تلفات بسیاری بر جای گذاشت. در این مقاله جنبه های گوناگون این بیماری را به کمک منابع تاریخی، ﺗ ﺤ ﻘ ﻴ ﻘ ﺎ ﺕ ﺟ ﺪ ﻳ ﺪ ﻭ ﻣ ﻘ ﺎ ﻻ ﺕ ﻋ ﻠ ﻤ ﻲ مورد بررسی قرار می دهیم. نتیجه گیری: شیوع طاعونِ آتن که برخی آن را از مصر می دانند و برخی سرچشمه ی شرقی برای آن قائل اند. در هر حال، صدمات این بیماری مُسری و وحشتناک که باعث از بین رفتن تعداد زیادی از سکنه ی آتن شد، حاکی از اهمیت موضوع است. ظهور بقراط و درمان بیماری طاعون را باید پایان شیوع این بیماری بدانیم.