بلورشناسی و کانی شناسی ایران
سال:1392 | دوره:21 | شماره:3 |تعداد مقالات:18

در این پژوهش داده های ترکیب شیمی کانی آمفیبول و فلدسپار در توده های گرانیتوئیدی شمال غرب ساوه واقع در ایران مرکزی (توده نشوه و توده سیلیجرد) به منظور آگاهی بیشتر مسائل سنگ زایی، بررسی های تکتونوماگمایی و نیز تعیین دما و فشار این توده ها به کار گرفته شد. ترکیب شیمی آمفیبول ها در توده های سیلیجرد و نشوه در شمال غرب ساوه در گروه آمفیبول های کلسیک و از نوع اکتینولیت تا منیزیوهورنبلند قرار می گیرد. این آمفیبول ها وابسته به فرورانش بوده که با ویژگی های تکتونوماگمایی پیشنهادی برای این توده ها یعنی محیط حاشیه فعال قاره ای مرتبط با فرورانش همخوانی دارد. این آمفیبول ها در محیطی با گریزندگی اکسیژن نسبتا بالا تشکیل شده اند. مطابق تمامی روش های به کار گرفته شده برای دما - فشارسنجی، این توده ها در دمای 700 تا 750 درجه سانتیگراد و فشار پایین 0.3 تا 1.2 کیلوبار معادل عمق تقریبی 1 تا 4.5 کیلومتر تشکیل شده اند.

روش الکتروژئوشیمی یکی از روش های نوین پی جویی مواد معدنی است که دارای بنیان الکتروشیمیایی است. این روش توانایی پی جویی کانسارهای پنهانی را که با قشری از خاک یا رسوب های آبرفتی سطحی پوشیده شده اند، فراهم می آورد. در این روش با ایجاد یک میدان الکتریکی جریان مستقیم بر فراز روباره کانسارهای فلزی پنهانی، باعث تغلیظ و جریان یافتن یون ها به سمت یک کاتد مخصوص خواهد شد. با دو الکترود جریان، یکی بعنوان آند معمولا از جنس فولادی و دیگری کاتد معمولا از جنس گرافیتی که در یک ظرف نیمه تراوا حاوی اسید قرار می گیرد، جریان مستقیم با ولتاژ بالابه خاک تزریق می شود. پس از گذشت زمان معین (حداقل چندین ساعت)، در اثر یونیده شدن کانی های فلزی و پدیده الکتروشیمی، یون های فلزی مثبت به سمت کاتد رهسپار شده و در اسید موجود در آن (در اطراف الکترود گرافیتی) متمرکز می شوند. با تجزیه این اسید به روش جذب اتمی یا پلاسمای القایی، غلظت فلزات پایه مختلف در اسید اندازه گیری و تحلیل می شود. پیش از پیاده کردن این روش در صحرا، با قرار دادن کانه های سولفیدی با مقیاس آزمایشگاهی مختلف در زیر خاک، کارآیی این روش در شرایط مختلف مورد ارزیابی قرار گرفت. در این روش عواملی چون عمق قرارگیری کانه، میزان رطوبت خاک، شدت جریان و ولتاژ تزریقی، طول زمان تزریق و غلظت اسید مصرفی به عنوان الکترولیت از جمله مهم ترین فاکتورهای مهم و موثر در این روش هستند. با توجه به آزمایش های انجام شده و نتایج حاصل، شدت جریان و طول زمان بهینه برای تزریق به ترتیب 500 میلی آمپر و 8 ساعت به دست آمدند.

روانه ها و سیل های ریولیتی در منتهی الیه شمال شرقی رودخانه قلعه چای (شرق عجبشیر – استان آذربایجان شرقی) و در داخل نهشته های ماسه سنگی سازند لالون رخنمون دارند. ترکیب سنگ شناسی این روانه ها و سیل ها ریولیتی بوده و با درشت بلورهای شکل دار کوارتز، بلورهای نیمه شکل دار ارتوز پرتیتی در خمیره ای شیشه ای تا ریزدانه و متشکل از کوارتز، پتاسیم فلدسپار و مقادیر اندکی پلاژیوکلاز سدیک مشخص می شود. این سنگ ها اساسا فاقد کانی های فرومنیزین بوده و آثار جزئی از بیوتیت های تجزیه شده در آن ها دیده می شوند. ریولیت های مورد بحث جزء سنگ های به شدت جدایشی و هولولوکوکرات هستند. این سنگ ها به سری A-type وابسته بوده و ماگمای مولد آن ها دارای ماهیت آهکی- قلیایی تا شوشونیتی است. الگوی REE در آن ها دارای شیب منفی ملایمی بوده و بیهنجاری منفی مشخصی از Eu در آن ها مشاهده می شود. بی هنجاری منفی مشخص از Ba،Eu   P وو عدم تهی شدگی از HREE همراه با الگوی نسبتا مسطح HREE نشانگر جایگیری این توده ها در یک رژیم کششی درون صفحه ای و به حرکت های آغازین فاز کالدونین در پوسته قاره ای وابسته است.

توده نفوذی بغم با ترکیب سنگ شناسی گابرو در جنوب شرقی شهر اردستان قرار داشته و در سنگ های آتشفشانی ائوسن نفوذ کرده است. منطقه مورد بررسی در پهنه ایران مرکزی و نوار ماگمایی ارومیه دختر قرار می گیرد. کانی های اصلی تشکیل دهنده سنگ ها عبارتند از کلینوپیروکسن، آمفیبول و پلاژیوکلاز. بررسی شیمی کانی ها نشان می دهد که کلینوپیروکسن های این توده نفوذی دارای ترکیب اوژیت بوده و بیشتر در گستره کلینوپیروکسن های فشار متوسط قرار می گیرند. ترکیب کلینوپیروکسن ها دماهای تبلور توده را 840 تا 920 درجه سانتیگراد نشان می دهد. از نظر تکتونوماگمایی ترکیب کلینوپیروکسن های توده نفوذی مورد بررسی در میدان کلینوپیروکسن های کوهزایی قرار می گیرند و به کمان ماگمایی وابسته اند. بلورهای آمفیبول در این سنگ های گابرویی جزء گروه آمفیبول های کلسیک بوده که در گستره منیزیوهورنبلند قرار می گیرند. از نظر تکتونوماگمایی ترکیب آمفیبول ها نشانگر ماهیت نیمه قلیایی برای این توده آذرین است. روش زمین -دماسنجی بر اساس جفت کانی های کلینوپیروکسن و آمفیبول همزیست، دماهای 730 تا 790 درجه سانتیگراد را بدست می دهد. پلاژیوکلاز تنها کانی فلسیک این سنگ های گابرویی است که از نظر ترکیبی در گستره های بیتونیت (هسته) و لابرادوریت تا آندزین (حاشیه) و آلبیت (حاصل سوسوریتی شدن) قرار می گیرد.

نانولوله های اکسید قلع به روش سل ژل و با به کارگیری قالب آلومینا ساخته شدند. پارامترهای ساخت از جمله مواد اولیه، مدت غوطه وری و شرایط بازپخت برای دستیابی به نانولوله ها تعیین و بهینه شدند. برای بررسی ساختاری و ریخت شناسی نانولوله های اکسید قلع از پراش سنج پرتو ایکس و تصویربرداری میکروسکوپ الکترونی استفاده شد. تصویرهای به دست آمده از میکروسکوپ الکترونی تراگسیلی نشان می دهد که این نانولوله ها به خوبی شکل گرفته اند. قطر نانولوله های تشکیل شده حدود 200 نانومتر است که با قطر تخلخل های قالب های آلومینا همخوانی دارد. طیف های نوری تراگسیلی و درآشامی نشان می دهند که نانولوله ها در ناحیه مریی نیمه شفاف هستند درحالی که امواج فرابنفش را به خوبی جذب می کنند. گاف نواری نانولوله ها برابر با 3.56 الکترون ولت اندازه گیری شد که به مقدار به دست آمده برای شکل کپه ای آن بسیارنزدیک است.

پهنه برشی مورد بررسی در شرق قروه (کردستان) قرار دارد و از سنگ های گرانیتی و گرانودیوریتی تشکیل شده است. در این مقاله سنگ های دگرشکل، پروتومیلونیت ها و میلونیت ها، در مناطق سنگین آباد، کوه گزگز و پلوسرکان مطالعه می شوند. بررسی های سنگ نگاری نشان می دهند که فعالیت های زمین ساختی شامل میرمکیت، فلدسپارهای قلیایی دوباره متبلورشده با لغزش، پلاژیوکلاز های شکسته، کوارتزهای متبلور در شرایط دینامیکی، ارتوکلازهای پرتیتی، بلورهای فلدسپار با غنی شدگی قلیایی در حاشیه (بافت پوششی) با ترکیب Or 91.19-91 بوده اند. مقایسه داده های ژئوشیمیایی سنگ کل و سنگ اولیه (پروتولیت) معلوم می دارد که نوسان هایی در فراوانی عناصر اصلی نظیر افزایش CaO، MnO،TiO2  و  P2O5 در پروتومیلونیت ها و میلونیت ها وجود دارند. هم چنین در پهنه رگه های کوارتزی و پلاژیوکلازهای دگرسان شده مشاهده شده اند. این فرایند ها نمونه هایی از فعالیت های شاره های گرمابی و باز بودن سیستم تفسیر می شوند. فلدسپارها در سنگین آباد و کوه گزگز، سدی- پتاسی و در پلوسرکان سدی هستند. در مجموع، روابط صحرایی، ویژگی های ریزساختاری، بافتی، ژئوشیمی و شیمی، نقش پهنه شیر زون را در تشکیل این ویژگی ها تائید می کنند. بسیاری از پژوهشگران، بر ارتباط بین تشکیل ریز ساختارها با تنش-کرنش و گرمابی ها را تائید کرده اند. بلورهای بیوتیت مورد بررسی با (FeO+MnO∑) حدود 4.13-21.42 پس از فرایندهای یاد شده تشکیل شده اند که احتمالا حاصل گردش شاره های پسا ماگمایی باتولیت گرانیتوئیدی قروه هستند. دمای تشکیل بیوتیت حدود 550 تا 750 درجه سانتی گراد است که با دمای دگرشکلی ریزساختارها همخوانی خوبی دارد.

در منطقه چاه رویی جنوب غربی نهبندان، پگماتیت های تورمالین داری وجود دارند که از نظر جایگیری در صحرا به دو شکل اند: درون توده گرانیتوئیدی چاه رویی (نوع CH) و در سنگ های دگرگون اطراف توده گرانیتوئیدی (نوع D). بر اساس بررسی های سنگ نگاری و تجزیه ریز کاو الکترونی، نوع تورمالین در هر دو پگماتیت، دراویت- شورل و در گروه قلیایی که در آنها میزان آلومینیم بالاست و دارای جانشینی های قلیایی و پروتون زدایی اند. بر اساس نمودارهای عناصر نادر خاکی و عنکبوتی در تورمالین، روند هر دو نوع پگماتیت تقریبا مشابه ولی میزان عناصر متفاوتند، که علت بالا بودن میزان عناصر کم مقدار (Trace elements) در تورمالین های موجود در پگماتیت های نوعCH ، قرار گرفتن در سنگ های گرانیتوئیدی است. بنابراین، بر اساس بررسی های انجام شده، به نظر می رسد که تورمالین در اثر فرآیندهای ماگمای گرانیتوئیدی چاه رویی در مراحل تاخیری- گرمابی با سنگ های دگرگون ده سلم موجود در اطراف توده گرانیتوئیدی تشکیل شده است. تغییرات دمایی در تشکیل نوع کانی های موجود در پگماتیت ها موثر و دارای اهمیت زیادی است.

در این پژوهش نانوذرات فریت نیکل روی جانشانی شده به وسیله مس با ترکیب x=0,1-0, 6) Ni0.3 Zn0.7-xCuxFe2O4 روند پلکانی 0.1) با استفاده از روش سل- ژل تهیه شد. ساختار بلورین نمونه های جانشانی شده با استفاده از پراش پرتو ایکس (XRD)، آنالیز گرمایی TG-DTA، بیناب سنجی فروسرخ (FT-IR) و نگاره هایSEM   TEM وانجام گرفت. ویژگی های مغناطیسی نمونه ها با استفاده از مغناطیس سنج نوسانی (VSM) اندازه گیری شد. بررسی منحنی پسماند مغناطیسی نشان داد که مقدار مغناطش اشباع با افزایش میزان جانشانی مس تا x=0.3 افزایش می یابد و به مقدار بیشینه خود می رسد، سپس با افزایش بیشتر مس، افت شدیدی می کند. وادارندگی مغناطیسی (Hc) با افزایش مقدار x روند صعودی داشت که این به افزایش ناهمسانگردی مغناطوبلوری یون هایCu2+ در مقایسه با یون هایZn2+ ارتباط دارد.

متن کامل این مقاله به زبان انگلیسی می باشد، لطفا برای مشاهده متن کامل مقاله به بخش انگلیسی مراجعه فرمایید. لطفا برای مشاهده متن کامل این مقاله اینجا را کلیک کنید.

منطقه پیرکوه بخشی از البرز غربی است و رخنمون های این منطقه غالبا دنباله های آتشفشانی- رسوبی پالئوژن است که با نفوذی های متعددی قطع شده اند. بعضی از این نفوذی ها ترکیب مونزوگابروئی، مونزونیتی و گرانیتی با بافت های معمول دانه ای یا پورفیری دارند. هماهنگی چشمگیر میان الگوهای REE به دست آمده از این سنگ ها نظیر غنی شدگی بیشتر LREE نسبت به HREE، الگوی تخت HREE، بیهنجاری منفی Eu، شیب تند LREE و کند MREE گواه بر این است که خاستگاه آن ها یکی است. خصلت متاآلومین، وجود دیوپسید نورماتیو، حضور کلینوپیروکسن به عنوان کانی مافیک اصلی در همه گروه ها (حتی سنگ های گرانیتی) و همراه با بیوتیت، نبودن برونبوم های دگرگون و سرشار از میکا، مقادیر نسبی بالای Na2O، رفتار Al، Ga و Y و نسبت وزنی K2O/MgO، دامنه تغییرات درصد وزنی SiO2، نسبت K2O/Na2O پائین، غنی شدگی LREE نسبت به HREE همگی مبین ماهیتI برای این نفوذی ها و رفتار عنصر Zr نسبت به SiO2 (افزایش در ترم های حد واسط و کاهش در ترم های فلسیک تر) بیانگر غیراشباع بودن ماگمای اولیه از لحاظ Zr به دلیل دمای بالاست. بنابراین نفوذی های منطقه پیرکوه در زمره گرانیت های نوع I با دمای بالا قرار دارند (رفتار مشابه عناصر Ba،Ce  و  Yنیز تائید کننده این مدعاست). در عین حال الگوی REE و موقعیت داده های مربوط به سنگ های نفوذی منطقه پیرکوه در نمودارهای جدا کننده، نشان می دهند که آن عوامل به موقعیت قوس (VAG) قاره ای وابسته اند.

کانسار رگهای منگنز بزنین در میزبان ریولیت پرفیری و در راستای گسل اصلی واژگون منطقه با روند غالب شمال خاوری - جنوب باختری تزریق شده است. بررسی های میکروسکوپی و داده های ریزکاوش الکترونی حضور کانیهای منگنز متنوعی از جمله اسپسارتین، رودوکروزیت، بیکسبایت، هاوسمانیت، براونیت، پیرولوزیت، پسیلوملان، کریپتوملان، مانگانیت و منگانوکلسیت را در کانسار منگنز بزنین و کانی های براونیت، پیرولوزیت، پسیلوملان، کلسیت، منگانوکلسیت و رودوکروزیت را در زیرواحد آذرآواری توف آهکی (E6vct) حاوی منگنز - آهن نشان می دهند. توپوگرافی مرتفع تر کارگاه 1 و ترکیب کانی شناسی آن حاکی از آن است که کارگاه شماره 1 نسبت به 2 دستخوش برونزایی بیشتری شده است. شواهد صحرایی، بررسی های کانی شناسی و نتایج تجزیه های ریزکاوش الکترونی روی واحد آذرآواری کربناتی E6py و E6t، ارتباط ژنتیکی بین کانسار منگنز و توالی های خروجی - رسوبی منطقه را ثابت کرده و می توان نتیجه گرفت که سیالات گرمابی، منگنز و کربنات را از سنگ های آذرآواری یاد شده شسته و در طول گسل های اصلی و فرعی منطقه و در شرایط مناسب ژئوشیمیایی ته نشین کرده اند.

کرومیت تنها کانه اقتصادی عنصر کروم بوده و این عنصر کاربردهای کلیدی در صنعت دارد. در این راستا بسیاری از محققین از زمین شیمی کرومیت، که منعکس کننده ماهیت ماگمای مادر و محیط ژئوتکتونیکی تشکیل آن می باشد، استفاده نموده و برای نشان دادن ماهیت ماگمای مادر، زمین شیمی کرومیت را بعنوان نشانگر پتروژنتیکی، مورد استفاده قرار داده اند. نهشته های کرومیت به دو گروه سرشار از کروم Cr2O3≥45 (تا 60 درصد وزنی) و سرشار از آلومینیوم (Al2O3≥25 درصد وزنی) تفکیک می شوند و از نظر تشکیل، کرومیت های سرشار از آلومینیوم از ماگماهای تولئیتی و کرومیت های سرشار از کروم از ماگماهای بونینیتی غنی از Mg، دو ماگمایی که در محیط های ژئوتکتونیکی متفاوت بوجود می آیند، منشا می گیرند. در این مطالعه، بر مبنای داده های حاصل از تجزیه شیمیایی نقطه ای نمونه های کرومیت که از سه محدوده معدنی نزدیک، واقع در افیولیت سبزوار، واقع در شمال شرق ایران، گرفته شده، ماهیت ماگمای مادر و محیط ژئوتکتونیکی کرومیت، مورد بررسی قرار گرفته است. نمونه های کرومیت به روش EPMA تجزیه شیمیایی شده و نشان داده شده که این کرومیت های لایه ای که توسط دونیت (سرپانتینی شده) در برگرفته شده است، از گروه سرشار از کروم می باشند. با توجه به «عدد کروم» بالا (88- 86)، «عدد منیزیوم» متوسط (51-44)، اکسید تیتانیوم پایین (0.1 تا 0.2 درصد) و دیگر خصوصیات شیمیایی، ماگمای مادر این کرومیت ها شباهت زیادی به ماگماهای بونینیتی غنی از Mg نشان می دهد. ویژگی های سنگ نگاری و زمین شیمی از جمله عدد کروم، عدد منیزیوم، مقدار آهن سه ظرفیتی و تیتانیوم نشان می دهد که کرومیت های مورد مطالعه می باید در «محیط بالای فرورانش» تشکیل شده باشند. تاثیرات فعالیت های گرمابی کف اقیانوسی، احتمالا باعث شده تا خصوصا «عدد منیزیوم» بحدی که مورد انتظار است، بالا نباشد. متن کامل این مقاله به زبان انگلیسی می باشد، لطفا برای مشاهده متن کامل مقاله به بخش انگلیسی مراجعه فرمایید. لطفا برای مشاهده متن کامل این مقاله اینجا را کلیک کنید.

آمفیبولیت ها یکی از سنگ های مهم موجود در افیولیت پشت بادام است و حاصل دگرگونی بازالت های این افیولیت اند. بررسی های سنگ نگاری و شیمی کانی ها نشان می دهد که دو نوع آمفیبولیت در افیولیت پشت بادام وجود دارند: (1) آمفیبولیت های با پلاژیوکلاز حد واسط که شامل پاراژنز کانی های آمفیبول + پلاژیوکلاز، آمفیبول + پلاژیوکلاز ± کوارتز، پلاژیوکلاز + آمفیبول + اسفن، پلاژیوکلاز + آمفیبول+ ایلمنیت، آمفیبول + ایلمنیت + اسفن هستند و (2) آمفیبولیت های با پلاژیوکلاز غنی از آنورتیت که از پاراژنز کانی های آمفیبول + پلاژیوکلاز، آمفیبول + پلاژیوکلاز ± گارنت، آمفیبول + پلاژیوکلاز ± کوارتز، آمفیبول + ایلمنیت، تشکیل شده اند. فشارسنجی آمفیبول و دما- فشارسنجی آمفیبول - پلاژیوکلاز در آمفیبولیت های نوع اول فشار 6.16 تا 7.79 کیلوبار و دمای 649.7 تا 738.3 درجه سانتی گراد (رخساره آمفیبولیت) و در آمفیبولیت های نوع دوم فشار 4.47 تا 9.31 کیلوبار و دمای 929.9 تا 1566 درجه سانتی گراد (رخساره گرانولیت و بالاتر) را نشان می دهد. دمای بالا در آمفیبولیت های با پلاژیوکلاز غنی از آنورتیت (دمای ذوب سنگ) به دلیل پرهنیتی شدن پلاژیوکلازها (M1) قبل از دگرگونی در رخساره آمفیبولیت (M2) و تشکیل پلاژیوکلازهایی با آنورتیت فراوان است. وجود کانی های پرهنیت، کلریت، سریسیت، اپیدوت و لوکوکسن نشان از دگرگونی برگشتی در حد رخساره شیست سبز (M3) پس از دگرگونی در رخساره آمفیبولیت دارد. با توجه به سن احتمالی تشکیل این افیولیت در پالئوزوییک بالایی آمفیبولیت ها حداقل دستخوش سه رویداد دگرگونی M1 (سیمرین پیشین)،M2  (سیمرین میانی) وM3  (سیمرین پسین) را در مزوزوییک شده اند.

گارنت فراوانترین کانی کلسیمی- سیلیکاتی اسکارن های دره زرشک را تشکیل می دهد و به شکل توده ای بی وجه تا دانه ای خوش وجه، همسانگرد تا ناهمسانگرد و با منطقه بندی نوسانی تا قطاعی یا بدون هر نوع منطقه بندی دیده می شود. بر اساس مشاهدات کانی شناختی و روابط پاراژنتیکی، این کانی در مرحله دگرنهادی پیشرونده تشکیل شده است. این کانی دو الگوی متفاوت: (1) غنی شدگی در LREEs نسبت به HREEs به همراه بی هنجاری مثبت و بالای Eu، و (2) غنی شدگی در HREEs نسبت به LREEs همراه با بی هنجاری اندک Eu را از خود نشان می دهد که به ترتیب سرشتی ترکیب های آندرادیتی و گراسولاری است. بررسی با میکروسکوپ ریزکاونده الکترونی (EPMA) نشان می دهد که ترکیب گارنت های دره زرشک در گستره گارنت های گراندایتی قرار می گیرند و از نوع آندرادیت- گراسولار هستند و تنها حاوی درصد کمی اسپسارتین و پیروپ اند و از این نظر ترکیبی مشابه با گارنت های اسکارن های مس، آهن و طلای جهان دارند.

منطقه خونیک در شرق ایران و در 106 کیلومتری جنوب بیرجند واقع شده است. پی جویی اولیه در این منطقه با پردازش داده های ماهواره ای آستر به روش نقشه برداری زاویه طیفی برای مشخص کردن زون های احتمالی دگرسانی صورت گرفت، که بر اساس مشاهدات صحرایی، نتایج رضایت بخشی را فراهم کرد. این گستره شامل برونزدهایی از آتشفشانی های پالئوسن- ائوسن بود که واحدهای متعدد نیمه عمیق با ترکیب حدواسط به حالت تلسکوپی در آن ها نفوذ کرده اند. دگرسانی با برخی از این واحدها در ارتباط است. دگرسانی های اصلی شامل پروپیلیتیک، آرژیلیک و سریسیتیک می شوند. کانی سازی در سطح به صورت افشان و برش گرمابی مشاهده می شود. حداکثر مقدار پراکندگی عناصر طلا، نقره و آرسنیک در رسوب های آبراهه ای در مناطقی است که در بالادست آن زون های دگرسانی پروپیلیتیک، آرژیلیک- سیلیسی و برش گرمابی وجود دارند. گستره تغییرات عناصر در نمونه های ژئوشیمیایی بر مبنای سنگ به صورت زیر است: طلا 2 تا 4600 میلی گرم در تن، نقره 40 تا 9080 میلی گرم بر تن، آرسنیک 7 تا 134 گرم بر تن، مس 21 تا 601 گرم بر تن، سرب 4 تا 1485 گرم بر تن. بیشترین میزان طلا و نقره در واحدهای هورنبلند مونزودیوریت پورفیری و مونزونیت پورفیری دیده می شوند. نوع کانی سازی که به صورت پراکنده و همراه با برش گرمابی است، گسترش دگرسانی ها و نیز ارتباط آن ها با سنگ شناسی و زمین شناسی ساختاری، نشانه حضور یک کانسار نوع طلای اپی ترمال است.

اسکارن پناهکوه در 50 کیلومتری شمال غرب شهر تفت در استان یزد واقع شده است. نفوذ استوک پناهکوه با ترکیب گرانودیوریت- کوارتز دیوریت در سازند آهکی جمال، منجر به رخداد اسکارن زایی در منطقه شده است. مشاهدات صحرایی و کانی شناسی نشان می دهد که اسکارن پناهکوه شامل دو زون درون اسکارن و برون اسکارن است. برون اسکارن از نوع اسکارن کلسیمی و منیزیمی بوده که در همبری با مرمرها تشکیل شده است، در حالی که درون اسکارن با گسترش محدودی در توده نفوذی تشکیل شده است. کانی های غالب در اسکارن کلسیمی شامل گارنت (آندرادیت) و پیروکسن (دیوپسید- هدنبرژیت) و در اسکارن منیزیمی شامل فورستریت، دیوپسید، سرپانتین و تالک است. حداقل دو مرحله پاراژنتیکی در شکل گیری اسکارن پناهکوه تشخیص داده شده است: در تشکیل اسکارن اولیه (مرحله اول) کانی هایی بی آب نظیر پیروکسن و گارنت در اسکارن کلسیمی و فورستریت و دیوپسید در اسکارن منیزیمی غالب است. با توجه به مجموعه کانیایی تشکیل شده در این مرحله می توان دمایی کمتر از 500 درجه سانتی گراد را برای رخداد اسکارنی شدن بیان کرد. در مرحله دوم مجموعه اسکارنی اولیه تشکیل شده به وسیله مجموعه اسکارنی آبدار نظیر سرپانتین و تالک، جایگزین شده است. کانی شناسی و ویژگی های زمین شیمیایی اسکارن پناهکوه نشان دهنده شکل گیری آن در شرایط اکسایشی، سطوح پوسته ای کم عمق و مشابه شرایط تشکیل سیستم های اسکارنی آهن است.

منطقه پی جویی بوته گز استان خراسان رضوی در 34 کیلومتری شمال تربت جام قرار دارد. زمین شناسی این منطقه شامل توده های دیوریتی، گرانودیوریتی و سینوگرانیتی است که در سنگ های دگرگون نفوذ کرده اند. پذیرفتاری مغناطیسی توده های منطقه کمتر از SI 5-10×5 بوده و از نوع سری ایلمنیت (احیایی) هستند. این توده ها شبه رخشان تا پرآلومینوس بوده و از پتاسیم آهکی قلیایی میانگین تا سری شوشونیتی متغیرند. 4 نوع دگرسانی در منطقه شناسایی شدند که عبارتند از: پروپلیتیک، سرسیتیک، سیلیسی و کربناتی- کانی سازی سیلیسی به شکل رگه ای با راستای شمال غربی- جنوب شرقی و شیب N60E است که در مرز بین توده هورنبلند بیوتیت گرانودیوریت با متاکوارتزآرنایت و نیز درون همین واحد دگرگون دیده می شوند و شامل گالن، اسفالریت، کوارتز، کلسیت و جزئی کالکوپیریت، پیریت است. بی هنجاری هایی از سرب (تا %9)، روی (تا %2.5)، مس (تا 7039ppm)، نقره (تا 226ppm)، آنتیموان (تا 334ppm) و آرسنیک (تا 533ppm) در پی جویی های ژئوشیمیایی به روش خرده سنگی مشاهده می شود که به زون کانی سازی رگه ای وابسته است. بررسی های IP/RS در 9 نیمرخ به روش دوقطبی- دوقطبی عمود بر راستای کانی سازی نشان دهنده دو زون بی هنجار اصلی است. زون بی هنجار اول به صورت یک بی هنجار با روند شمال غربی- جنوب شرقی در محل کانی سازی رگه ای و منطبق با تونل قدیمی و کارهای شدادی است. بررسی های کانی سازی و ژئوشیمی، گسترش کانی سازی سولفیدی را در این بخش نشان می دهد. زون بی هنجار دوم به صورت یک گستره نسبتا کوچک در شمال شرقی منطقه دیده می شود. گسترش کانی سازی به سمت شمال و شمال شرقی منطقه بوده و به سمت جنوب شرقی قطع می شود که به گسل موجود در آن ناحیه وابسته است. ترکیب کانی شناسی، شکل کانی سازی، انواع دگرسانی و گسترش آن ها، بی هنجاری های ژئوشیمیایی سرب و روی ± مس و بالا بودن مقدار آنتیموان نسبت به بیسموت همراه با گالن نشان می دهد که کانی سازی اپی ترمال دمای پائین است.

منطقه مورد بررسی در شمال شرقی بلوک لوت و در نقشه زمین شناسی 1:100000 بصیران قرار گرفته است. نفوذ سنگ های عمیق تا نیمه عمیق ترشیری در سنگ آهک های پالئوسن باعث تشکیل اسکارن و کانی سازی آهن در این منطقه شده است. بررسی های سنگ نگاری نشان داد که سنگ های مورد بررسی شامل هورنبلند دیوریت پورفیری، هورنبلند کوارتز دیوریت پورفیری، پیروکسن دیوریت پورفیری، هورنبلند پیروکسن دیوریت پورفیری، هورنبلند دیوریت و بیوتیت دیوریت هستند. این سنگ ها دارای ماهیت شبه قلیایی و متا آلومین بوده و بر اساس پذیرفتاری مغناطیسی و ویژگی های ژئوشیمیایی، وابسته به سری مگنتیت و گرانیتوئیدهای نوع I هستند. غنی شدگی عناصر نادر خاکی سبک (LREE)، فقیر شدگی عناصر نادر خاکی سنگین (HREE) و بی هنجاری منفی کم Eu از ویژگی های آنها بوده و بیانگر ماگماتیسم متا آلومین نوع I کمان های آتشفشانی حاشیه قاره هاست. تهی شدگی عناصر نادر خاکی سنگین احتمالا ناشی از وجود گارنت در خاستگاه آن هاست. نمودارهای جداکننده محیط های زمین ساختی نیز جایگاه گرانیتوئیدهای کمان آتشفشانی را برای آن تایید می کند. نمودارهای مختلف ژئوشیمیایی نشان دهنده همخوانی سنگ های گرانیتوئیدی بیشه با نفوذی های وابسته به اسکارن های آهن است.