نامه هنرهای تجسمی و کاربردی
سال:1396 | دوره:10 | شماره:20 |تعداد مقالات:7

نقیضه در جریان خوانش بینامتنیت و آشنایی زدایی و شالوده شکنی در عصر پسامدرن، به زعم جایگاه نقدی که در دستاوردهای گفتمان پست مدرن داشته اند، تداخل رویکرد به مرزهای یکدیگر دارند. نقیضه که به وارونه سازی غیرتصنعی اهتمام می ورزد و شیوه آشنایی زدایی که به بازتولید اثر هنری می پردازد و نیز رویکرد ساختارشکنی که دریدا مطرح می کند در بی نهایتی معناپردازی و چندصدایی در تقابل های پارادوکسیکال مشترک اند. بر این مبنا پژوهش حاضر با هدف مطالعه گفتمان حاکم در عصر پسامدرن، با روشی تحلیلی (بر اساس فرایند تحلیل گفتگومندی، التقاط، فضای اشتراکی، بینامتنیت و آشنایی زدایی)، به مطالعه بازتولید نقیضه ایا ای تابلوی مونالیزا در رویکرد ساختارشکن در عصر پسامدرن می پردازد. بر این اساس با طرح این سؤال که چگونه بازتولید نقیضه ای اثر هنری در عصر پسامدرن با مفاهیم آشنایی زدایی و ساخت شکنی منطبق است، به نمونه هایی از بازتولید تابلوی مونالیزا می پردازد تا همپوشانی مرزهای انتقادی در رویکرد نقیضه و آشنایی زدایی و ساختارشکن را به نمایش گذارد. از این رو می توان اذعان داشت شیوه های نقیضه، آشنایی زدایی و ساخت شکنی، واسازی های مشترک در گفتمان معاصرند که دیالوژیسم را با تقابل ارائه می دهند. نتیجه آنکه بازتولید نقیضه ای مونالیزا تجسم تقابل ها به روشی پارادوکسیکال است و با تخریب و واسازی متون و معنابخشیدن های متضاد به گفتمانی نظیر هم این و هم آن، گفتگومندی و پُلی فونی را در زنجیره ای از نشانه ها که تولید معنا می کنند، اشاعه می دهد؛ چراکه نقیضه روشی انتقادی است که با اصل قراردادن آثار و متون قبلی، مکالمه بنیاد بودن را در تقابل هایی به نمایش می گذارد که همزمان در نگرش شالوده شکنی بیان می شود. در پژوهش حاضر روش تحقیق اتخاذ شده توصیفی-تحلیلی و گردآوری منابع کتابخانه ای است؛ در برخی موارد از منابع معتبر اینترنتی استفاده شده است.

در تعداد قابل توجهی از عکس های دوره قاجار نشانه هایی از آثار هنرِسنتی دیده می شود. این عکس ها به مثابه اسناد و مدارکی دال بر حضور آثار هنرِسنتی در بطن زندگی مردمان آن دوره اند؛ لذا خوانش آن ها می تواند اطلاعات مهمی در رابطه با نقش و جایگاه هنرِسنتی در سبک زندگی و هویت اجتماعی دوره قاجار در اختیار بگذارند که آگاهی از این امر مغفول-مانده ضروری به نظر می رسد. در این پژوهش کاربردی نقد و ارزیابی 24 عکس منتخب از مجموعه عکس های موجود ذیل چهار گروه به روش نشانه شناسی و با تکیه بر نظام نشانه شناسی چارلز ساندرز پیرس[i]صورت گرفته است تا بتوان چرایی و چگونگی حضور آثار هنرِسنتی را در عکس ها جویا شد. شرح مطالعات متکی بر اسناد تصویری، به روش توصیفی-تحلیلی تنظیم شده و گردآوری اطلاعات به طریق کتابخانه ای و اینترنتی صورت گرفته است. حاصل مطالعه نشانه شناسی حضور اثر هنرسنتی در عکس ها، با استفاده از دسته بندی سه گانه پیرس (نشانه های شمایلی، نمادین و نمایه ای) حاکی از آن است که: در عکس هایی که با هدف معرفی اثر گرفته شده است، حضور هنرسنتی جنبه ای شمایلی دارد؛ در مواردی که عکس حکم تزیین و کالای کاربردی در دربار و زندگی طبقه متوسط را داشته است، نشانه ها نمادین اند؛ و در عکس هایی که مرحله تولید هنرسنتی را نمایش می دهند و اثر حضور مستقیمی ندارد نشانه نمایه ای است.

شکل گیری شاخه ای جدید از هنر نگارگری ایرانی به نام «چهره نگاری و پیکرنگاری درباری» به ابتکار فتحعلی شاه کاربرد نوعی رسانه تصویری بود که در جهت تحقق اهداف تبلیغاتی شاهان قاجار شکل گرفت و بر این اساس به نظر می رسد که بین این آثار و گرافیک فصل مشترکی وجود دارد و لذا مسأله اصلی مقاله آن است که احیایارتباطاتتصویری سلطنتیایران قدیم به خواست فتحعلی شاه دارای چه فصل مشترکی با گرافیک بوده است؟ با کمی تأمل بر غالب آثار برجای مانده از هنرهای درباری دوران قاجار همچون انواع نقاشی، صخره نگاری و حتی ضرب سکه این نکته آشکار می شود که عموم آنها دارای اهدافی تبلیغاتی بوده، آن چنانکه اگرچه در ظاهر عناصر تزیینی محسوب می-شده اند، اما در لایه های پنهان خود به لحاظ تأثیرات اجتماعی، ناقل مفهوم مشروعیت بخشی نظام و در یک کلام سازوکار برجسته سازی چهره قدرت بودند، به همین علت می توان این آثار را بر اساس هویت کاربردی آنها متعلق به حوزه گرافیک دانست. این مقاله از نوع کیفی و روش آن تحلیلی تاریخی است.

چهار محراب گچبری شبستان امام حسن (ع) در مسجد ملک کرمان، متعلق به دورة سلجوقی و آل بویه اند. هدف، مطالعه تزیینات محراب ها و پاسخ به چیستی عناصر ساختاری تجسمی تزیینات، همچون نوع نگاره ها و شکل خط نگاره های هر محراب و تأثیرات متقابل خط و نگارهاست. این پژوهش از روش های توصیفی-تحلیلی و تطبیقی بهره گرفته و جمع آوری اطلاعات بر مبنای منابع کتابخانه ای و تحقیقات میدانی است. نگاره های محراب ها را می توان به سه شکلِ نگاره های هندسی، گیاهی و ترکیبی تقسیم کرد. خط نگاره های محراب ها با خطوط رقاع، کوفی های مشجّر، مورّق، مزهّر، معقد و مشبّک آراسته شده که بر زمینة تمامی آن ها نگاره های گیاهیِ هرچند مختصر قابل مشاهده است. در مجموع هنگامی که محراب ها را در کنار یکدیگر متصور شویم می توان روابطی صوری و ساختاری مابین محراب ها دید که برخی از آن ها بر تقارن بین چهار محراب می افزایند، اما بعضی دیگر آن را برهم می زنند به گونه ای که چیدمان و شمایل کلی محراب ها در کنار هم بین تقارن و بی تقارنی در نوسان است. این روابط را می توان ذیل چهار عنوانِ اشتراکات و روابط چهارسویه، اشتراکات و روابط سه به یک، اشتراکات و روابط دو به دو و نیز تفاوت های خاص و ویژگی های منحصربه فرد عناصر تزیینی هر محراب تعریف کرد.

قابلیت های بصری خط نستعلیق باعث شده است که این خط از قرن نهم ه. ق به بعد پرکاربردترین خط در کتابت نسخه های خطی ایرانی باشد؛ اما حوزه نقد آثار خوشنویسی نستعلیق از روند رو به رشد حوزه ی اجرا، بازمانده و سخت نیازمند بازبینی و تدوین است. اصول و قواعد خوشنویسی سنتی، میراث ارزشمند قُدما در زمینه ی آموزش خوشنویسی است و گمان می رود با وجود نقصان آن در حوزه نقد، قابلیت تطبیق با روش های نقد علمی نوین را دارد. این پژوهش که با روش تحلیلی و توصیفی و با مطالعات کتابخانه ای سامان یافته است قصد دارد ضمن شرح و تحلیل انتقادی اصول و قواعد سنتی خط نستعلیق، با استفاده از اصول و مبانی هنرهای تجسمی و اصول نظریه ی گشتالتو سبک شناسی اثر، به توسعه و نظام مند ساختن روش نقد آثار خوشنویسی نستعلیق بپردازد. در پایان مقاله با تدوین و ارائه ی الگویی ترکیبی برای نقد آثار خوشنویسی با خط نستعلیق، این نتیجه حاصل شده است که روش های مختلف نقد، از اصول و قواعد خوشنویسی، تا اصول و مبانی هنرهای تجسمی و اصول نظریه ی گشتالت، هر یک بخشی از قابلیت های اثر خوشنویسی نستعلیق مورد نقد را فعال می کنند و اتخاذ یکی از این روش ها به تنهایی، به نقص و ابهام در فرایند نقد منجر خواهد شد.

مقاله حاضر در رابطه با اهمیت کاربست روش ها و فنون تدریس در اجرای درس طراحی پوستر انجام شده است. طی این پژوهش با طرح سئوالاتی پیرامون سه مضمون؛ 1. ویژگی های شخصیتی مدرس 2. توانایی علمی مدرس 3. توانایی تدریس مدرس، از نظر دانشجویان این حوزه به تبیین روش های موفق آموزش طراحی پوستر در دانشگاههای هنر ایران پرداخته شده است. روش پژوهش، کیفی و با استفاده از تکنیک مصاحبه انجام شده است. حجم نمونه 13 نفر از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد گرافیک دانشگاههای ایران بود هاند و ملاک توقف ادامه مصاحبه، رسیدن به غنای داده بوده است. مهمترین یافته های تحقیق عبارت است از؛ سلیقه ای عمل کردن مدرسان درس طراحی پوستر در تدریس، عدم تدوین طرح درس مدون و از پیش تعیین شده از سوی مدرسان، عدم اجرای کامل سرفصل های آموزشی توسط استادان، عدم تجربه کاری و حرفه ای مدرسان، بی اعتنایی استادان به اجرای ارزشیابی تکوینی و دوره ای و نیز ارائه درس طراحی پوستر توسط مدرسان غیر مرتبط و غیر متخصص که فاقد تشخص مقبول برای ارائه این درس بوده اند.

مقبره ی شاه عباس دوم در جوار ضریح مطهر حضرت معصومه سلام ا. . . علیها، از لحاظ معماری و تزئینات، از ویژگی های شاخص بناهای دوره ی صفوی برخوردار است. ازاره های سنگی بقعه با گل های رنگی تزئین شده است. تزئینات و نقاشی روی سنگ در کنار انواع تزئینات معماری صفوی دیده می شود. نقاشی رنگ وروغن و طلاکاری از آن جمله است. هدف این پژوهش، شناخت و تحلیل مواد و مصالح و تکنیک اجرای این نقوش روی سنگ در دوره صفوی و مقایسه نتایج حاصله با بناهای شاخص این دوره است. به این منظور تزئینات رنگی بر روی ازاره سنگی بقعه شاه عباس ثانی قم برای مطالعه در این پژوهش انتخاب گردید. در این پژوهش پس از معرفی تزئینات مورد مطالعه، به شناسایی رنگدانه ها و بست ها با روش های دستگاهی پرداخته شده است. از روش FTIR برای شناسایی مواد آلی، چسب ها و بست نمونه ها و از روش XRF برای شناسایی عناصر موجود در نمون هها و برای شناسایی تکمیلی بعضی رنگدانه ها از میکروسکوپ نوری ) OM ( مجهز به نور پلاریزان استفاده شد. نتایج حاصل نشان می دهد که رنگدانه های موجود از این قرارند: رنگ سفید: سفیدآب سرب، رنگ قرمز: سرنج به علاوه اُخرا، رنگ آبی: لاجورد، رنگ سبز: زنگار مس به علاوه مالاکیت و رنگ طلا: فلز طلا، که همگی رنگ های معمول در نقاشی دیواری صفوی بوده اند. از فلز طلا به صورت طلاچسبان استفاده شده است. شناسایی رنگدانه اُخرا با استفاده از میکروسکوپ نوری مجهز به فیلتر پلاریزان انجام شد. اگرچه زرده تخم مرغ در نمونه های مورد بررسی یافت شد، به دلیل سنگی بودن تکیه گاه، احتمال تمپرا بودن تکنیک نقاشی بسیار ضعیف است. در تمامی نمونه ها آثار روغن بزرک یافت شد که م یتواند به منظور پوشش نهایی و محافظ روی تزیینات به کار رفته باشد. مقایسه نتایج این پژوهش با نتایج بررسی های نقاشی دیواری چند بنای شاخص صفوی، مطابقت رنگدانه های شناسایی شده در بقعه ی شاه عباس دوم با رنگدانه های معمول در نقاشی دیواری دوره صفوی را نشان می دهد.