رخساره های رسوبی
سال:1391 | دوره:5 | شماره:2 |تعداد مقالات:8

سازند آب تلخ یکی از واحدهای کرتاسه پسین مربوط به حوضه رسوبی کپه داغ (شمال شرق ایران) است. این مطالعه به بررسی سازند مذکور در شرق حوضه در روستای پادها می پردازد. این سازند دارای 991 متر ضخامت بوده و سنگ شناسی آن متشکل از شیل و مارن خاکستری تا خاکستری متمایل به آبی است. مرز زیرین آن با سازند آب دراز به صورت تدریجی و هم شیب و مرز بالایی آن با سازند نیزار ناپیوسته است. در این پژوهش برای تعیین پالئواکولوژی (شامل عمق، اکسیژن و مواد غذایی) برش مورد مطالعه از روزن داران پلانکتونیک و بنتونیک استفاده شد. برای بررسی تغییرات سطح دریا و تعیین عمق این برش از روزن داران بنتونیک شاخص عمق، نسبت روزن داران پلانکتونیک به بنتونیک و معادله Van der Zwaan et al.  (1990)استفاده شد. بر این اساس بخش ابتدایی و میانی این سازند نشان دهنده عمق باتیال بالایی و بخش انتهایی آن معرف عمق نریتیک می باشد. همچنین عمق 170 تا 470 متر برای بخش ابتدایی تا میانی و محدوده عمقی از 170 تا 40 متر برای بخش انتهایی برش پیشنهاد گردیده است. در این تحقیق سازند مورد نظر بر اساس مورفوتایپ بنتونیک اپی فونا به اینفونا (EP/IN) و روزن داران پلانکتونیک دو ردیفی به دو بخش تقسیم شده است. بخش پایینی که در آن نسبت مورفوتایپ (EP/IN) فراوان و روزن داران دو ردیفی کاهش یافته، نشان دهنده شرایط محیطی اکسیژن بالا و مواد غذایی کم بوده و بخش بالایی که روزن داران دو ردیفی آن افزایش و نسبت مورفوتایپهای (EP/IN) کاهش یافته است، نشان دهنده کاهش مقدار اکسیژن و افزایش مواد غذایی می باشد.

به منظور مطالعه سیستماتیک و پالئواکولوژی اویسترها، برش بساب با ضخامت 380 متر در غرب کوهبنان و در شمال غرب کرمان مورد نمونه برداری و مطالعه قرار گرفت. مجموعه متنوعی از گروه های مختلف فسیلی از جمله ماکروفسیلها (خارداران، دوکفه ای ها به خصوص اویسترها، براکیوپودها، گاستروپودها، مرجانها، آمونیتها) و میکروفسیلها (روزن داران و استراکودها) در این برش مشاهده می شود که سن آپتین پسین سنومانین پیشین را نشان می دهند. برای نخستین بار تعداد 11 جنس و گونه از اویسترهای کرتاسه میانی از این ناحیه گزارش می گردند. مجموعه فسیلهای موجود در این برش، نشان دهنده عمق کم و شرایط محیطی مناسب برای موجودات است. بررسی اویسترهای موجود در این برش نشان می دهد که فراوانی این موجودات با مقادیر مثبت تغییرات منحنی کربن 13 منطبق می باشد. این امر نشان دهنده بالا بودن میزان مواد آلی در محیط، کاهش میزان اکسیژن و در نتیجه کاهش فراوانی جوامع ماکروفسیلی دیگر بوده و در حقیقت فرصت طلبی اویسترها را در برخی لایه ها نشان می دهد.

حوضه آبریز سرغایه سرنیش با شکلی کشیده و مساحت 70.654 کیلومتر مربع در منطقه ای کوهستانی در جنوب مشهد واقع گردیده و دارای دو رودخانه اصلی سرغایه و سرنیش است. در این دو رودخانه شش رخساره رسوبی شامل گراول زمینه پشتیبان (Gmm)، گراول دانه پشتیبان (Gcm)، گراول با لایه بندی افقی (Gh)، ماسه توده ای (Sm)، گل لامیناسیون دار (Fl) و گل توده ای (Fm) شناسایی شده است. رخساره های موجود در چهار عنصر ساختاری کانال (CH)، جریان گراویته ای (SG)، بار گراولی و اشکال لایه ای (GB) و رسوبات ریز خارج از کانال (FF) تشکیل شده اند. با توجه به مجموعه های رخساره ای و عناصر ساختاری، مدل رسوبی رودخانه های مورد مطالعه بریده بریده با بار بستر گراولی است. به منظور بررسی تغییرات اندازه ذرات و عوامل موثر بر ریزشوندگی در مجموع تعداد 60 نمونه رسوب از کانال اصلی این دو رودخانه آنالیز شده و بر اساس آن مشخص شد که روند تغییرات اندازه ذرات از الگوی نمایی کاهش به سمت پایین دست به طور کامل پیروی نکرده و دارای سه ناپیوستگی و چهار پیوستگی رسوبی در طول رودخانه سرغایه و یک ناپیوستگی و دو پیوستگی رسوبی در طول رودخانه سرنیش است. دلیل این ناپیوستگیها ورود رسوبات درشت جانبی از شاخه های فرعی، افزایش شیب بستر، نمایان شدن سنگ بستر، تغییر در سنگ شناسی واحدهای زمین شناسی و فعالیتهای تکتونیکی همچون وجود گسل در مسیر رودخانه است. هر کدام از پیوستگیها دارای روند ریزشونده به سمت پایین دست بوده و دو عامل جورشدگی هیدرولیکی و سایش عوامل اصلی در ریز شوندگی هستند. همچنین بر اساس مطالعات رسوب شناسی مشخص شد که رسوبات رودخانه های مورد مطالعه عمدتا دارای جورشدگی ضعیف، کج شدگی مثبت و کشیدگی پهن هستند.

حوضه آبریز نوبهار در جنوب استان خراسان رضوی واقع است. از نظر ساختار زمین شناسی، منطقه مورد مطالعه بخشی از پهنه ایران مرکزی محسوب می گردد. واحدهای سنگی منطقه از نظر سنی متعلق به اواخر دوران مزوزوئیک و سنوزوئیک می باشند. حوضه آبریز نوبهار دارای چندین کانال بوده، که از این میان، فقط دو کانال اصلی، مطرآباد و صلح آباد مورد مطالعه قرار گرفته اند. رودخانه های مذکور به طور عمده از نوع بریده بریده اند، که نشانگر شیب زیاد، قدرت بالای جریان و سیلاب های کوتاه مدت می باشد. در مجموع، دو مجموعه رخساره رسوبی، شامل چهار رخساره گراولی (Gcm، Gci، Gmm و Gmg)، دو رخساره ماسه ای (Sp و Sh) و سه عنصر ساختاری (SB، SG و LA) شناسایی شده اند. بر اساس رخساره های رسوبی و عناصر ساختاری شناسایی شده سه مدل رسوبی، شامل رودخانه بریده بریده گراولی با رسوبات جریانهای ثقلی، رودخانه مآندری با بار گراولی و رودخانه مآندری با بار ماسه ای پیشنهاد شده است.

به منظور مطالعات چینه نگاری زیستی و بوم شناسی دیرینه نهشته های میوسن پیشین، یک برش در جنوب غرب کرمان به نام جفریز انتخاب و از آن نمونه برداری به عمل آمد. برش مورد مطالعه با 67 متر ضخامت شامل سنگ آهک نازک تا ضخیم لایه و مارن بوده که با ناپیوستگی آذرین پی بر روی سنگهای آذرین رسوبی ائوسن قرار گرفته و با ناپیوستگی هم شیب توسط آبرفتهای عهد حاضر پوشیده شده است. از نهشته های مورد مطالعه 40 نمونه برداشت و پس از مطالعه، 22 جنس و گونه روزن دار کف زی شناسایی شد. به علت عدم معرفی یک بایوزون رسمی برای سازند قم و شباهت مجموعه روزن داران کف زی سازند قم با سازند آسماری، جهت تعیین سن نهشته های میوسن پیشین (نهشته های معادل با سازند قم) از بایوزوناسیونWynd   (1965)و(2009) Laursen et al.  که برای سازند آسماری ارائه شده، استفاده گردید. بر این اساس دو بایوزون تجمعی با عنوان Austrotrillina howchini-Peneroplis thomasi Assemblage zone و Elphidium sp.-Miogypsina sp. Assemblage zone مورد شناسایی قرار گرفت. با توجه به روزن داران شناسایی شده در برش مورد نظر، سن نهشته های برش جفریز، میوسن پیشین (آشکوب آکیتانین) در نظر گرفته شد. با توجه به مطالعات بوم شناسی دیرینه مشخص گردید که توالی میوسن پیشین (آکیتانین) در این برش، از نظر عوامل اکولوژیکی مانند اکسیژن، نور و مواد غذایی مطلوب بوده و شرایط آب و هوایی گرم بر محیط حاکم بوده است.

در این پژوهش، نانوفسیلهای آهکی گذر سازندهای تیرگان و سرچشمه در دو برش طاهرآباد و مزدوران مورد بررسی قرار گرفت. برشهای مطالعه شده در شرق حوضه کپه داغ قرار دارند. 14 جنس و 22 گونه در برش طاهرآباد و 14 جنس و 20 گونه در برش مزدوران شناسایی گردید. با توجه به اولین حضور گونه های شاخص و تجمع فسیلی همراه، بایوزون CC7 از زون بندیSissingh   (1977)با محدوده زمانی آپسین پیشین برای این مرز در دو برش مزدوران و طاهرآباد پیشنهاد می گردد. بر مبنای شمارش گونه های شناسایی شده و اطلاعات پالئواکولوژی، مرز تیرگان سرچشمه در عرض جغرافیایی پایین تا متوسط نهشته شده و حوضه رسوبی مذکور کم عمق و گرم بوده است.

برون زدهای نسبتا وسیعی از رسوبات کامبرین در استان کرمان وجود دارد. این برون زدها داری قطعات تریلوبیت می باشند. یکی از مناطق مناسب جهت بررسی های فسیل شناسی برش کمر سیاه در 60 کیلومتری جنوب شرق شهر کرمان است. این برش با داشتن 200 متر ضخامت، بر اساس حضور فسیلهای بی مهرگان به ویژه تریلوبیت ها به دو سازند کوهبنان و بی نام تقسیم می شود. بررسی های فسیل شناسی در این برش به شناسایی 11 جنس و 17 گونه از تریلوبیتها شامل Afghanocera lategenatum، Anomocarella chainensis، A. sp.، Blountia blountia، Cheliedonocephalus farsia، Iranoleesia pisiformis، Kermanella lata lata، Kermanella lata minuta، Kermanella sp.، Kobayashiella sp.، Latouchella? huckriedea، Paragralous? dahuensis، Redlichia cf. chinensis، Redlichia noetlingi، Redlichia sp.، Stoecklina spinosa و .Syspachelius sp انجامیده است. با توجه به وجود تریلوبیتها در این برش 3 بیوزون تجمعی برای سازند کوهبنان و 1 بیوزون برای سازند بی نام مشخص گردید. این بیوزونها شامل Redlichia noetlingi Biozone، Kermanella kuhbananensis Biozone، Iranoleesia pisiformis Biozone و Cheliedonocephalus farsia Biozone است. با در نظر گرفتن محدوده گسترش فسیل های یاد شده، سن این برش از اواخر کامبرین پیشین تا اوایل کامبرین پسین پیشنهاد شده است.

برشهای دربردارنده گذر پرمین - تریاس در ایران یکی از بهترین رخنمون های این محدوده زمانی در دنیاست که به عنوان برش استاندارد برای لایه های گذر در حوضه تتیس مرکزی کاربرد دارد. افزایش توجه به این برشها کمک می کند تا شماری از مشکلات و پیچیدگی های موجود از قبیل تفاوت در سنگ چینه نگاری، زیست چینه نگاری ارائه شده بر مبنای آمونوئیدها و کنودونتها و برداشتهای متفاوت از شرایط محیط رسوبی دیرینه حل شود. در این پژوهش برشهای موجود در منطقه کوه های علی باشی در شمال باختر ایران با یکدیگر و با برشهای منطقه قفقاز میانی مورد مقایسه قرار گرفته و موانع موجود در ارائه یک تطابق با قدرت تفکیک بالا مورد بحث قرار گرفته اند. علاوه بر آن، ایرادهای مطرح شده درباره پیوستگی توالیهای پرمین پسین کوه های علی باشی مورد بررسی قرار گرفته و پاسخی مناسب برای آنها ارائه شده است.