نقد زبان و ادبیات خارجی (پژوهشنامه علوم انسانی)
سال:1396 | دوره:14 | شماره:18 |تعداد مقالات:14

این مقاله با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، عملکرد گفتمانی و اجتماعی جامعه مصرفی را به عنوان یکی از مولفه های جامعه پست مدرن، در رمان زن کامل اثر پاتریک دوویل مطرح می کند. هدف اصلی این پژوهش درمرحله اول نمایش بازتاب الگو واره جامعه مصرفی در این رمان و در مرحله دوم تاثیر این الگواره در شکل گیری بافت اجتماعی اثر است. مرحله سوم به بیان ریشه های اجتماعی تولید گفتمان و کنش اجتماعی زبان در بیان عوارض جامعه مصرفی می پردازد. برای دستیابی به این هدف سعی بر آن خواهد بود تا الگوواره جامعه مصرفی در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین تحلیل شود. نتیجه پژوهش نشان می دهد که پاتریک دوویل با دیدگاه و رویکرد ویژه ای که به تحولات و رویداد های اجتماعی و اقتصادی و سیاسی دوره پست مدرن داشته، توانسته است مولفه های این دوره را در اثر انعکاس دهد. این مولفه ها نمایش ساده ای از نشانه های پست مدرنیسم نیستند؛ سازنده بافت اجتماعی متن و نمایش دهنده تقابل گفتمان بین قشر ثروتمند و فقیر جامعه اند.

داستان شیخ صنعان یکی از برجسته ترین روایات منظومه تمثیلی منطق الطیر، شاهکار فریدالدین عطار نیشابوری شاعر، عارف و نویسنده قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری ایران است. پیش متنهایی از این داستان موجود است که قدمت آن را به قرون اول هجری و حتی به دوران یونان باستان می رساند. یکی از آن پیش متن ها افسانه تائیس، معشوق اسکندر مقدونی است که به قرن چهارم میلادی برمی گردد. این داستان را آناتول فرانس، نویسنده برجسته اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم فرانسه، نیز با عنوان «تائیس» روایت کرده است. بنابراین هدف این جُستار، مقایسه داستان شیخ صنعان و تائیس که هر دو روایاتی از یک داستان واحد هستند، می باشد. رویکرد مورد نظر برای این مقایسه، مطالعه ی مایگان یا مایگان شناسی، [1]از نوعِ بازنمایی ادبی شخصیت های اصلی و معروفِ افسانه ای است[2]، رویکردی که یکی از پربارترین و غنی ترین حوزه هایِ پژوهش در عرصه ی ادبیات تطبیقی است. روش شناسیِ این پژوهش نیز از حوزه ی دانش روایت شناسی به خصوص مبحث شخصیت پردازی و تجلی شخصیت بهره می برد. زیرا از منظر روایت شناسی شخصیت، شیوه ای برای انتقال مضمون یا همان مایگان شناسی است. پرسش اصلی این جستار عبارت است از اینکه کدام یک از بخش های دو روایت را متفاوت از یکدیگر می یابیم؟ چرا؟ به دیگر سخن، طرز تلقی و برخورد هریک از نویسندگان با این داستانِ واحد سبب ایجاد چه گشتارهایی در هریک از روایت ها می شود؟

لیلا ابولعلا (-1964)، نویسنده مسلمان سودانی-مصری ساکن در دیاسپورای اسکاتلند در زمره نویسندگان مسلمان مهاجری است که گفتمان جدیدی را در آثار ادبی خود پایه گذاری می کنند. دو رمانمترجم (1999) و مناره (2005) برای بررسی این گفتمان جدید دیاسپورایی مورد مطالعه قرار می گیرند. در این گفتمان انگاره های رایج در مورد هویت زن مسلمان که آن را به صورت ذاتی، پایا و تغییر ناپذیر معرفی می کند به چالش کشیده می شوند وهویت دینی زن مسلمان ساکن در دیاسپورا امری اجراگرایانه معرفی می شود. در این رویکرد هویت زن مسلمان "فعل" است نه "ذات" و هر گام او را بیش از پیش به فاعلیت دینی نزدیک، یا از آن دور می کند. ویلیام سفران و هومی کی. بابا از جمله نظریه پردازانی هستند که از آراء آنها برای تبیین مفهوم دیاسپورا و نقش آن در گفتمان سازی استفاده می شود. نظریه کنش گفتاری جی ال آستین، اجراگرایی هویت جودیت باتلر، و فمینیسم اسلامی صبا محمود نیز برای اثبات ادعای اجراگرایی هویت زن مسلمان در آثار ابولعلا مورد استفاده قرار می گیرند. اجراگرایی زبان و مناسبات فرهنگی از جمله روابط عاطفی، پوشش، غذا، و آیین های مذهبی محورهای اصلی این مقاله اند. "گفتار" ابولعلا در گفتمان دیاسپورایی اش به مثابه "کنش" است. تعلقات عاطفی، انتخاب سبک پوشش و خوراک و انجام و یا باز تعریف مناسک دینی "افعال"ی هستند که "بازانجام" آنها "فاعل" مسلمان دیاسپورایی را می سازد. فاعل مسلمان دیاسپورایی در "فضای سوم"ی که با تعامل او بین گفتمان اسلامی و گفتمان غربی ایجاد می شود شکل می گیرد.

نمایشنامه امیلیا گالوتی اثر لسینگ، تصویر جامعه ا ی را به نمایش می گذارد، که در آن زنان تحت انقیاد مردان هستند و از ارزش اجتماعی لازم برخوردار نیستند. در این جامعه، اغلب مردان، به ویژه صاحبان قدرت، فقط نگاهی جنسیتی و تحقیرآمیز به زنان دارند. زنان این تراژدی، جنس دوم و زیردست مردان تلقی می گردند. آنان یا مانند امیلیا کاملا سنتی اند و بی چون و چرا تسلیم نظرات دیگران می شوند، یا مانند کلودیا در تلاش برای گذر از سنت اند و یا مانند اورسینا عقاید روشنفکری دارند، ولی هم چنان می توان انعکاس معیارهای جامعه مردسالار را در افکار و رفتارشان مشاهده کرد. این درام، پیامهایی فمینیستی برای زنان دارد: ارزش ذاتی خود را بشناسند و اجازه ندهند که به ابزار لهو و لعب مردان تبدیل شوند؛ در مورد امور به تفکر بپردازند و البته بدانند که این کار، خلاف خواسته مردان در جوامع مردسالار است و به طور قطع با مقاومت مواجه خواهد شد؛ در پی احقاق حقوق خویش باشند، اگرچه این امر در نظر مردان، ناپسند جلوه کند.

امروزه مباحث مربوط به طبیعت و محیط زیست از ارزش خاصی به خصوص در علوم انسانی برخوردار است. محل تلاقی علوم انسانی و علوم طبیعی بررسی رابطه بین انسان و طبیعت است و اینکه تا چه حد این دو مقوله با هم در ارتباط تنگاتنگ هستند و بر هم تأثیر متقابل دارند. در این راستا، مقاله حاضر با تمرکز بر رمانِ امواج گرسنه (2004) اثر آمیتاو گوش (-1956) نویسنده بنگالی هندی به نقد این اثر از دیدگاه بوم گرایی-پسااستعماری می پردازد، که حاصل ادغام دو نظریه بوم گرایی و پسااستعماری می باشد. نقد بوم گرایی، نقدی است که علوم انسانی، علوم طبیعی و علوم زیستی محیطی را به هم ارتباط می دهد. طبیعت به بهترین وجهی از جنگل ها و دریاها گرفته تا موجودات اهلی و وحشی مورد توجه نویسندگان و به خصوص رمان-نویسان قرار می گیرند. امواج گرسنه، همانطور که از عنوان آن مشهود است، به شکل خاصی به طبیعت دریا و نقش امواج دریا و به طبع موجودات دریایی می پردازد. علاوه بر دریا جزایری که اطراف دریا را احاطه کرده اند نیز از فضاهای شگفت انگیزی هستند که نویسنده آن ها را ترسیم کرده و فضای مناسبی برای زیستگاه حیوانات وحشی، به خصوص ببر بنگالی، ایجاد کرده است. شخصیت اصلی رمان، پایا، دختر جوان سیتولوژیستی است که به مطالعه گونه های کمیابی از ماهی ها، به کمک ماهیگیر محلی فوکر که یک بوم گرای بالافطره است، می پردازد. پایا در حین مطالعه دولفین ها با طبیعت وحشی ببرها نیز رودررو می شود. ماجراهای طبیعت-محور رمان بر اساس سرنوشت شخصیت های کلیدی رمان رقم می خورد. امواج گرسنه در عین ترسیم وقایع و حوادثی که در طبیعت رخ می دهند به بررسی تاریخچه پیدایش گونه های جانوری و گیاهی در منطقه خیالی و واقعی هندوستان پرداخته و در این میان تأثیر انسان بر محیط و بالعکس را نشان می دهد. نظریات بوم گرایانه چریل گلاتفلتی و هارولد فروم (1996)و جنبه های بوم گرایی پسااستعماری گراهام هوگان و هلن تیفین (2010) برای تحلیل رمان مورد استفاده قرار می گیرند و جهت اصلی بحث را به سوی خوانش گفتمان جدیدی از دیگرشدن طبیعت سوق می دهد. سرانجام مقاله به این نتیجه می رسد که وقتی یک حلقه از اکوسیستم حذف شود یا صدمه ببیند کل اکوسیستم تحت تأثیر قرار می گیرد و تمامی پدیده های طبیعت دستخوش تغییرات و تحولات بحرانی خواهند شد.

اسطوره ی گرال در ادبیات و توسط ادبیات ساخته شده است. این اسطوره از زمان کرتین دو تروا و تحت تاثیر متون مقدس شکل گرفت. در ابتدا گرال جنبه ی تقدس ندارد اما ظهور آن میان رشته ای حوادث عجیب معمایی است که سرآغاز اسطوره ای می شود. هسته ی اسرار آمیز گرال رفته رفته موضوع جستجویی می شود که تداوم می یابد بازنویسی و بازنویسی می شود. سپس شکوفایی این اسطوره در قرن بیستم به اوج خود می رسد، به گونه ای می توان از مجموعه ی جدید گرال سخن گفت. این مجموعه با پاسخ پروردگار اثر آلفونس دو شاتوبریان آغاز می گردد. پس از او ژان کوکتو، ژولین گراک و پی یر بونوا در آثار خود این اسطوره را زنده می کنند. بدین ترتیب، تعداد زیادی رمان های گرال پدید می آید. اما همه ی این گرال ها مانند هم نیستند. در این پژوهش سعی خواهیم کرد، با مطالعه ی این آثار در ادبیات فرانسه قوانین تحول این اسطوره را مشاهده و استخراج کنیم.

امروزه با گسترش سریع علم و فن آوری و روابط فرهنگی، اقتصادی و. . . ترجمه امری اجتناب ناپذیر است و مترجمین که درخط مقدم این دنیای ارتباط محور قرار دارند می بایست برای ارائه ترجمه با درصد خطای کم، با نظریات ترجمه آشنا باشند و به مدد این نظریات و با آگاهی کامل، اقدام به حل مشکلات ترجمه بنمایند. درمیان نظریه پردازان معاصر فرانسه در زمینه ترجمه شناسی آنتوان برمن 13گرایش انحرافی را مطرح کرده که مترجم با اعمال آن ها سبب تحریف متن اصلی می شود. این پژوهش درصدد آن است که ترجمه کتاب بیگانه آلبر کامو توسط مهران زنده بودی را بر اساس هفت مورد از موارد سیستم تحریف از متن برمن بررسی نماید. بیگانه از برجسته ترین آثار این نویسنده است که شناخته شده ترین اثر وی نیز در ایران به شمار می رود؛ چرا که تاکنون قریب به نه ترجمه از این کتاب به بازار آمده است. نگارندگان تلاش خواهند کرد تا انحرافات ایجاد شده را با ذکر مثال، تبیین و در مواردی اقدام به ارائه ترجمه ی پیشنهادی بنمایند و درنهایت به این سوال پاسخ دهند که آیا سیستم انحرافی بیان شده ازسوی برمن درنقد ترجمه های فارسی کاربرد دارد یا نه؟

با توجه به این که شهر تهران تاکنون از زوایای گوناگونی مورد بررسی قرار گرفته است، نیاز به یک بررسی همه جانبه پیرامون تهران در ادبیات نیز کاملا احساس می شود. به جز پژوهش ارزشمند جلال ستاری که در اسطوره ی تهران (1384)، این شهر را موضوع پژوهش اسطوره شناختی خود قرار داده است، متاسفانه اثر جامع دیگری با محوریت تهران در ادبیات یافت نمی شود. در تحقیق حاضر کوشیده ایم که تهران را با رویکرد نقد جغرافیایی که به تفصیل به معرفی آن خواهیم پرداخت مورد بررسی قرار دهیم. آثار مورد پژوهش از دو دید خودی و بیگانه انتخاب شده اند تا نیازهای پژوهشی نقد انتخابی را برآورده سازند. توصیفات ارائه شده در دو اثر و نقشی که تهران در هر یک از آن ها ایفا می کند کاملا با یکدیگر متفاوت هستند. هدف از تحقیق حاضراین است که در سایه ی نقد جغرافیایی وستفالی به این پرسش اصلی پاسخ دهیم: نهایتا شکل جهان بازنمایی شده در دو اثر انتخابی چیست؟

نقد ادبی در دوران معاصر از اهمیت بالایی برخوردار است. یکی از شاخه های نقد ادبی، نقد روانشناختی است که توسط پدر روان شناسی مدرن، زیگموند فروید بنا نهاده شد. نقد روانشناختی می کوشد با تکیه بر اصول و مبانی روانشناسی، محرّک ها و هیجانات روحی و عوامل مؤثّر بر آفرینش یک اثر ادبی را با استفاده از خود آثار و از سویی به کمک بیوگرافی شاعر یا نویسنده بازشناسد. شارل بودلر، شاعر فرانسوی پرآوازه ی قرن نوزدهم میلادی، انسانی درونگرا، پریشان، افسرده و دلزده از کره خاکی است که با هدف پی بردن به حقیقت هستی و رسیدن به دنیای ایده آل، همواره در جست و جوی آرمان شهری است که در آن بیاساید. در این پژوهش، اشعار شارل بودلر بر اساس دیدگاه های روان کاوی فروید بررسی شده است تا بتوانیم علت پریشانی، افسردگی و یاسی که در شعر بودلر جاری است را بیابیم.

ژانر ادبی نسبتاً جدید "رمان نوجوانی" به مشکلات نوجوانان در سنین حساس و سرنوشت ساز نوجوانی میپردازد. این کار از دو بخش تئوری وعملی تشکیل شده است. بخش تئوری دربردارندهی اطلاعاتی دربارهی مفهوم "رمان نوجوانی"، تاریخچه، مشخصات و طبقهبندی آن میباشد. در بخش عملی عوامل ادبی و رسانهای تاثیرگذار بر رمان نوجوانی معرفی شده و با ذکر شاهد مثال از رمان "نجوا" عملکرد بینامتنی و بینا رسانهای به طور ملموس بیان شده است. هدف از این پژوهش بررسی جایگاه "رمان نوجوانی" در ابیات آلمانی و نقش عوامل ادبی(بینامتنی)ورسانهای(بینارسانهای)اثرگذار بر این ژانر ادبیات نوجوان میباشد.

در این تحقیق کوشش شده است رمان های سه گانه ی مدادم، اثر مارگارت اتوود با اخلاقیات لویناس مورد واکاوی قرار داده شود. با اخلاقیات لویناس که شامل کلیدواژه های دیگری، سوژه شدگی، تروما، و مسئولیت است پلی به دنیای آخرالزمانی اتوود زده شده است تا ثابت شود چگونه شخصیت های این آثار سوژه های مسئولِ لویناسی هستند. بازماندگان بعد از پایان جهان در به هم خوردگیِ ترتیبِ زمانی محصور می شوند، یعنی با وجود اینکه در زمان حال سِیر می کنند، گذشته زنده می شود و لحظه ای آن ها را رها نمی کند. انطباق گذشته و حال با نگرانی از آینده ای نامعلوم آمیخته می شود و روانِ شخصیت ها همچون آونگی معلق در زمان می ماند. مسئولیت در قبال بازماندگان، کودکیِ آن ها را که مملوء از بی مسئولیتی والدین است زنده می کند و به صورت بازگویی پیش می رود. شخصیت ها یا سوژه های تروماتیک و بی خوابِ لویناسی که به این بی خوابی دچار شده اند تلاش می کنند تا مدینه ای فاضله به دور از بی مسئولیتی برپا کنند. خاطرات دوران کودکی، که با نقش پدر و مادر گره خورده است، با بخشی از اخلاقیات لویناس که شامل دگربودگیِ زنانه و پدرانگی است ربط داده می شود. همچنین در این پژوهش مشخص می شود که نقش پدرانگی، و مادرانگی در نقش دگربودگیِ زنانه، تا چه حدی می تواند در پایان دادن جهان و یا تداوم نسل بعد از آخرالزمان رخنه کند و رابطه ای اخلاقی برقرار سازد.

رمان مدرن ایرلندی زمان را ماحصل یک برداشت ذهنی سیال از تاریخ، فرهنگ و سیاست کشور ایرلند معرفی می کند. به عبارت دیگر، پیش و همچنین پس ازاستقلال ایرلند، رمان ایرلندی زمان را نه تنها مفهومی غیر خطی انگاشته و سعی در ارایه تعریفی درونگرا و برخواسته از درون ملت دارد بلکه آن را ظرفی قابل تغییر استوار بر برداشتهای فردی معرفی می نماید. بر این اساس، رمان مدرن ایرلندی اغلب بیانگر شکل پذیری پراکنده و غیر خطی قهرمان داستان می باشد که برای نیل به آرمانهای مذکور حلقه های زمانی فرد-محور ایجاد کرده و از تحریف محور زمان دریغ ندارد. نتیجه این کنشها و واکنشها، قهرمانی است که نه تنها تعریفی متمرد از زمان دارد بلکه زمان را در پس حوادث و یا خاطرات آن حوادث جسته و به همین دلیل تاریخ ملی که توسط دولت بر ملت تحمیل می شود را نفی می نماید. در این مقاله، با رجوع به اولیس (1922)[1] اثر جیمز جویس، ظهور و یا عدم ظهور زمان بعنوان عنصر اصلی تکامل قهرمان بررسی می شود. برای نیل به این مقصود، از مفاهیم زمان که توسط فلاسفه دوره متاخره مانند مارتین هایدگر[2]، هنری برگسون[3] و همچنین فیلسوف پسا متاخر آلن بادیو[4]ارایه شده بهره خواهیم جست. برای درک ظهور مفهوم زمان در رمان جویس، آنها را از منظری سیاسی-اجتماعی نیز مورد بررسی قرار خواهیم داد تا خوانشی اجتماعی و ملموس از مفهوم فلسفی زمان در ایرلند و ادبیات آن حاصل شود.

مقاله حاضر در خوانشی فرهنگی کاربرد نظریه ی هویت استوارت هال را در رمان کشت استخوانها (1998) اثر ادویج دانتیکت بررسی میکند. مقوله ی «هویت به معنای صیرورت» در مورد قهرمان زن سیاه پوست این رمان، آمابل دیزایر، بررسی میشود. قهرمانی که ماجراهای گوناگون دردناکی را تجربه میکند که در شکل پذیری هویتش ضرورت دارند. نمود های مختلف جنبه های اجتماعی و تاریخی و نژادی که نقش اساسی در تشکیل هویت این زن جوان ایفا مینمایند در پرتو نظریه های کارشناسانه ی هال به بحث گذاشته خواهند شد. تمایز بین «هویت به معنای بودن» و «هویت به معنای شدن» که دانتیکت آن را نمایان می سازد از اهمیتی وافر برخوردار است. به نظر میرسد این تمایز با تعریف هال از این دو نوع هویت همخوانی دارد. اگرچه این تمایز بعداً تبدیل به موضوعی ژرف تر میگردد زیرا آمابل در جستجویی دائم برای یافتن هویت خود است. به این طریق خوانشی فرهنگی از این رمان برجسته تلاش دانتیکت برای خلق روابط و تعاملات ناپایداری را نشان می دهد که این شخصیت در تلاشی بی وقفه در جستجوی هویتی گمشده که همواره بین « هویت به معنای بودن» و « هویت به معنای شدن» در نوسان است در آن قرار میگیرد. رمان نویس دیدگاه سنتی در مورد هویت-که آن را مقوله ای ثابت و بدون تغییر می انگارد-را رد میکند. آمابل دیزایر در مقام سوژه ای مهاجر نسبت به عناصر گوناگونی که زمان و محیط اطرافش به او تحمیل میکنند آسیب پذیر است.

آشنایی زدایی شامل همة شگردهایی می شود که در برجسته سازی و زیبا آفرینی یک متن ادبی دخیل هستند. یعنی مؤلف با زدودن تکرار از صورت زبان، سخنی زیبا و تأثیر گذار خلق می کند. این شگردها موجب به تأخیر افتادن و گسترش معنای متن و در نتیجه لذت و بهره وری بیشتر خواننده از آن می گردد. ایلزه آیشینگر نویسندة معاصر و توانمند اتریش در خلق داستان آیینه شیوه ای همانند کافکا دارد و واقعیت را آن طور که هست به تصویر نمی کشد، بلکه با بهره جستن از تصاویر سورئالیستی و روش های گوناگون آشنایی زدایی معنایی مانند وارونه سازی رویدادها، استفاده از فن متناقض نما (پارادوکس) و نیز سمبل های گوناگون در داستان مذکور استادانه به توصیف آن پرداخته و خواننده را به چالش با مسایل روز وا می دارد. مقاله حاضر در صدد است تا ضمن بررسی فنون مختلف هنجارگریزی معنایی در داستان آیینه مبانی فکری و شیوة نویسندگی آیشینگر را به تصویر بکشد.