علوم و تکنولوژی محیط زیست
سال:1387 | دوره:10 | شماره:4 (مسلسل 39) |تعداد مقالات:10

مزایای حاصل از اجرای سیستم های یکپارچه مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست، سازمان ها را مجبور به راه اندازی این سیستم ها در فرآیندهای خود نموده است. با وجود راه اندازی سیستم های یکپارچه مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست در بسیاری از سازمان ها و شرکت ها، نبود یک سیستم ارزیابی واحد جهت نظارت، ارزیابی و بهبود این سیستم ها سبب کاهش عملکرد سازمان ها نسبت به یکدیگر، عدم رشد دانش و توانمندی های سازمانی و امکان استفاده از تجربیات سایر سازمان ها در این زمینه شده است.در این مطالعه با بهرگیری از ساختار مدل برتری سازمانی EFQM و مدل تعالی مدیریت طرح، مدل ارزیابی عملکرد سیستم مدیریت HSE طراحی شد. برای تعیین امتیاز معیارهای سیستم طراحی شده از نظر خبرگان استفاده شد.مدل به دست آمده در دو واحد پالایشگاهی منتخب آزمایش و تصدیق شد. نتایج مطالعه نشان داد که استفاده از این مدل امکان مقایسه سازمان ها را از دیدگاه HSE فراهم ساخته و نقاط قوت و زمینه های قابل بهبود سازمان ها را مشخص می کند.یافته های مطالعه بر استفاده از مدل حاضر به عنوان یک روش ارزیابی عملکرد سیستم های HSE در کلیه سازمان هـا تاکیــد می کند.

فرایند توسعه اقتصادی کشورها طی دهه های اخیر به گونه ای بوده که چالش های زیست محیـطی به یکی از مهم ترین دغدغه های سیاست گذاران تبدیل شده است. مواجهه با این موضوع در گام اول مستلزم شناسایی منابع عمده ایجاد آلودگی است. این موضوع با تاکید بر نقش دولت (در مقایسه با بخش خصوصی) موضوع تحقیق حاضر می باشد. چراکه اصولا بنگاه های اقتصادی دولتی نیز می تواند به موازات بخش خصوصی به عنوان یک منبع ایجاد آلودگی شناخته شود. این وضعیت در اغلب کشورهای کمتر توسعه یافته و در حال توسعه، که دولت ها حجم قابل توجهی از تصدی گری فعالیت های اقتصادی را در اختیار دارند، مشاهده می شود. این بحث از این حیث قابل تامل می باشد که دولت ها از یک سو، منشا ایجاد آلودگی می باشند و از سوی دیگر بنا به وظایف حاکمیتی خود مسولیت حفاطت از محیط زیست را بر عهده دارند. مطالعه حاضر حکایت از آن دارد که ایران نیز از این مقوله مستثنی نیست. چرا که سهم بالای دولت در اقتصاد کشور، جدای از تبعات نامطلوب اقتصادی، چالش های زیست محیطی قابل توجهی را ایجاد نموده است. در مقاله حاضر پس از بیان وضعیت آلاینده ها در ایران، با توجه به جریان تولید و انتشار آلودگی طی سال های اخیر به بررسی سهم نسبی بنگاه های دولتی در تولید آلودگی پرداخته شده است. نتایج حکایت از آن دارد که سهم دولت در تولید آلودگی بسیار قابل توجه است. این نتیجه با بررسی عملکرد بخش های مختلف اقتصادی شامل: صنعت، کشاورزی، تجاری و عمومی، حمل ونقل و نیروگاه ها در قالب رویکرد توصیفی و نیز بررسی ارتباط میان حجم آلودگی و تشکیل سرمایه در بخش خصوصی و دولتی با کمک روش های اقتصاد سنجی، به دست آمده است. در ادامه مقاله ضمن پرداختن به تجربه سایر کشورها، استدلال شده است دولت ایران که در شرایط حاضر متولی سیاست گذاری و حفاظت از محیط زیست می باشد (و خود نقش قابل توجهی در تولید آلودگی نیز دارد) زمانی خواهد توانست در راستای ایفای نقش خود در فرآیند توسعه پایدار گام بردارد که ابتدا به اصلاح و مهندسی مجدد ساختار اقتصادی و جایگاه خود بپردازد.

بخار قابل دید خروجی از برج خنک کننده و بوی H2S قابل تشخیص، عمده ترین آثار زیست محیطی وجود تاسیسات زمین گرمایی می باشد که همراه با نگرانی عمومی نسبت به قرار گرفتن در معرض سم جیوه و آرسنیک و تشعشع ناشی از رادون از دیر باز به این تصور دامن زده است که کیفیت هوا تحت تاثیر ناخوشایند فعالیت یک نیروگاه زمین گرمایی می باشد .در حقیقت تاثیر تاسیسات زمین گرمایی بر کیفیت هوا در مقایسه با بسیاری از صنایع یا نیروگاه های سوخت فسیلی کم است .چنان چه در ایجاد تاسیسات زمین گرمایی و بهره برداری از نیروگاه مربوطه کیفیت هوا مورد توجه قرار گیرد، نگرانی از کیفیت هوابر طرف و تاخیر واخلال در اخذ مجوز فعالیت نیروگاه در اذهان عمومی منتفی خواهد شد.جمع آوری زود هنگام اطلاعات و ایجاد برنامه های حفر چاه های و تولیدی و بهره برداری از نیروگاه، ضمن توجه به کیفیت هوا در آینده و اجرای برنامه دقیق ‎آموزش، رمز موفقیت در دستیابی به کیفیت هوای مطلوب می باشد.تحقیق حاضر جهت پیش بینی پراکنش یکی از گازهای اصلی نیروگاه های زمین گرمایی برای چاره اندیشی در مورد عوارض احتمالی است. پس از محاسبه پارامترهای مورد نیاز در مدل سازی آلاینده های هوا از جمله غلظت، دبی، سرعت و حرارت گاز خروجی، از مدل ADMS-URBAN که قابلیت مدلسازی منابع مختلف آلاینده مانند نقطه ای، خطی و حجمی را با در اختیار داشتن پارامترهای فوق دارد، استفاده گردید. پیش بینی نشان که با بهره برداری از نیروگاه زمین گرمایی سبلان تولید گاز  H2Sاز حد استاندارد تجاوز نمی کند.

 این مطالعه با هدف بررسی اثرات زیست محیطی فعالیت کارخانه روی بندرعباس به انجام رسیده است. برای این منظور اندازه گیری میزان آلاینده های خاک، هوا و صوت، ناشی ازفعالیت در شهریور، مهر وآبان ماه سال 1385به انجام رسید. نمونه برداری خاک از پنج ایستگاه و اندازه گیری صوت در هفت ایستگاه صورت گرفت. برآورد میزان آلودگی هوا نیز بر اساس میزان سوخت مصرفی درواحد روز محاسبه گردید. در خصوص آلودگی آب با توجه به بسته بودن چرخه مصرف آب درکارخانه تحت بررسی، هیچ نوع آبی که ناشی از فعالیت کارخانه باشد، وارد محیط زیست نمی شود. اندازه گیری از خاک در مکان های دپوی کنسانتره خام، کنسانتره پخته، محل انباشت پسماندها، خاک داخل محوطه کارخانه و خاک خارج از محدوده بلافصل کارخانه به انجام رسید. اندازه گیری صوت نیز در ساختمان اداری، واحد الکترولیز، واحد بویلر و کمپرسور، واحد محلول سازی، محوطه فضای سبز داخل کارخانه، خارج از محدوده بلافصل کارخانه و روستای مجاور کارخانه (روستای جمال احمد) انجام پذیرفت. نتایج این مطالعه نشان می دهد که درخصوص عامل خاک، مقادیر اندازه گیری شده روی و کادمیم در ایستگاه های دو، سه وچهار (کنسانتره پخته، سدباطله و محدوده بلافصل کارخانه) بالاتر از حدود استاندارد است که ناشی از فعالیت کارخانه می باشد.درخصوص مقادیر اندازه گیری شده پارامترهای گازی شکل هوا نتایج این بررسی نشان می دهد که مقادیر منتشره گاز So2 ازطریق خروجی کارخانه بالاتر از میزان مجاز بوده این مساله به ویژه در واحدهای کلوخه ساز و سرخ کردن در محیط داخل کارخانه از حیث تاثیر بر سلامت کارکنان قابل تامل است. همچنین مقادیراندازه گیری شده صوت در ایستگاه های شماره دو، سه و چهار (واحد الکترولیز، واحد بویلروکمپرسور و قسمت محلول سازی) بالاتر از حد مجاز مناطق صنعتی بوده و وجود آلودگی در ایستگاه های موردسنجش قطعی است. نتایج این تحقیق نشان می دهد علی رغم تمهیدات پیش بینی شده در کارخانه، فعالیت این واحد صنعتی واجد اثرات منفی بر محیط فیزیکوشیمیایی منطقه از طریق آلودگی های خاک، هوا و صوت می باشد. منطقه ویژه زیست محیطی، در شعاع عملکردی کارخانه وجود ندارد، بنابراین برآورد وضعیت موجود یا پیش بینی عوارض احتمالی درباره این دو مورد موضوعیت ندارد. ایجاد فرصت های شغلی و نیز درآمدزایی کارخانه از اهم آثار مثبت و درعین حال مهاجرت به داخل و تعارضات فرهنگی ناشی از حضور افراد ذینفع غیربومی بر ساختار اقتصادی و اجتماعی منطقه تحت تاثیر از بارزترین پیامدهای منفی فعالیت این کارخانه بر محیط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی عرصه تحت بررسی شناخته می شود.

منطقه یک تهران از نظر آب و هوایی نسبت به سایر مناطق برتری داشته است و از دیر باز مورد توجه مسولین و مردم بوده و به همین علت در معرض مداوم توسعه شهری در منطقه تهران بزرگ بوده است. در این تحقیق میزان تاثیر عوامل توسعه شهری بر روند شدت آلودگی صوتی در یک دوره ده ساله به روش رگرسیون خطی محاسبه گردید و از طریق رسم منحنی های همبستگی و به دست آوردن ضرایب همبستگی میان عوامل توسعه شهری و آلودگی صوتی، نتایج زیر در مورد اثر این عوامل بر آلودگی صوتی منطقه یک در بین سال های 72 تا 82 به دست آمده است:اولین عامل یعنی افزایش جمعیت، تاثیر فزاینده و منفی بر آلودگی صوتی منطقه مورد نظر داشته و رابطه مستقیمی میان این دو عامل وجود دارد. دومین عامل رفت و آمد خودروهاست که شیب منحنی رشد ترافیک در برخی سال ها تندتر از شیب آلودگی صوتی و در برخی سال ها بالعکس می باشد و می توان گفت بین این دو عامل همبستگی وجود دارد ولی تاثیر آن به اندازه عامل جمعیت نیست. سومین مورد افزایش تراکم مسکونی است که با توجه به رشد غیر یکنواخت آن در هر سال، می توان نتیجه گرفت که میان این دو عامل همبستگی زیاد وجود ندارد ولی می تواند همراه با سایر عوامل بر روند رشد آلودگی صوتی تاثیر داشته باشد. مورد چهارم فضای سبز است که اثر کاهنده بر آلودگی صوتی منطقه دارد، با علم به این که عوامل موثر و مهمی بر روند افزایش آلودگی صوتی منطقه اثر دارند، توسعه فضای سبز می تواند نقش کلیدی را ایفا نماید ولی با توجه به میزان رشد فضای سبز در دوره ده ساله مورد نظر، این عامل توانسته است تنها بخشی از آن را کاهش دهد و برای کاهش بیشتر آن باید اقدامات جامع تری در زمینه توسعه فضای سبز صورت گیرد.به طور کلی می توان با سیاست گذاری و وضع قوانین و اجرای سیاست های زیست محیطی در کاهش آلودگی صوتی شهرها اقدامات موثری انجام داد. در منطقه یک نیز ازدیاد فضای سبز و استفاده از گیاهان در معماری شهرها، جلوگیری از فروش تراکم مسکونی مازاد، منع و جریمه استفاده از وسایل با صدای ناهنجار، جلوگیری از تردد ماشین های سنگین، تبدیل به احسن نمودن خودروهای فرسوده، احداث مترو، تعریض معابر عمومی، رواج فرهنگ استفاده درست از وسایل نقلیه عمومی و همکاری بیشتر شهرداری با سازمان ها جهت کاهش حفاری ها به منظور کاهش آلودگی، از راه هایی است که در این تحقیق پیشنهاد شده است.

پژوهش حاضر جهت بررسی ارزش اقتصادی بازیافت پسماندهای خانگی منطقه بیست شهرداری تهران انجام گرفته است. در این پژوهش، پس از بررسی آنالیز فیزیکی پسماندهای خانگی منطقه بیست و مطالعه طرح های تفکیک از مبدا به محاسبه درآمد و هزینه های اجرای طرح بازیافت پرداخته شده است. منطقه 20 شهرداری تهران با جمعیتی بالغ بر 800,000 نفرسالیانه در حدود 175,000 تن زباله تولید می کند. آنالیز فیزیکی پسماندهای خانگی این منطقه نشان می دهد که پسماندهای غذایی تر حدود 73 % وزنی مواد تشکیل دهنده زباله این منطقه را شامل می شود. پس از آن نان خشک با 3/5 % ، کاغذ و کارتن با 3/5%، پلاستیک با 5/4 %، پارچه با 16/3 %، فلز با 3/2% و شیشه با 48/1%، عمده ترین موادی است که در زباله های خانگی شهرری موجود بوده است. درنتیجه بازیافت این مواد علاوه بر 570,000,000 ریال کاهش در هزینه های ناشی از دفع، درحدود 1,090,000,000 ریال درآمد خالص از محل بازیافت پسماند خشک در سال 1384 عاید عوامل بازیافتی که در این فعالیت سهیم و شاغل می باشند گردیده است. با توجه به منافع اقتصادی بازیافت و محاسبه ارزش حال خالص این منافع و کاربرد آن در تعیین نسبت سود به هزینه و بیشتر بودن این نسبت از عدد یک، بازیافت پسماندهای خانگی منطقه بیست شهرداری تهران از دیدگاه اقتصادی توجیه پذیر است.

متیل ترسیو بوتیل اتر C5H12O یک ماده آلی اکسیژن دار است که به عنوان جایگزین سرب در بنزین معرفی و امروزه در ایران و برخی کشورهای جهان به بنزین های بدون سرب اضافه می شود .این ماده دارای توان آثار سوء بر بدن انسان و زیان های زیست محیطی می باشد. مصرف بالا، مقاومت زیاد به تخریب زیستی، انحلال پذیری بالا در آب، جذب ضعیف به ذرات خاک، تحرک بالا در آب و خاک عواملی است که باعث شده MTBE توانایی آلــودگی آب های زیر زمینی را داشته باشد. برای پایش محیط زیست و پاک سازی آن از منابع آب و خاک از روش های مختلفی استفاده می کنند که عموما کم بازده و پرهزینه می باشد. یکی از راه های مناسب در این ماده از آب ها، پایش زیستی به وسیله گیاه (Phytoremediation)  می باشد. در این روش گیاه باعث بازیافت و پایش منابع آب و خاک از ماده MTBE می گردد.هدف از این تحقیق بر آورد توانایی گیاه اسطو خودوس در پایش زیستی MTBE از منابع آب و خاک و جذب و بازیافت آن از خاک به منظور پیشگیری از حرکت آن به سمت منابع آب می باشد تا با کاشت آن در مکان های مناسب امکان پیشگیری از آلودگی و همچنین پایش منابع آب فراهم شود. برای بررسی توانایی این گیاه در پایش MTBE از کاهش وزنی MTBE استفاده می شود. نتایج حاصل نشان می دهد این گیاه با 86/34 % کاهش وزنی MTBE طی مدت 7 روز از محیط کشت خود گیاه مناسبی برای این منظور می باشد .

بیش از بیست سال است که روش شناسایی موجوداتی مانند شنگ معمولی از طریق مشاهده آثار و شواهد به جا مانده از آن ها می باشد و این روش به روش استاندارد معروف است. روش استاندارد یک نوع روش مطالعه سیستماتیک نمونه برداری است که 1 با استفاده از نقشه های 25000/ شواهد به جا مانده از موجودات مانند سرگین، ردپا و ... انجام می گیرد. در مطالعه حاضر طبق این روش، 4 ایستگاه در بخشی از رودخانه شنرود به عنوان بزرگ ترین رودخانه در منطقه شکار ممنوع دیلمان - درفک به فاصله 7 کیلومتر از یکدیگر و گستره جستجوی 600 متر (300 متر به طرف بالا دست رودخانه یعنی به طرف جنوب و 300 متر به طرف پایین دست رودخانه یعنی به طرف شمال) از نقطه شروع که معمولاً پل می باشد، انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته است. نقاط یافت آثار شنگ به عنوان نشانه حضور حیوان به صورت نقاط توپر برروی نقشه 25000/1 شبکه بندی شده با اندازه 4/1×4/1 سانتی متر مربع مشخص گردیده شده است. براین اساس بیشترین آثار و شواهد مشاهده شده در منطقه مورد مطالعه در ایستگاه شماره 2 بوده است و بر طبق نقشه انتشار به دست آمده از مطالعه شنگ با روش استاندارد کلیه ایستگاه های مورد مطالعه از نظر حضور شنگ مثبت بوده اند و در همه این ایستگاه ها آثار شنگ مشاهده گردید. بیشترین اثر دیده شده سرگین و کپه نشانه بوده است که جزو مطمئن ترین آثار به جای مانده از این حیوان به شمار می رود، چنین به نظر می رسد که گستره جستجوی 600 متری طبق روش استاندارد برای این منطقه مطلوب بوده است.

با توجه به این که کودکان جمعیتی معادل نوزده میلیون و صد و سی هزار نفر را در ایران به خود اختصاص داده اند، لذا این بخش از جمعیت به عنوان سرمایه آینده کشورمان مطرح هستند و مهم ترین نقش را برای ساختن فردای جامعه دارند. توجه به کودکان و به نیازهای آن ها در محیط شهری، اعم از آموزش، پرورش، رشد و تفریح می تواند در زندگی فردای آن ها تاثیر به سزایی داشته باشد. فضاها و مبلمان شهری طراحی شده مناسب با ابعاد وجودی کودک می تواند نقش بهترین استاد را برای تجربه کردن و آموختن درس های بزرگ زندگی همراه با دیگر جذابیت ها داشته باشد. این فضاها پایه مناسبی برای شکل گیری ساختار اجتماعی آینده سازان جامعه خواهد بود. در این مقاله تجربیاتی در این زمینه و در شهر نیویورک در آمریکا در دو محله PS 244 Sound و PS 23 Sound بررسی گردیده است. در طراحی فضاها و مبلمان شهری این دو شهر سعی شده تا به تقویت رشد کالبدی کودکان و آموزش علوم از طریق تجربه عملی در محیط شهری پرداخته شود. همچنین با بررسی نکات مثبت این فضاها و تاثیر آن ها بر کودک به یک رشته نتیجه گیری نهایی برای طراحی فضاهای آموزشی در شهر دست یافته و نتیجه گیری کلی را در قالب یک جدول ارایه داده ایم.

اکوپارک، محیطی است که در آن فعالیت های تفرجی، همگام با شناسایی و چگونگی برخورد با مسایل زیست محیطی از جنبه های گوناگون آموزش همگانی صورت می گیرد. فرضیه اصلی طراحی اکوپارک فراهم آوردن پشتوانه های اقتصادی، علمی و زیست محیطی مناسب برای آموزش عمومی و ایجاد فرهنگ صحیح محیط زیستی می باشد.با توجه به زمینه ها و روند توسعه در کشور و با توجه به مشکلات زیست محیطی موجود و نیز تاثیرات ازدیاد روز افزون جمعیت و رشد پرشتاب فن آوری و در پی آن افزایش مصرف و تولید انواع زباله و پساب های خانگی و صنعتی، ضرورت طراحی و اجرای اکوپارک اجتناب ناپذیر دیده می شود. بنابر این با تکیه بر قابلیت های موجود و کاربری های متنوع و مفید اکوپارک، تاسیس این گونه فضاهای تفرجی، زیست محیطی شهری برای حرکت در جهت توسعه پایدار شهری لازم بوده و با توجه به نکاتی از قبیل: تعیین اهداف هر طرح و تطابق آن با اهداف زیست محیطی، همخوانی فعالیت ها با یکدیگر، استفاده از امکانات و موقعیت های مکانی، اجتماعی و مدیریتی برای مطرح نمودن کاربری های فراغتی - آموزشی، توصیه می گردد. در راستای پاسخ به موارد ذکر شده، محدوده فعلی پارک پردیسان در شمال غرب تهران به منظور مطالعه و تدوین ضوابط طراحی اکوپارک انتخاب شده است. برای این منظور ضمن بررسی های میدانی و نیز مطالعه نمونه های موجود در جهان سعی شده است تا این اصول و ضوابط از یک همسویی جهانشمول و علمی برخوردار باشد و طراحی نهایی پارک در این راستا صورت پذیرفت.