امنیت ملی
سال:1397 | دوره:8 | شماره:29 |تعداد مقالات:7

دستیابی به امنیت، در سطوح مختلف و از جمله در سطح فردی از دغدغه های مهم و اساسی نظامات سیاسی تلقی شده و بسترسازی شرایط در نیل به آن، خصوصاً مبتنی بر مبانی بومی و ارزش ها و آرمان هایی که غالباً در گفتمان رهبران تجلی دارد از ضرورت ها و اولویت های نخست و محوری در هر کشور به شمار می آید. در همین راستا ارائه الگوی «امنیت فردی» بر اساس گفتمان حضرت امام (ره) به عنوان یک رهبر دینی و الهی ضرورتی دوچندان دارد چراکه تا به حال بدان پرداخته نشده است. فقدان چنین الگوی مکتوبی، مسئله اصلی مقاله حاضر بوده و دستیابی به الگو در این حوزه بر اساس گفتمان امام خمینی (ره)؛ هدف اصلی پژوهش است. برای تدوین چنین الگویی، روش تحقیق کیفی از نوع داده بنیاد (GT) در گفتمان امام (ره) و انجام مراحل کُدگذاری باز، محوری و انتخابی نسبت به استخراج و تدوین ابعاد، مقوله ها و مفاهیم و کشف روابط بین مقوله های اصلی برای ارائه الگوی «امنیت فردی» استفاده شده و دو دسته جامعه آماری انتخاب شده که دسته اول شامل کلیه بیانات و مکتوبات امام (ره) مرتبط با این حوزه بوده و دسته دوم شامل خبرگان، اندیشمندان و صاحب نظران در حوزه متغیرهای اصلی تحقیق می باشند. در این تحقیق نشان داده شده که در گفتمان امام (ره) بندگی و پذیرش حاکمیت الله، حفظ حقوق و کرامت انسانی در بستر حکومت عدل و گماردن کارگزاران عادل، التزام عملی حاکمان به احکام و قوانین اسلام از جمله تکالیف حکومتی و از موجبات استیفای حقوق و آسایش و آرامش مردم بوده که در صورت اجرایی شدن، تعالی و سعادت انسانی، حظ معنوی و امنیت همه جانبه، توحید عقیده و توحید کلمه را در پی خواهد داشت که نتیجه نهایی به صورت مقوله های علّی، محوری، راهبردی، واسطه ای، محیطی و پیامدی امنیت فردی و در قالب الگوی راهبردی ارائه گردید.

آزادی اندیشه در مکاتب و نحله های مختلف دارای بار معنایی متفاوتی است. از منظر امام خامنه ای (مدظله العالی) این مفهوم به صورتی عمیق مورد اشاره قرار گرفته و مادامی که با تعالیم اسلام و اساس اعتقادات اجتماعی مغایرت نداشته باشد، دارای ارزش و اعتبار است. مقاله حاضر با استفاده از روش تحلیل تماتیک به دنبال شناسایی و محتوای اندیشه امام خامنه ای (مدظله العالی) در مورد امنیت و آزادی است. از این رو با غور در بیانات معظم له به دنبال پاسخ به این سؤال است که مضامین سازمان دهنده امنیت و آزادی اندیشه از منظر امام خامنه ای (مدظله العالی) چیست؟ محققان تلاش نموده اند با واکاوی و مطالعه متون در اختیار به حوزه های آزادی اندیشه برسند. نتایج مقاله بیان می دارد آزادی اندیشه از منظر معظم له به معنای آزادانه فکر کردن، آزادانه تصمیم گرفتن، آزادی خواهی و گسترش آزاداندیشی است. علاوه بر این آزادی اندیشه، منجر به تولید امنیت در جامعه می شود. محققان با شناسایی مضامین نقل قولی، مضامین پایه و مضامین سازمان دهنده آزادی اندیشه در چارچوب تحلیل تماتیک حدود آزادی را شناسایی نموده اند. نتایج مقاله حاکی از توجه معظم له به حدود آزادی اندیشه در انقلاب اسلامی، رشد کرسی های آزاداندیشی، ضرورت توجه به روحیه آزاداندیشی و تناقض آزادی اندیشه در غرب است. همچنین کانون های دستیابی به آزادی اندیشه از منظر امام خامنه ای (مدظله العالی)، مدارس، دانشگاه ها و حوزه ها هستند.

مطابق نظریات علمی جامعه شناختی و امنیتی، مؤلفه جمعیتی یک جامعه، همواره به عنوان یکی از بنیان های اصلی قدرت ملی آن کشور قرار داشته و بر این اساس واجد تأثیرگذاری مستقیم در نیل به اقتدار و امنیت ملی آن کشور است. در جمهوری اسلامی ایران کارکردهای بهینه ساز این مؤلفه در مبانی امنیتی و اقتداری نظام، از سال های گذشته تاکنون دارای شرایط نامطلوب، علی الخصوص در بعد کمی جمعیت، با کاهش نرخ زادوولد در سطح خانواده ها مواجه گردیده است. مقام معظم رهبری (مدظله العالی) ضمن اعلام هشدار نسبت به روند جمعیتی کشور و تأثیرات سوء آن در آینده توسعه و امنیت ملی در سال 1392؛ در سال 1393 نیز سیاست های کلان نیل به شرایط مطلوب جمعیتی نظام را مشتمل بر دو بعد کمی و کیفی و در 14 بند صادر فرمودند. برای پاسخگویی به دغدغه مقام معظم رهبری و بررسی شرایط زمینه ای لازم برای نیل به سیاست های تجویزی معظم له، پویش محیطی مؤلفه های جمعیتی کشور (بررسی نقاط قوت-ضعف داخلی و فرصت – تهدید خارجی) با بهره گیری از رویکرد تحقیق کیفی – کمی و به کارگیری روش های مطالعه اسنادی – کتابخانه ای و پیمایشی در قالب پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان داد، تمامی 35 شاخص جمعیتی شناسایی شده در تحکیم اقتدار و امنیت ملی کشور مؤثر بوده و 21 مورد از شاخص های مذکور در حوزه داخلی و 14 مورد در حوزه خارجی می باشند که از بین گویه های داخلی و خارجی مذکور به تفکیک پنج مورد از مهم ترین نقاط قوت – ضعف و فرصت – تهدید مؤلفه جمعیتی کشور شناسایی گردید.

احساس امنیت عمومی موضوعی روان شناختی و جامعه شناختی است که در مباحثات امنیتی در نیم قرن اخیر مورد توجه جدی قرار گرفته است. احساس امنیت تحت تأثیر متغیرها و موضوعات متعددی قرار دارد که پدیده تروریسم یکی از مهم ترین این موضوعات تلقی می شود. هدف از انجام این تحقیق بررسی تأثیر تهدیدات تروریستی بر احساس امنیت عمومی با رویکردی بر فضای مجازی است. سؤال تحقیق این است که تهدیدات تروریستی چه تأثیری بر احساس امنیت عمومی دارد. روش این پژوهش از نوع تحقیقات همبستگی است که با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی تأییدی انجام شده است. بر اساس نتایج رگرسیون چند متغیره، مقدار ضریب همبستگی (R) بین متغیرها 713/0 است که نشان می دهد بین مجموعه متغیرهای مستقل و متغیر وابسته تحقیق همبستگی نسبتاً قوی وجود دارد؛ اما مقدار ضریب تعدیل شده (R 2) که برابر با 612/0 است که نشان می دهد 2/61 درصد از کل تغییرات احساس امنیت عمومی وابسته به متغیر مستقل تحقیق تهدیدات تروریستی در فضای مجازی در قالب 3 متغیر شبکه های اجتماعی، تهدیدات سایبری و رسانه های جمعی می باشد. همچنین شبکه های اجتماعی (تحت موبایل و تحت وب) با بتای 790/0 بیشترین میزان تأثیر را بر متغیر احساس امنیت عمومی دارد.

در جامعه شناسی به الگوهای تغییر و تحول اجتماعی توجه ویژه ای شده و همان طور که نظم اجتماعی می تواند اَشکال و آرایش های گوناگونی به خود بگیرد، تغییرات اجتماعی نیز می تواند در دو وجه انحطاطی و اعتلایی بروز و ظهور نماید. این دو وجه ارتباطی مستقیم با هم دارند به طوری که می توان با هدایت تغییرات اجتماعی انحطاطی به تغییرات اجتماعی اعتلایی نزدیک شد که گام نخست شناسایی این راهبردهاست که هدف پژوهش حاضر را نیز تشکیل می دهد. این مقاله با اخذ آراء صاحب نظران و خبرگان حوزه های اجتماعی و امنیتی و مدیریتی به روش آمیخته و با استفاده از تکنیک SWOT راهبردهای کنترل و کاهش آثار سوء این گونه تغییرات را احصاء نموده که بهره گیری از آن ها می تواند تحکیم بخش ساخت درونی قدرت را فراهم نموده و موجب ارتقای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران گردد. نتیجه تحقیق نشان می دهد که با تقویت بنیان های فکری و اعتقادی مردم نسبت به ارزش های دینی و دستاوردهای انقلاب و دفاع مقدس، تغییر رویکرد رسانه ها از وضعیت انفعالی به تهاجمی به همراه سالم سازی فضای رسانه ای، اعتبارزدایی از رسانه های غیرخودی با استفاده از رویکرد اقناعی و جذب حداکثری و توانمندسازی مخاطبان در ابعاد سواد رسانه ای برخی از راهبردهایی است که می تواند انسجام ساخت درونی قدرت جمهوری اسلامی ایران را در پی داشته باشد.

امروزه رشد هرچه بیشتر وابستگی های زندگی بشری به فضای سایبر، باعث شده است تا تهدیدات سایبری به زیرساخت های راهبردی مورد توجه دشمنان هر جامعه ای قرار بگیرد. حملات سایبری که در کشورهایی چون استونی، گرجستان و همچنین در ایران در گذشته رخ داده است به ما هشدار خواهد داد، آینده فضای سایبر عاری از حملات و تهدیدات دفاعی و امنیتی نخواهد بود؛ بنابراین بازدارندگی یکی از موضوعات اساسی در حوزه دفاعی-امنیتی هر کشور است. در این پژوهش ارائه الگویی از بازدارندگی در تأمین امنیت دارایی های سایبری مسئله اصلی است. در این تحقیقِ اکتشافی، احصاء الگوی راهبردی بازدارندگی در فضای سایبر، بر اساس نظریه بازی ها هدف اصلی است و نظریه بازی ها در مدل سازی، تحلیل و حل مسئله به ما کمک خواهد کرد. این تحقیق از نوع کاربردی-توسعه ای است و از تجزیه و تحلیل توصیفی، استنباطی، آماری و مبتنی بر تحلیل ریاضیات نظریه بازی ها استفاده خواهیم کرد. در نهایت الگوی بازدارندگی در فضای سایبر با بهره گیری از بازی پویای علامت دهی با اطلاعات ناقص و تعادل نش راهبردهای مختلط در شش بعد و چهار مؤلفه اصلی وضع موجود، وضع مطلوب، تحلیل فاصله و برنامه اقدام معرفی می گردد. از منظر این الگو بازیگران تهدیدکننده و بازدارنده با توجه به بهره ای که در بازی به دست می آورند در پنج وضعیت منازعه، توازن، سلطه بازدارنده، سلطه تهدیدکننده و ضرر متقابل قرار می گیرند.

در طول تاریخ، همواره قدرت طلبی و افزونخواهی، منشأ رقابت، تخاصم و تنازع بین دولت ها بوده است. برخورداری از منابع قدرت، جایگاه و نفوذ هر کشور در تعاملات جهانی را نشان می دهد. در دوران معاصر، جهت گیری اولویت های راهبردی کشورها، برای نیل به قدرت فائقه، به سمت بهره برداری از فضای سایبر تغییریافته و فناوری های پیشرفته سایبری، زمینه ساز تجدید بنای قدرت در قالب قدرت سایبری شده است. از جمله پیامدهای این تغییر بنیادین، تأثیر آن بر امنیت ملی کشورهاست. فرآیند جهانی شدن، ظهور جوامع شبکه ای و حملات سایبری سازمان یافته فرامرزی، از چالش های جدی و نوین در دستیابی و حفظ امنیت ملی است. هدف اصلی این مقاله مفهومسازی قدرت سایبری با رویکرد فرکتالی و تأثیر آن بر امنیت ملی در فضای سایبر است. در این رویکرد، قدرت سایبری دارای تمامی ویژگی های قدرت ملی است. بدین منظور، مؤلفه ها و متغیرهای مؤثر در قدرت سایبری و امنیت ملی احصاء شده و رابطه میان آن ها تبیین شده است. تحقیق از نظر هدف کاربردی-توسعه ای، از نظر ماهیت از نوع توصیفی-همبستگی و از نظر روش تجزیه وتحلیل داده ها، آمیخته (کیفی و کمی) است. جامعه آماری شامل 60 نفر از خبرگان و صاحب نظران فضای سایبر و امنیت ملی است که پس از توزیع پرسشنامه و جمع آوری آن، با استفاده از نرم افزار اسمارت پی. ال. اس نسبت به تجزیه وتحلیل آماری داده های کمی اقدام شد. نتایج این تحقیق نشان می دهد؛ داشتن منابع، تجهیزات و فناوری های سایبری، شرط لازم برای دستیابی به امنیت ملی است. بااین وجود، درک دقیق نخبگان و سیاست گذاران در تدوین راهبردهای مناسب، پیش بینی تهدیدات و فرصت های بالقوه و بالفعل برای طرح ریزی قدرت سایبری ضروری است.