در مورد باورها و اعتقادات هخامنشیان و بویژه شاهان آنها از جمله کوروش کبیر نظریات گوناگون و گاه ضد و نقیضی بیان شده است. اکثر محققان در این زمینه به گفته هرودوت استناد می کنند. هردوت درباره کیش و آیین هخامنشیان گفته است: "ساختن قربانگاه و معبد نزد ایشان رسم نیست و اعتقاد به این قبیل چیزها را ناشی از نادانی و حماقت می شمارند. بر خلاف یونانیها، معتقد نیستند که خدایان از جنس و ذات بشرند. در آیین ایشان زئوس (اهورا مزدا) نماد گنبد نیلگون آسمان و سرور داناست. رسم آنان این است که بر بالاترین قله های کوهستان رفته و به درگاه خدا نیایش کرده و قربانی کنند. خورشید، ماه، زمین، آتش، آب، بادها و سایر هستیهای یزدانی و اینها تنها خدایانی هستند که بدون هیکل از همان آغاز، ایرانیان آنها از پرستش کرده و برایشان قربانی می کنند."به هر حال به نظر هرودوت ایرانیان دوره هخامنشی بت و پرستشگاه و محراب نداشتند. برای تحقیق در مورد باورهای آنها و همچنین نیایشگاههای هخامنشیان در این مقاله از بیشترین منابعی که در دسترس بوده استفاده شده و به تمام نظریات محققان اشاره شده است. در مورد آثار مذهبی هخامنشیان، کتیبه ها، محرابهای آتش، معابد چهار گوشه و آتشکده ها، محوطه های مقدس یا برزمدان (Barzamdan) و آرامگاههای هخامنشیان که عموما در محوطه های مقدس قرار داشتند، اشاره شده است.پس از بررسی نیایشگاههای این دوره، نتیجه می شود که از نظر فرم و نقشه بر معابد دوره های پارتی و ساسانی تاثیر گذار بوده و فضای مربع شکل چهار ستونی و ایوان ورودی آن در دوره اسلامی و در بناهای قرون اولیه ایران و کشورهای همجوار مشاهده می شود.