مطالعات ملی
سال:1383 | دوره:5 | شماره:3 (19) |تعداد مقالات:9

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

در این مقاله سعی شده است با نگاهی جامعه شناختی و با اتکا به نتایج سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1377 ساختار و ترکیب جمعیت عشایر کوچ رو ایران براساس شاخص هایی شامل: سن، جنسیت، وضع سواد و سطح تحصیلات، فعالیت و اشتغال، نظام خانواده و زناشویی (ازدواج) توصیف و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. برای درک بهتر وضع موجود عشایر و تحولات آن سعی شده است بررسی و تحلیل وضعیت عشایر کوچ رو براساس دو پارامتر عمده یعنی طول مسیر کوچ و استقرار در قشلاق در زمان سرشماری انجام گیرد. نتایج به دست آمده بیانگر آنست که جمعیت عشایر کوچنده ایران جوان تر از جمعیت کل کشور است، در میان خردسالان نسبت جنسی غلبه با پسران و در جمعیت فعال نسبت جنسی کاهش می یابد. سطح سواد پایین و در میان زنان میزان سواد به مراتب کاهش می یابد، متوسط بعد خانواده 5/6 نفر و اکثر ازدواج ها خویش همسری (درون گروهی) است.

معمولا برای تفکیک و بازشناخت اقوام و ملل گوناگون، به بررسی و تحلیل ارزش های آنان مثل دین و مذهب، زبان و ادبیات، آداب و سنن و حتی نژاد و پیشینه تاریخی می پردازند. یکی از بارزترین نمودهای عینی و ذهنی شناسایی و تمییز اقوام و ملل، «پوشاک» آنان است. هنوز در کشور ما تحقیقات علمی و تحلیل های روش شناختی مناسبی در زمینه پوشاک انجام نگرفته است. این مقاله سعی دارد با اشاره ای کوتاه به سرفصل های اساسی در این زمینه، باب بحث و تفحص در ابعادی چون نمادهای پوشاک، زبان پوشاک و ادبیات آن، نشانه شناسی و هویت پردازی به خصوص هویت سازی های ملی و قومی همراه با پوشاک را، باز کند. باید توجه داشت که مقاله حاضر روی کردی نشانه شناختی را در این روابط مد نظر داشته است.

از دوره هـای گذشته تا اوایل حکـومت پهلـوی دوم ، نـوعی از حکومت های محلی وجود داشت که با تکیه بر توان های محیطی و ساختار فرهنگی جامعه مبتنی بر اقتصاد شبانی و کوچ نشینی ، به نام جامعه عشایری امور خود را با شیوه ای سنتی اداره می کرد. در این شیوه زندگی اجتماعی، محیط طبیعی محافظت می شد و در عین حال نظم و ترتیبی بر جامعه حاکم بود که در آن یک ساختار سلسله مراتبی از قدرت سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی بر زندگی مردم و جامعه نظارت می کرد و انتظام امـور را بر عهـده داشت . این نوع از حکومت محلی دارای قلمروی فـرهنگی بود که با قلمرو طایفه ای و قلمـرو اقتصادی منطبق بوده و حراست و نگه داری از این قلمرو در طول قرن ها بر عهده داشت، و در قالب یک ساختار منسجم، نیازهای جامعه را پاسخ می داد، اگرچه استثناهایی نیز وجود داشت؛ ولی در کلیت نظام ، همه اعضای جامعه، خود را در برابر این قلمرو مسوول می دانستند و هر خانواری که نمی توانست در این محدوده سازگار و فرمانبردار باشد، جامعه را ترک می کرد و به جامعه ی دیگری پناه می برد. ایل بختیاری یکی از این ساختارهای سنتی است که در این مقاله، ضمن معـرفی قلمـرو و نظام سلسله مراتبی و ساختار قـدرت در آن، چگونگی انتظام امـور کـوچ و ارتباطات که نقش مهمی در این زنـدگی داشته و از جنبه های مدیـریتی سنتی شمرده می شود، شرح داده شده است . یافته های این بررسـی مبتنی بـر مشاهدات میـدانی در سال هـای دهه 60 می باشد .

گونه زیست ایلی ایران به عنوان یکی از کهن ترین اشکال زیست، دارای تاریخ پرفراز و نشیبی است. یکی از مهم ترین ویژگی های این شکل زندگی در ایران، برخورداری از ساختار سیاسی ـ اجتماعی مستقل می باشد که رویدادهای مهم سیاسی ـ اجتماعی را رقم زده است. تداوم ساختار سیاسی مشخص، نظام ایلی را در جایگاه مهمی قرار می داد. اهمیت چنین جایگاهی را می توان در تشکیل دولت های سیاسی در ایران ملاحظه کرد.این شیوه زندگی تا مدت ها بخش عمده زندگی اجتماعی را در ایران تشکیل می داد. با آغاز قرن 14 ه‍ .ش، شکل زندگی ایلی تحت تاثیر عوامل عدیده دچار دگرگونی ساختاری شد. این تبدیل در گونه سنتی صورت نگرفته است؛ زیرا در گونه سنتی، گروه های ایلی در قالب «گروه های ایلی در خود» به سر می بردند، اما انتقال آن در گونه جدید که بیش تر با اسکان آن در ساخت های روستایی و به خصوص شهر ها صورت گرفته است، گروه های ایلی به گروه های قومی تبدیل شدند. در این تبدیل ما شاهد ظهور گروه قومی «برای خود» هستیم. مقاله حاضر نگاهی اجمالی به فرایند تبدیل هویت ایلی به هویت قومی دارد.

این نوشته در پی آن است که به نقش عشایر در حفظ وحدت ملی و تمامیت ارضی ایران بپردازد. بدین منظور دو فرضیه را مورد برسی قرار داده است: فرضیه ای که در این باره برای عشایر نقش منفی قایل شده و دیگری فرضیه ای که نقش مثبت عشایر را در این خصوص تاییـد می کنـد؛ آن گاه با اشـاره به بحث اقـوام در جوامع غربی و تفاوت بنیادین آن ها با مقوله عشایر در ایران و ذکر نمونه هایی از عملکرد ایلات مختلف عشایـر ایـران، فرضیه دوم را پاسخ مناسبی بـرای پرسش اصلی مقاله معرفی می کند.

این مقاله به دنبال بررسی چگونگی پیدایش و شکل گیری هویت های جدید منطقه ای در استان خوزستان تحت تاثیر فعالیت های شرکت نفت با استناد به آثار داستان نویسان خوزستانی است. نویسنده ابتدا محدوده جغرافیایی پژوهش را که شامل مناطق نفت خیز خوزستان بوده، روشن کرده و به تعریف داستان و ادبیات داستانی پرداخته است؛ سپس بازتاب تحولات اقتصادی و اجتماعی فعالیت های شرکت نفت را در آثار داستان نویسان خوزستانی نشان داده است. کوشش شده است که نقش هر یک از این تحولات در شکل گیری هویت های جدید نشان داده شود. در پایان نیز با بررسی مسایل فرهنگی به طور مشخص به مقوله هویت های جدید پرداخته است.