علوم حدیث
سال:1387 | دوره:13 | شماره:1 (47) |تعداد مقالات:9

در این نوشتار ابتدا از مدارس حدیثی عصر علی بن ابراهیم قمی سخن به میان آمده و سپس به معرفی اساتید، شاگردان و طبقه او پرداخته شده و به دنبال آن، تفسیر القمی معرفی شده و گفته شده که تمامی این کتاب، از علی بن ابراهیم نبوده و نیمی از آن را یکی از شاگردش تدوین کرده است و با شواهدی به اثبات آن پرداخته شده و از ثقه بودن راویان احادیث آن تفسیر سخن به میان آمده است.

این نوشتار، شرح حدیثی از پیامبر درباره غربت اسلام است. نویسنده ابتدا احادیث مربوط به موضوع غربت را نقل کرده و سپس به بیان معنای غربت می پردازد و اقسام چهارگانه غریب را برشمرده و از غربت پسندیده و ناپسند سخن می گوید.

این مقاله درباره فرازی از یکی از زیارات پیامبر است که با مراجعه به دیگر زیارت ها و احادیث معنای آن روشن می شود.نویسنده، در این مقاله بر آن است تا روشن سازد که گاهی برای روشن ساختن معنای درست زیارت باید به سرچشمه  آنها ـ که قرآن و برخی از احادیث شیعه است ـ مراجعه کرد.

این نوشتار به ابن شعار موصلی و کتاب قلائد الجمان او پرداخته است و پس از بیان مقدمه ای در معرفی اجمالی کتاب، از فواید حدیثی آن، عقیده مذهبی مؤلف و شرح حال شیعیان و متشیعان در کتاب سخن به میان آمده و سپس شرح حال 43 نفر از ایشان استخراج گردیده و به گوشه های اشعار مذهبی آنها اشاره شده است.

یکی از پدیده های خاص زبان عربی ـ که در متون ادبی و نیز بر زبان روایات جاری شده و در علوم حدیثی چون رجال وارد شده ـ «کنیه» است. کنیه و مباحث مربوط به آن، به خاطر اهمیت فراوانی که در فهم و درک متون روایات و نیز تعامل صحیح با اسناد روایی داراست، بحثی گسترده می طلبد که این مقاله در سه محور عمده ادبیات، فرهنگ عربی، و فرهنگ اسلامی به بحث درباره آن پرداخته است.

کوفه نخستین شهری است که شیعه و حدیث شیعه در آن پدید آمد، اما آغاز شکل گیری مکتب حدیثی شیعه را نمی توان به تاریخ ورود امیرالمومنین علی (ع) به کوفه بازگرداند. در این دوران، گرچه سخنان پربار امیرالمومنین و موضع گیری های آن حضرت در مسایل مختلف پیش روی کوفیان بود، اما آنان به آن حضرت مانند دیگر صحابه پیامبر می نگریستند و حتی گاه نظریات صحابی مانند ابن مسعود را بر نظر ایشان ترجیح می دانند. در واقع، تشکیل نهاد نظام مند حدیثی و عقیدتی در شیعه سیری تدریجی را طی کرده است؛ حرکتی که از پیش از ورود امیرمومنان علی (ع) به کوفه آغاز شد و در دوران امام باقر (ع) به ثمر نشست. این حرکت هم زمان با دوران حکومت امویان است ـ که از بعد بیرونی دوران تلخ شیعه محسوب می شود ـ با مجبور شدن امام حسن (ع) به صلح با معاویه و با شهادت امام حسین (ع) در سال 61 ق، و با مصیبت ها و رنج هایی که شیعیان در زندان ها و قتلگاه های حاکمان خونریزی همچون ابن زیاد و حجاج متحمل می شدند.اولین گام های تشکیل مکتب حدیثی مستقل در شیعه، به معنای پیروی از نظر و عمل امام، در زمان صادقین (ع) برداشته شد. شاید اولین گزارش مربوط به تشکیل نظامی فقهی و پیروی از دستورات امام در این زمینه، نامه ای است از هشام بن عبدالملک به یوسف بن عمر، والی کوفه، درباره زیدبن علی؛ و نیز سخن هشام درباره علاقه کوفیان به امام باقر (ع) که می گفت: «این مرد پیامبر کوفه است»، در این زمان حداقل پنج شاخه فکری در میان شیعیان وجود داشت: شیعه سیاسی و مردمی، شاخه معتدل فقیهان، شاخه متکلمان شیعه، شاخه غالیان و مفوضه.در این نوشتار ابتدا چگونگی شکل گیری مبانی حدیثی شیعه، و در ادامه شاخه های فکری شکل گرفته در نخستین مکتب حدیثی شیعه به بحث گذارده می شود.

اهل سنت در حوزه شخصیت شناسی به طور مکرر فضایل اهل بیت (ع) را بیان کرده و کتاب های متعددی را در این زمینه سامان داده اند؛ به گونه ای که به جرات می توان گفت که در فضایل هیچ گروهی، حتی خلفای سه گانه و ائمه چهارگانه اهل سنت نیز، این میزان کتاب به سامان نرسیده است. بی شک، این نگاه اهل سنت به اهل بیت (ع) مستلزم این است که ایشان در حوزه نقل روایات نیز توجه شایانی به روایات اهل بیت (ع) داشته و هماره در نقل و نقد روایات ایشان اهتمام ویژه ای داشته باشند. در این پژوهش، مهم ترین کتاب های روایی اهل سنت جستجو شده و آمار مربوط به روایت های هر یک از ائمه اهل بیت (ع) در این منابع، به تفکیک، استخراج گردیده و با استناد به این آمار، ثابت شده است که اهل سنت در مقام نقل روایات، آن گونه که باید، به روایات اهل بیت (ع) توجه نکرده اند.

نقل و نگارش احادیث یکی از مسایل مورد اختلاف در تاریخ حدیث به شمار می رود و گروهی در نقل و کتابت حدیث به منبع اجتناب از آن قایل شده و برخی نظری متفاوت دارند. این مقاله به بررسی این منازعات و اختلاف ها پرداخته است.

الوافی یکی از منابع بزرگ روایی به شمار می رود و مشتمل بر پنجاه هزار حدیث همراه با توضیح ها و شرح هایی است که مولف بزرگ آن، مرحوم فیض کاشانی در ذیل روایات آورده است، اما این کتاب، آن چنان که در خور و شایسته آن است، مورد توجه قرار نگرفته است. این مقاله به معرفی این کتاب گرانسنگ می پردازد.در این مقاله امتیازهای این کتاب، انگیزه مولف در تدوین آن، تاریخ تحریر و موقعیت آن نزد علمای اسلام، نسخه های خطی و چاپی، شرح ها، حاشیه ها و مستدرک های این کتاب، مورد بحث قرار گرفته و یا معرفی شده اند.