پژوهش دینی
سال:1387 | دوره:- | شماره:16 |تعداد مقالات:9

یکی از نقاط مشترک در ادیان ابراهیمی، وجود یک نجات دهنده در آخرالزمان است که بر اساس آن شاهد استیلای حکومت صالحان در جهان خواهیم بود.با بررسی ماثورات ادیان آسمانی به علایم و نشانه هایی مشترک برای فرارسیدن زمان این رویداد بزرگ، پی می بریم که یکی از آنها ظهور دجال با عنوان اسلامی و آنتی کرایست یا ضدمسیح با عنوان مسیحی آن است.اگرچه تصور هریک از دو مکتب در پیشینه و پسینه این عنوان در بعضی موارد متفاوت است اما می توان به نقاط مشترکی در حضور دجال در جامعه پی برد که مهمترین آن رویارویی با مصلح در برپایی حکومت عدالت محور است.در این مقاله، ضمن بررسی پیشینه موضوع آنتی کرایست در مسیحیت به عملکرد وی در ماثورات اسلامی اشاره خواهد شد تا به نقاط مشترک و غیر مشترک معلوم گردد.

فلسطین گهواره ادیان بزرگ توحیدی و نقطه پیوند تمدنها است. این سرزمین مقدس میعادگاه ابراهیم خلیل (ع)، مهد مریم عذرا (س)، زادگاه عیسی بن مریم (ع) و محل معراج پیامبر (ص) است و پیروان ادیان سه گانه توحیدی اعم از مسلمانان، مسیحیان و یهودیان را در خود جای داده است. اگر در شعر معاصر فلسطین نظری بیافکنیم خواهیم دید که همواره رنگ دینی و صبغه مذهبی بر شعر این مرز و بـوم سایه دارد. شاعران مسلمان فلسطینی همواره در خلال آثارشان به تبیین افکار، اندیشه، عقاید و دیدگاه های خود پیرامون جهان هستی، مرگ، مبدا، معاد، آخرت و... می پردازند و به هنگام بیان آن ها می کوشند تا حوادث جاری وطنشان را با جنبه های الهی و قدسی درآمیزند و با الهام از کلام وحیانی زمینه لازم را برای دستیابی به پیروزی نهایی و رهاسازی سرزمینش از چنگال اشغالگران فراهم سازند.

تفسیری که در این مقاله از آیه محکم و متشابه قرآن به دست داده می شود، به روش معناشناسی است و در آن سعی بر این است که معنای واژگان و عبارات از رهگذر نحوه کاربرد آن ها در جملات مشابه کشف گردد. واژگان و تعابیر کلیدی که در اینجا معناشناسی شده اند، عبارت اند از: فتنه، تاویل، متشابه، راسخون، علم، ایمان و زیغ. حاصل بررسی این است که مراد از فتنه عذاب اخروی و آیات متشابه، آیات قیامت و تاویل این آیات تحقق خارجی آنهاست و راسخان در علم عبارت از مومنان به کتاب آسمانی و زائغان عبارت از مشرکان مکه است.

روایات تفسیری از دیرباز یکی از منابع تفسیر قرآن بوده است؛ اما اقبال به روایات تفسیری از سوی مفسران مسلمان به یک اندازه نبوده است. برخی فقط به نقل روایات بسنده کرده و هر گونه منبع دیگری را غیر معتبر خوانده اند؛ ولی گروهی دیگر به منابع دیگری از قبیل علوم ادبی، عقلی و قرآنی نیز مراجعه کرده اند. جمعی از مفسران در تفسیر خود از روایات تفسیری، صرفا به عنوان مکمل و موید بهره جسته اند. اعتبار روایات تفسیری هم به یک اندازه نیست. آنچه آمد، مهم ترین نکاتی است که در این مقاله تفصیل آن ها آمده است.

انسان موجودی از موجودات عالم است با این تفاوت که از نیرو و توانایی عقل و تفکر برخوردار است در صورتی که دیگر موجودات فاقد این توانایی اند. علاوه بر آن اجتماعی زندگی کردن و تشکیل جامعه برای بشر از مهمترین ارکان حیات اوست. ولی آدمی از زیست انفرادی به زندگی اجتماعی تمایل پیدا نکرده است. بلکه زیست اجتماعی جز سرشت و طبیعت اوست. آنچه آدمی را وادار نموده است تا به زندگی اجتماعی و تعامل با دیگران تن دهد نیازهای طبیعی زندگی و بهره مندی از دستاوردها و تلاشهای فکری دیگران برای بهتر زیستن و رشد و تعالی مادی و معنوی است همین نیازها و تلاشها برای رفع حوائج و برآوردن خواسته های طبیعی سرچشمه اصلی ایجاد جامعه بشری بشمار می آید.در این مقاله دیدگاه علامه طباطبایی درباره ویژگی های انسان خصوصا زندگی اجتماعی او و منشا پیدایش جامعه انسانی و نیز تمایل انسان به برقراری عدالت اجتماعی مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده است تا نوآوری های ایشان در زمینه انسان شناسی اسلامی نشان داده شود.

در مقاله حاضر پس از بررسی مفهوم توسعه و اذعان به این نکته که کشور ما طبق شاخص های جهانی «توسعه» از کشورهای توسعه نایافته محسوب می گردد، به ذکر سه نظریه در خصوص توسعه ایران پرداخته ایم. اولین نظریه بر آن است که مانع توسعه نایافتگی ایران، رسوخ باورهای ملی و مذهبی در قوم ایرانی و غلبه هویت ملی و مذهبی ایرانیان بر هویت جهانی آنهاست. نظریه دوم برآنست که مفهوم توسعه و شاخصهای آن به عنوان یک مفهوم غربی، متکی بر جهانبینی علم پرستانه پسا رنسانسی و تکنولوژی ای است که در غرب بجای خدا نشسته است؛ لذا نمی توان و نباید توسعه به مفهوم غربی اش را در ایران توصیه کرد. بلکه باید با تکیه بر سنت خویش و با بازگشت به هویت فرهنگی اصیل خود نه تنها راههای توسعه را بیابد، بلکه منبع الهامی را برای سایر ملتها و از جمله انسان در بحران غربی فراهم آورد. اما سومین نظریه که نظریه مختار مقاله است و به نوعی امتداد نظریه دوم محسوب می گردد برآنست که سنت بالفعل ما پاسخگوی امر توسعه نیست. لذا تلاش شده است تا با اتکا به قرآن کریم و متون روایی، مفهوم، شاخصه ها و مبانی توسعه استخراج گردد. و از آنجا که توسعه بدون علم ممکن نیست به بررسی امکان تاسیس «علوم اسلامی» در عرصه علوم تجربی و سایر علوم پرداخته شده است.

در تفسیر قرآن کریم توجه به «سیاق» و «اسباب النزول» آیات به عنوان دو قرینه مهم از قرائن فهم قرآن همواره از سوی مفسران فریقین مورد توجه و اعتنای بسیاری واقع شده اند؛ اماگاه این دو قرینه در تعارض با یکدیگر قرار گرفته اند. این مقاله پس از بیان میزان تاثیر این دو قرینه در فهم قرآن و شرایط تحقق آنها، به مقایسه تفاسیر شیعی و سنی در برخی آیات مورد اختلاف در این ارتباط پرداخته تا بتواند با بررسی و نقد دیدگاه ها به ملاک واحدی در حل این تعارض دست یابد.

ارتباط دو طرفه عمیقی بین صفت «زیبایی» با مجموعه سایر صفات شهر اسلامی بر قرار است. به گونه ای که تجلی هر یک از صفات هر اسلامی، نمادی از زیبایی است. و از طرف دیگر، شهری زیباست که در باطن و سیمای آن، سایر صفات شهر اسلامی تجلی یافته باشد. این در حالی است که در تحقیقات صورت پذیرفته در رابطه با شهر اسلامی و صفات آن، توجه خاصی به صفت «زیبایی» نشده است. هدف اصلی این مقاله، بررسی و بیان تحلیلی ارتباط دو طرفه صفت «زیبایی» با سایر صفات شهر اسلامی است. بدین منظور، در ابتدا، مفهوم «زیبایی» مورد بررسی قرار گرفته است و در ادامه، پس از تحلیل مختصر مفاهیم هم معنا و مشتبه زیبایی، مراتب درک و ادراک زیبایی و سرچشمه زیبایی در فرهنگ اسلامی، ارتباط مذکور مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. در پایان نیز در رابطه با زیبایی حاصل از وجود و تجلی برخی صفات شهر اسلامی در شهرها و فضاهای سنتی تحلیل صورت پذیرفته است.