فضای جغرافیایی
سال:1390 | دوره:11 | شماره:33 |تعداد مقالات:8

از زمان های بسیار دور که در ساخت پروژه های عمرانی و بخصوص شبکه های ارتباطی از روش های ابتدایی استفاده می شد تا حال حاضر که روش های پیچیده و دقیق مطرح شده اند، آب و هوا و خصوصیات مختلف آن همواره به عنوان یکی از عوامل مهم و حیاتی در روند ایجاد یک سازه دخالت مستقیم داشته اند.ایران با واقع شدن در جنوب غربی آسیا و در حد فاصل بین دو عرض جغرافیایی 25 تا 42 درجه شمالی همواره محل عبور سیستم ها و توده های مختلف اقلیمی بوده که برآیند آن به وجود آمدن پهنه های گوناگون اقلیمی بر روی سرزمین ایران بوده است. لذا با توجه به گوناگونی اقلیمی این سرزمین، هر گونه ساخت و بهره برداری از پروژه های ارتباطی، مستلزم توجه دقیق به این پدیده های اقلیمی است. در این مطالعه جهت دستیابی به پهنه هایی با ویژگی های اقلیمی یکسان، اقدام به پهنه بندی غرب و شمال غرب ایران با توجه به مدیریت روسازی راه گردید.برای انجام این کار از 10 پارامتر هواشناسی متعلق به 38 ایستگاه سینوپتیک موجود در منطقه برای یک دوره 15 ساله (2005-1991) بهره گرفته شد. ابتدا داده های هواشناسی به نمره استاندارد Z تبدیل و سپس با استفاده از روش تحلیل خوشه ای، خوشه بندی ایستگاه ها انجام شد. سپس بر اساس خوشه های به دست آمده پهنه بندی اقلیمی انجام گرفت. در نهایت پهنه بندی مورد نظر بر روی پهنه آب های زیر زمینی قرار داده شد و پیشنهادات لازم برای هر پهنه جهت مدیریت صحیح روسازی راه ارایه گردید.

منطقه مورد مطالعه پارک طبیعی کوه سیاه است که در اطراف شهرستان بوکان واقع گردیده و وسعت آن بالغ بر 52 هکتار و ارتفاع آن از سطح دریای آزاد از 1360 تا 1370 متر در نوسان است. شیب عمومی کوه سیاه از 12 درصد به بالا می باشد. در این تحقیق ابتدا مناطق برنامه ریزی برای تفریح و مناطق غیر قابل برنامه ریزی مشخص گردید. سپس برای مناطق قابل برنامه ریزی برای تفریح با توجه به جاده های اصلی و فرعی موجود، تیپ های درختی و در مواردی با دخالت نظر طراح واحدهای ارزیابی انتخاب شده است. فاکتورهایی به عنوان عوامل ارزیابی واحدها تعیین گردیدند و برای هر یک از عوامل فوق مدل مربوط به آن با توجه به شرایط رویشگاهی مشخص و ارایه گردید. تشریح هر واحد جداگانه انجام و با تشکیل جدول مربوطه، نمرهای کمی و کیفی برای آن منظور و با جمع بندی نمرات مربوطه، توان هر یک از واحدهای تعیین و در پایان با وصل نمودن واحدهای مربوط به طبقات، نقشه طبقه بندی توان تفریحی تهیه شده است.

هدف از انجام این تحقیق بررسی مساله مکان بهینه جهت ایجاد فضای سبز جدید در مناطق شهری با استفاده از توانایی های آنالیز فضایی در یک سیستم اطلاعات جغرافیایی می باشد. برای این منظور شناسایی و ارزش گذاری عوامل موثر در تعیین مکان بهینه برای فضای سبز مرحله اساسی می باشد. عوامل در نظر گرفته شده دوری از مراکز تجاری و پر ترافیک و مناطق شلوغ مانند ترمینال های مسافربری و دادن وزن نسبی به هر یک با استفاده از نظرات کارشناسان منظور گردیده است. داده های مکانی مورد نیاز در این تحقیق از داده های رقومی سازمان نقشه برداری در فرمت dgn به عنران نقشه کل تبریز کسب شده است. بعد از ساخت توپولوژی بر روی داده های مکانی، سه لایه اطلاعاتی از آن استخراج و توپولوژی آنها انجام گرفت. این سه لایه عبارت از لایه مربوط به موقعیت پارک های موجود در شهر، لایه موقعیت مراکز تجاری موجود در شهر و لایه موقعیت ترمینال های موجود در شهر بودند که بعد از ساخت توپولوژی جهت تجزیه و تحلیل و اتخاذ تصمیم به سیستم اطلاعات جغرافیایی وارد شدند. از سیستم اطلاعات جغرافیایی جهت تشکیل پایگاه داده فضایی و از تحلیل های فضایی آن جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده گردید. در این تحقیق از تابع Buffering برای استخراج عوامل فاصله از مراکز تجاری و ترمینال ها جهت تعیین حریم های مربوط به آنها استفاده گردید سپس با انجام عملگر روی هم گذاری لایه ها تابع Overlay انجام و امتیازهای هر پیکسل یا ارزش هر پیکسل مشخص گردید. در این مرحله اگر فضای سبزی از قبل وجود نداشت، مناطقی که بیشترین ارزش را نشان می دهد مکان بهینه برای انتخاب محل جدید فضای سبز می باشد. ولی به دلیل اینکه از قبل چندین فضای سبز در موقعیت های پراکنده در سطح شهر انتخاب گردیده، لذا مناطقی که بیشترین ارزش را نشان می دهد، مکان بهینه برای انتخاب فضای سبز نخواهند بود. در مرحله بعد جهت تعیین مناظق تحت نفوذ هر فضای سبز از پلیگون های Thiessen که از توابع همسایگی می باشد، استفاده گردید و با تلفیق دو لایه Thiessen&Overlay بار هر فضای سبز مشخص گردید که ممکن است فضای سبزی دارای منطقه تحت نفوذ بیشتر ولی بار کمتر داشته و بر عکس فضای سبزی ممکن است دارای منطقه تحت نفوذ کمتر ولی بار بیشتر داشته باشد، با تعیین واریانس هر فضای سبز مشاهده می گردد که اختلاف بین کمترین و بیشترین واریانس ها بالا است. لذا مکان بهینه برای فضای سبز محلی خواهد بود که اختلاف بین کمترین و بیشترین واریانس ها را به حداقل برساند.  

فرسایش خاک بر روی نواحی مرتفع یک پدیده پیچیده بوده و انعکاس آثار چنین پدیده ای بر روی سطوح شیب دار، نتیجه عملکرد فرایندهای مرکب بسیاری است. در این نواحی اگر شرایط اقلیمی نیمه خشک نیز حاکم باشد، فرسایش خاک از نوع خطی بوده و در قالب خندق ها، شیارها و دره ها ظاهر خواهد شد. سطوح شیب دار در نواحی مرتفع با اقلیم نیمه خشک، به بروز آشفتگی ها بسیار حساس بوده و نوع بافت خاک نیز این حساسیت را تشدید می کند. در واقع فعال بودن فرسایش خطی با انواع آن، می تواند از شدت تغییرات محیطی حکایت کند. حوضه رودخانه شور واقع در دامنه های جنوب شرق کوهستان سهند (واقع در عرض شمالی 36o05’ تا37o20’  و طول شرقی 46o43’ تا47o15’ ) در چند دهه اخیر تغییرات زیادی را در سطوح شیب دار خود تجربه می کند. در این مقاله برای بررسی عوامل دخیل در فرسایش، از مدل جهانی فرسایش  (USLE) استفاده شده و با بکارگیری نرم افزارGIS  محدوده های تحت خطر فرسایش پهنه بندی شده است. نتایج این بررسی ها نشان می دهد که در بین عوامل مختلف، شیب و نوع بافت خاک در تشدید فرسایش نقش اساسی ایفا می کند. بررسی های میدانی نیز حاکی از این است که دستکاری های مردم و کاهش پوشش گیاهی سطوح دامنه ها و وقوع انواع تغییرات در دشت های سیلابی، در تشکیل و توسعه بسیاری از اشکال فرسایش نقش ایفا می کند. این نتایج همچنین نشان می دهد که در سال های اخیر تشکیل و توسعه خندق های عمیق، تراکم و عمق شیارها در سطوح دامنه ها و درنتیجه حجم رسوبات انباشته شده در دشت های سیلابی و پشت سدها و بندها در شمال غرب ایران افزایش یافته است.

میراث فرهنگی روستایی بیان کننده پیشینه تاریخی، تمدن و فرهنگ روستایی هر کشوری است که شکل گیری آن در طی سالیان متمادی تحقق یافته است. میراث فرهنگی روستایی شامل ویژگی های خاص جوامع روستایی مثل عادات محلی، آداب مربوط به خوراک و پوشاک، سبک معماری، وجود بناها و ابنیه های تاریخی، موسیقی، هنر، زبان های محلی و ارزش های اخلاقی و معنوی است. هر کشوری باید پدیده های اجتماعی خاص مناطق روستایی خود را که در آنها رسوم گذشته باقی مانده است، حفظ نماید. متاسفانه میراث فرهنگی روستایی در کشور ما با کم توجهی کنار گذاشته شده و در حال نابودی است. اگر چه تلاش هایی در سال های اخیر توسط بعضی از سازمان های دولتی و غیر دولتی علاقه مند به حفظ میراث فرهنگی صورت گرفته تا فرهنگ و سنت های جامعه را بهتر شناسانده و در صدد احیای آن برآیند، اما به دلیل بی اطلاعی نسل های کنونی از ارزش و اهمیت میراث فرهنگی در جهت تحقق اهداف توسعه پایدار روستایی، سبب شده اینگونه آثار و ارزش های مادی و معنوی در معرض خطر و نابودی قرار گیرند. این مقاله یک پژوهش کاربردی است که به شیوه توصیفی-تحلیلی نگاشته شده است. شیوه گردآوری داده ها از نوع اسنادی و میدانی است. نتایج حاصل از مطالعات میدانی نگارندگان از طریق شناسایی و رتبه بندی 10 روستای دارای میراث فرهنگی در شهرستان لامرد استان فارس و شاخص های تبیین کننده کیفیت زندگی در سطح 160 نفر از سرپرستان خانوار ساکن در روستاهای مورد مطالعه نشان می دهد که شاخص میراث فرهنگی بر کیفیت زندگی ساکنان روستایی بخش مرکزی شهرستان لامرد تاثیر گذار نبوده است. در این راستا شاخص میراث فرهنگی بیشترین تاثیر را بر کیفیت مسکن روستایی و سطح آموزش روستاییان بر جای نهاده است.

جریان آب در بسترهای فرسایش پذیر، سبب جابجایی مواد در دامنه کوه ها و بستر رودها می شود که این فرایند انتقال یا آورد رسوب نامیده می شود. هدف اصلی پژوهش های انتقال رسوب، یافتن رابطه ای میان مقدار ذرات انتقال یافته، پارامترهای هیدرولیک و مشخصات مواد بستر رود است. این نوع مطالعات، در چند دهه گذشته مورد توجه زیادی بوده است. در تحقیق حاضر با استفاده از داده های دبی، رسوب و بارندگی ایستگاه هایی که حداقل دارای آمار 20 ساله بودند، به مطالعه روابط دبی و رسوب حوضه آبریز قره سو واقع در استان گلستان پرداخته شده است. جهت تخمین میزان رسوبدهی از انواع روش های رگرسیونی استفاده شده است. بعد از مرتب کردن داده ها و برآورد رابطه رگرسیونی دبی، رسوب و بارندگی، مقادیر سالانه و ماهانه ایستگاه ها مورد تحلیل قرار گرفت و بهینه ترین روش در تعیین رابطه دبی و رسوب برآورد شد. همچنین، جهت تحلیل زمین شناسی، نقشه های زمین شناسی با مقیاس 1:100000 تهیه و برای پردازش رقومی شدند. نتایج حاصله نشان داد به رغم اینکه ایستگاه سیاه آب بالاترین میزان دبی را دارد، اما بالاترین میزان رسوب دهی سالانه مربوط به ایستگاه غاز محله است و به لحاظ زمانی، بیشینه رسوب معلق در مهرماه رخ می دهد. عموما، تاثیر بارندگی بر دبی و رسوب رودهای حوضه ضعیف است. با این حال رسوب ایستگاه غاز محله تاثیر بیشتری از بارندگی پذیرفته است. از دیدگاه زمین شناسی نیز از آنجا که بیشتر مساحت حوضه از لس و آبرفت تشکیل شده، رسوب دهی زیاد در برخی ایستگاه ها بویژه ایستگاه غاز محله که شیب نسبتا بالایی دارد، مشاهده شده است. روش توانی، بهترین برازش درایستگاه های مورد مطالعه بوده است.

این مقاله رسوبات، اشکال و وضعیت دینامیکی بخشی از دامنه های مجاور استوک گچی قلعه سی در شمال رشته میشوداغ در شمال غرب ایران را مورد بررسی قرار می دهد. سطح دامنه های مورد مطالعه، دارای پوششی از نهشته های آواری متشکل از عناصر هوازده حاصل از استوک گچی قلعه سی (مخلوطی از خرده سنگ، تخته سنگ، ماسه و رس) هستند که با فاصله گرفتن از منبع تدارک رسوب از ضخامت آنها کاسته می شود. این نهشته ها نقش موثری در میزان فرسایش، تکامل ژئومورفولوژیکی دامنه، کاربری اراضی و تراکم آبراهه ای دامنه های مورد مطالعه داشته اند. اطلاعات لازم در مورد ضخامت و چگونگی استقرار نهشته ها بر روی تشکیلات سست زیرین (تشکیلات میوسن) و ویژگی های ژئومورفیکی دامنه ها، از طریق بررسی میدانی با ایجاد 19 برش در طول مسیر راه روستایی ارلان به دست آمد. بر اساس نتایج این تحقیق، در شرایط اقلیمی فعلی، دامنه های پوشیده از نهشته های سطحی دارای پایداری بیشتری نسبت به دامنه های فاقد این پوشش در محدوده مورد مطالعه هستند. وجود پوششی از نهشته های آواری بر روی رسوبات میوسن در دامنه های مورد مطالعه، نقش عمده ای در پایداری دامنه های اطراف کوه گچی قلعه سی ایفا می کند، ولی از بین رفتن این پوشش ها در اثر فرسایش انسانی و دستکاری های مردم (مرمت های اخیر راه ارلان و رو باز شدگی رسوبات مارنی میوسن)، موجبات تشدید فعالیت فرایندهای ژئومورفیک از قبیل حرکات توده ای (زمین لغزش، ریزش، روان شدگی) و فرسایش شیاری و آبکندی را فراهم نموده است. اطلاعات حاصل از این پژوهش، در کل مدلی مفهومی در مورد تکامل دامنه های حساس ژئومورفیکی و ناپایداری های دامنه ای مخاطره آمیز احتمالی ارایه می دهد که قابلیت استفاده در مناطق مشابه را داراست.

در این پژوهش از روش های آماری متفاوتی برای شناسایی رفتار (روند، افت و خیز، نوسان) دمای شهر بوشهر استفاده شده است. آزمون گردش های با %0.5 خطا نشان داد که مشاهدات سالانه دما تصادفی نیستند. آزمون های آشکارسازی روند با استفاده از روش های پارامتریک و ناپارامتری (همبستگی پیرسون، اسپیرمن، من-کندال) و نیز روش های نسبی برآورد روند بر روی مشاهدات انجام شد. نتایج نشان داد که مشاهدات سالانه دمای بوشهر روند معنی داری دارند. از تحلیل طیفی جهت برآورد چرخه های نهان در دمای سالانه به کار گرفته شده است، نتایج نشان می دهد که در سطح اطمینان 0.95 به جزء همساز اول، همسازهای 18 و 21 همسازهای معنی دار دیگری در سری زمانی دما می باشند. این ویژگی، گواهی دیگر بر وجود روند در مشاهدات است. با استفاده از زنجیره مارکوف معلوم شد که داده های دمای ماهانه بوشهر ازمدل زنجیره مارکوف دو حالته پیروی می کنند و بر اساس این مدل احتمال وقوع ماه گرم در بوشهر 0.6019 و احتمال وقوع ماه سرد 0.5217 و دوره ای بازگشت ماه گرم حدود 5 ماه و دوره های بازگشت ماه سرد حدود 7 ماه می باشد. در پایان به منظور پیش بینی دمای سالانه بوشهر از مدل آریما استفاده شده است، در این روش سه الگوی اولیه برازش داده شد. آزمون نیکویی برازش مدل شامل آزمون ضرایب، نرمال و استقلال مانده های مدل، معیارآکاییک (ACI) و نیز قابلیت پیش بینی نشان داد که از بین سه الگوی برازش داده شده ی مدل آریما، الگوی (0، 1، ARIMA (1 الگوی برآزنده تری بر دمای سالانه می باشد. بر همین اساس برای 20 سال آینده با بازه اطمینان  0.95پیش بینی دما صورت گرفت.