فضای جغرافیایی
سال:1393 | دوره:14 | شماره:45 |تعداد مقالات:16

بارش متغیر ترین عنصر اقلیمی است و پراکندگی زمانی و مکانی آن به دلیل استفاده گسترده در کشاورزی، منابع آب، صنعت و بهره برداری از سدها و نیز آبیاری حائز اهمیت است. براین اساس و به منظور بررسی بی نظمی بارش، در یک دوره آماری 41 ساله از آمار هواشناسی ایستگاه سینوپتیک اهر در مقیاس ماهانه، فصلی و سالانه استفاده شد. جهت رسیدن به اهداف تحقیق؛ از روش های میانگین متحرک، شاخص SPI و آزمون گرافیکی من کندال استفاده گردید. استفاده از روش میانگین متحرک حاکی از وجود دو فاز بارشی افزایشی (نیمه دوم دهه هفتاد میلادی) و کاهشی (از نیمه دوم دهه نود میلادی) بود. آزمون گرافیکی من کندال اگر چه نوسانات شدید و روند کاهشی معنی دار در میزان بارش دریافتی فصل زمستان را تایید نمود، اما حاکی از عدم وجود روند معنی دار برای مجموع بارش در بازه های زمانی اکثر ماه ها، سایر فصل ها و مجموع بارش سالانه بود. استفاده از روش SPI نیز تایید کننده گرایش اقلیم منطقه به سمت بروز خشکسالی های بیشتر در بازه های زمانی کوتاه مدت می باشد. این نتایج به ویژه با توجه به تغییرات فصلی بارندگی و تمایل اقلیم منطقه به کاهش ترسالی ها و افزایش خشکسالی ها، جهت برنامه ریزی بهتر و استفاده بهینه از منابع آب منطقه می تواند مورد استفاده برنامه ریزان قرار گیرد.

یکی از شناخته شده ترین راهبردهای توسعه روستایی، گردشگری و فرصت های مربوط به آن در زمینه کارآفرینی است. شناسایی فرصت یکی از مولفه های کلیدی فرایند کارآفرینی و یکی از عوامل اساسی در بقا و توسعه به شمار می رود. این تحقیق به دنبال پاسخ به سوال بهترین شرایط مکانی برای وجود فرصت های کارآفرینی در بخش گردشگری چیست؟ بنابراین برای پاسخ به این سوال ابتدا فرایند شناسایی فرصت های کارآفرینی در بخش گردشگری مناطق روستایی را با روش توصیفی و تحلیلی ارایه می دهد که با گردآوری، طبقه بندی و تجزیه و تحلیل اطلاعات مرتبط با گردشگری و کارآفرینی از طریق فن های تصمیم گیری چند معیاره و مدل سازی آن ها در سیستم اطلاعات جغرافیایی از منطقه مورد مطالعه این مهم میسر می گردد. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که در نواحی روستایی شهرستان ورزقان فرصت های مناسبی برای کارآفرینی در بخش گردشگری وجود دارد.

اشکال رودخانه ای از مهم ترین موضوعات در ژئومورفولوژی است. به لحاظ وجود انرژی در جریان آب، رودخانه می تواند به عنوان عامل ژئومورفیک ظاهر شود. رود خانه ها به اشکال مختلف در روی سطح زمین در جریان هستند. سرریزهای رود خانه ها باعث ایجاد اشکال ژئومورفولوژیکی در خود بستر، در مسیر رودخانه و حتی در خارج از بستر می شود. بر این اساس موارد زیر در رود خانه اهر مورد بررسی قرارگرفته است: 1- تخمین حداکثر دبی رودخانه در برخی مقاطع مئاندر. 2- اشکالی که در بستر رودخانه وجود دارد. 3- اشکالی که در خارج از بستر رودخانه در اثر سرریز شدن آب شکل می گیرد. 4- اشکالی که در مسیر رودخانه بر اثر سرریز شدن تشکیل می گردد. قطع شدگی ها، فرسایش کناری و رسوب گرفتگی های بعد از سرریز شدن رودخانه ها از جمله مسائلی هستند که در اکثر مئاندرها رخ می دهد. برای رسیدن به اهداف مورد نظر، علاوه بر بازدیدهای میدانی و مورفومتری مستقیم کانال مئاندرها، از عکس های هوایی، نقشه های زمین شناسی با مقیاس 1:100000، نقشه های توپوگرافی 1:25000، منطقه مورد مطالعه و نرم افزارهای Excel، Autocad و Arcview استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که اکثر قطع شدگی ها و تغییرات مجرا با وقوع سیل های بزرگ به وقوع پیوسته است.

با توجه به اهمیت توسعه روستایی در فرایند توسعه ملی کشور، طی سال های اخیر رویکردها و راهبردهای متفاوتی جهت دستیابی به اهداف توسعه روستایی مورد توجه قرار گرفته است که یکی از مهم ترین آن ها اجرای طرح های هادی روستایی می باشد. علی رغم اهداف و برنامه های اولیه این طرح ها جهت توسعه روستاها در مناطق مختلف کشور، به نظر می رسد که در عمل تهیه و اجرای آن ها با مشکلات و موانع متعددی در ابعاد مختلف رو به رو شده است به نحوی که اثربخشی و کارایی این طرح ها تا حدود زیادی کاهش یافته است. از این رو سوال اصلی پژوهش حاضر این است که در حال حاضر چه موانع و مشکلاتی بر سر راه تهیه و اجرای طرح های هادی در مناطق روستایی وجود دارد؟ در این راستا، این تحقیق توصیفی، پیمایشی با هدف بررسی و تحلیل مشکلات اجرای طرح هادی در مناطق روستایی شهرستان اسکو انجام گرفت. جامعه آماری تحقیق را 130 نفر از کل 213 خانوار ساکن در روستا تشکیل می دهد که این تعداد خانوار بر اساس جدول کرجسی، مورگان و از طریق روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بود که روایی آن با نظر پانلی از متخصصان و کارشناسان در زمینه موضوع مورد پژوهش تایید شد. برای تعیین پایایی پرسشنامه پیش آزمون انجام گرفت که مقدار آلفای کرونباخ محاسبه شده برای مقیاس میزان اهمیت مشکلات اجرای طرح هادی در روستای سرین دیزج 0.82 بود. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSSwin18 استفاده شد. یافته های تحلیل عاملی حاکی از این است که شش عامل فضایی، کالبدی، اداری، مالی، مدیریتی، زیست محیطی، آموزشی، شناختی و فنی، زمانی در حدود 68.94 درصد واریانس مشکلات اجرای طرح هادی در روستای سرین دیزج را تبیین می نمایند.

در فرایند آمایش سرزمین وجود اطلاعات و داده های زیاد باعث پیچیدگی، عدم قطعیت و تضاد در تصمیمات مدیریتی می شود لذا استفاده از روش هایی که این محدودیت ها را تا حدودی در طرح ریزی سرزمین کاهش دهند ضروری به نظر می رسد. این تحقیق باهدف استفاده از روش های تحلیل سلسله مراتبی و فازی در فرایند آمایش سرزمین صورت پذیرفته است. بدین منظور پس از انتخاب منطقه مطالعاتی و شناسایی عوامل اکولوژیک و اقتصادی، اجتماعی، معیارهای موثر در ارزیابی توان زیست محیطی سرزمین برای توسعه کاربری مرتع داری مشخص شدند. سپس بر اساس روش مقایسات زوجی و مقیاس هفتگانه اعداد مثلثی فازی وزن دهی و با تعمیم اوزان به لایه های اطلاعاتی مربوطه بر اساس روش های تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و وزن دهی جمعی فازی (FSAW) همپوشانی نقشه ها انجام پذیرفت و منطقه با استفاده از این دو روش ارزیابی گردید. نتایج تحقیق بر اساس هر دو روش نشان داد که بخش های شرقی منطقه مطالعاتی برای توسعه کاربری مرتع داری از توان مطلوب تری برخوردار است. هم چنین معلوم گردید که روش وزن دهی جمعی فازی (FSAW) نسبت به روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در ارزش گذاری نهایی پهنه ها از دقت بیشتری برخوردار است و قطعیتی که در مرزبندی پهنه ها به وجود می آید تا حدود زیادی کاهش پیدا می کند.

تطابق انسان با طبیعت منجر به شکل گیری شبکه ای از جریان ها و حرکت های جمعیتی در نواحی کوهستانی و دره ای شهرستان فیروزکوه از استان تهران شده است. ظرفیت و کشش نگهداشت جمعیت در ناحیه مورد مطالعه تابعی از عوامل اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی است. عوامل موثر در شکل گیری شبکه جریان های جمعیتی شهرستان فیروزکوه به انضمام پیامدهای آن سوال های کلیدی مقاله است. روش تحقیق اکتشافی، توصیفی و تحلیلی است. داده های تحقیق منتج از 25 روستای نمونه و 436 خانوار نمونه عملیاتی شهرستان فیروزکوه است که بر اساس فرمول کوکران و با در نظر گرفتن فاصله دوری و نزدیکی روستاها نسبت بهشهر فیروزکوه و نسبت به یکدیگر انتخاب شدند.بر اساس نتایج تحقیق، جریان های جمعیتی در شهرستان فیروزکوه از نوع چرخشی، چند مکانی و دوره ای است. شغل و اقلیم به ترتیب دو عامل غالب در شکل گیری شبکه فضایی ناحیه مورد مطالعه است. سایر عوامل موثر نیز به ترتیب عبارتند از: فقدان امکانات، گذران اوقات فراغت، دید و بازدید اقوام، نظارت بر املاک و دارایی ها، پیشینه ایلیاتی، کافی نبودن درآمد، زندگی و سکونت، تبعیت از محل تحصیل و شغل فرزندان، بیماری، سکوت و آرامش، رفاه و از کارافتادگی. پیامدهای ناشی از شبکه فضایی نیز شامل مهاجرت چرخه ای، ساخت خانه دوم و گسترش کارکرد گردشگری است.

بخش مسکن به عنوان مهم ترین بخش توسعه در هر جامعه ای شناخته شده است. تامین مسکن کافی و قابل قبول همواره به عنوان مهم ترین چالش، برای جمعیت رو به تزاید در کشورهای در حال توسعه بوده و است. و در ایران نیز این مساله از مهم ترین چالش های دولت ها بوده است. هدف این مطالعه شناسایی موارد ضعف و قوت سیاست های تامین مسکن، میزان انطباق این سیاست ها با ویژگی های اقتصادی و اجتماعی گروه های کم درآمد، بررسی وضعیت تاسیسات زیربنایی و کاربری اراضی در پروژه های دولتی و بررسی میزان تاثیر پروژه های دولتی در تقلیل حاشیه نشینی می باشد. از هر دو روش اسنادی و میدانی (پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه) جهت جمع آوری اطلاعات و از نرم افزار SPSS جهت تحلیل و ارزیابی استفاده شده است. جامعه آماری به تعداد 12141 و حجم نمونه مورد بررسی بر اساس روش کوکران 372 واحد مسکونی می باشد. برای آزمون پایایی سوالات مطرح شده در پرسشنامه از آلفای کرونباخ استفاده شده که مقدار این آماره آزمون (0.71) دلالت بر پایایی قوی پرسشنامه طراحی شده دارد. یافته های پژوهش حاکی از آن است که سیاست های دولتی تامین مسکن عنایت کمی به ویژگی های اقتصادی و اجتماعی گروه های کم درآمد داشته و همین امر در میزان موفقیت آن تاثیرگذار بوده است. با وجود این، سیاست های دولتی تامین مسکن نقش مثبتی در کاهش اسکان غیررسمی در فاصله سال های 2006- 1996 در این شهر داشته و در پروژه های دولتی تامین مسکن، الگوهای کاربری زمین و تامین نیازهای ساکنین اساسا مناسب و موفق عمل نموده است.

در فرایند مناسب سازی محیط های شهری، لازم است فضاهایی خلق شود که ضمن تطابق با نیازهای امروز واجد عناصر لازم برای تحقق امنیت باشد. در کشور ما اخیرا توجهات ارزشمندی به امنیت معطوف شده است که آثار عملی آن را به تدریج می توان مشاهده نمود، اما راهکارهایی که بتواند تمامی ابعاد امنیت را پاسخ گوید هنوز اتخاذ نشده است. این مقاله باهدف مطالعه سازوکارهای بهبود امنیت محلات شهری در محدوده محله جنت آباد شمالی در منطقه 5 شهر تهران انجام گرفته است. هدف اصلی در این تحقیق شناسایی عواملی است که بر میزان امنیت ساکنین در محله جنت آباد شمالی اثر می گذراند. بر این مبنا میزان امنیت ساکنین با ایجاد نمونه تجربی سنجش امنیت در سه بعد کارکردی، کالبدی و اجتماعی ارزیابی گردید. در این تحقیق از فن پرسشنامه برای گردآوری اطلاعات از نمونه با حجم 314 استفاده شد. هم چنین از روش تحلیل عاملی برای تعیین اهمیت معیارهای سازنده امنیت استفاده شده است. بر مبنای یافته های پژوهش، متغیرها در هر سه بعد «کارکردی»، «اجتماعی» و «کالبدی» با میزان امنیت ساکنین در محله «جنت آباد شمالی» رابطه داشته اند. از این متغیرها، هویت محله بیش ترین تاثیر را در افزایش احساس امنیت داشته است.

زلزله یکی از مخرب ترین پدیده های طبیعی بوده که به دنبال آن طیف گسترده ای از آسیب ها مطرح می گردد: صرف نظر از خسارات اقتصادی وارد بر شهر و در مقیاس کوچک تر بر شهروندان، تلفات انسانی و مشکلات روحی ناشی از مرگ عزیزان، بی خانمانی و ناامنی هر یک به تنهایی یک بحران تلقی می شوند. از آنجا که نمی توان مانع از وقوع زلزله شد، باید در جستجوی راهکارهایی برای مقابله با آن بر آمد. در این میان بررسی خصوصیات و ویژگی های شهر می باید پایه و اساس اقدامات پیشگیرانه قلمداد شود. چرا که با فرض برابر بودن شدت زلزله، نحوه رفتار شهر است که می تواند زلزله را از یک پدیده طبیعی به یک فاجعه انسانی تبدیل نماید. هدف مقاله حاضر بررسی مهم ترین روش های جهانی و ملی در ارتباط با کاهش آسیب پذیری ناشی از زلزله و باز تعریف مجموعه راهکارهای شهرسازی در جهت کاهش آسیب های آن است. روش تحقیق با توجه به ماهیت داده ها به صورت کیفی و اسنادی است. درعین حال که برای بررسی تجارب و اقدامات مختلف، روش تحلیل مقایسه ای به کار گرفته شده است. سرانجام اینکه با توجه به ماهیت داده های تحقیق، شیوه پژوهش کیفی خواهد بود. نتایج حاکی از آن است که نمونه های جهانی تاکید بیش تری بر مساله بافت شهر شامل فضاهای باز، شبکه راه های ارتباطی و توده های کالبدی داشته در صورتی که در تجارب مربوط به ایران صرف نظر از مطالعات گروه جایکا، در غالب موارد نمونه های سنجش و کاهش آسیب پذیری در مقیاس تک بناها انجام شده و شاخص های اجتماعی نیز نادیده گرفته شده اند. سخن پایانی آن که کاهش آسیب پذیری شهرها در برابر زلزله در بلندمدت، زمانی محقق خواهد شد که ایمنی شهر در برابر آن به عنوان یک هدف در تمامی سطوح برنامه ریزی و بویژه برنامه ریزی شهری مورد نظر قرار گیرد.

در نواحی مختلف کشور ما تغییرات محیطی مشاهده شده متاثر از رشد چشمگیر شهری و تغییرات احتمالی آن ها می توانند بحث های پیش بینی نشده زیادی در پی داشته باشند. هدف این تحقیق، تهیه نقشه و تعیین طبیعت، گستره و نرخ تغییرات و در نهایت آنالیز تغییرات مکانی زمانی کاربری/پوشش اراضی و قطعه قطعه شدگی سیمای سرزمین در منطقه شهری اردبیل است. برای انجام این تحقیق تصاویر چند زمانه ماهواره ای منطقه و نقشه های موضوعی مورد نیاز تهیه شده و نقشه های کاربری/پوشش اراضی برای سال های 1988، 1998 و 2007 از تصاویر ماهواره ای استخراج و تحلیل های کشف تغییرات به کار گرفته شدند. نتایج به دست آمده نشان داد که نرخ تغییر سالانه نواحی ساخت وساز شده شهری در منطقه مورد مطالعه +5.3 درصد بوده و محاسبه متریک های فضایی مانند NP، LPI، MPS و PLAND نیز نشان داد که در طی زمان مورد مطالعه سه مرحله انتشار، به هم آمیختگی و افزایش مقیاس در سطوح ساخت وساز شده منطقه شهری اردبیل کاملا مشهود است.

پیش بینی تقاضای سفر به عنوان یکی از مهم ترین مولفه های برنامه ریزی حمل ونقل محسوب می شود. در مدل سازی سنتی سیستم جامع حمل و نقل که در آن تقاضای سفر از سایر انواع مدل های مشابه مجزا می شود، ارتباط متقابل واقعی بین مراحل مختلف مورد توجه قرار نمی گیرد؛ اما در تجزیه و تحلیل های نوین همه موارد لحاظ می شود. این مقاله با ارائه رویکرد کاربردی، به پیش بینی تقاضای سفر بر اساس مدل سازی دسترسی در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی در تبریز و با استفاده از مدل دسترسی نمایی منفی و لجستیک می پردازد. در این رویکرد اصول و داده های مورد نیاز مدل های دسترسی مورد تشریح قرارگرفته و بر اساس مدل مناسب داده ها در سیستم اطلاعات جغرافیایی تجزیه و تحلیل می شوند. روش تحقیق این مقاله کتابخانه ای و میدانی بوده که بر اساس نوع تحقیق به جمع آوری اطلاعات مورد نیاز از سازمان فناوری اطلاعات و سایر سازمان های وابسته به شهرداری تبریز اقدام گردیده است. بر اساس نتایج حال از تحقیق، سیستم BRT علی رغم مزیت های مربوط به خود در تبریز محدودیت های زیادی هم از نظر اجرا و هم از نظر تامین خواسته شهروندان روبرو بوده است.

نگرش قطبی به توسعه در گذشته و عدم توجه به توزیع فضایی امکانات و زیرساخت ها در زمینه های مختلف و در تناسب با قابلیت های خاص هر منطقه، چهره کنونی شهرهای مرکزی را شکل داده است. از طرف دیگر به سبب مسائلی از قبیل صرفه جویی های ناشی از مقیاس امکان توجه و ارائه خدمات و امکانات به هر یک از نقاط روستایی در عمل غیرممکن است که باعث تشدید روابط نواحی روستایی اطراف با شهر مرکزی برای رفع نیازهای اقتصادی، اجتماعی و خدماتی خواهد شد. در پژوهش حاضر سعی شده است تا جایگاه و نقش ناحیه پیرامونی شهر را در ارتباط با شهر و توسعه آن تبیین کرده و با استفاده از توان های محیطی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی راهکارهایی ارائه شود که منجر به ارتباط سالم نواحی پیرامونی با شهر شبستر گردد به طوری که دو گانگی شهر و نقاط روستایی پیرامون آن از بین برود. روش تحقیق در این پژوهش پیمایشی است که با استفاده از مدلSWOT  در پی شناخت وضع موجود، شناخت عملکردها، تعاملات و همچنین امکانات و محدودیت های شهر شبستر و ناحیه پیرامونی آن است. نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل داده ها نشان دهنده نقش نواحی پیرامونی در توسعه شهر شبستر بوده است.