مطالعات راهبردی
سال:1388 | دوره:12 | شماره:4 (مسلسل 46) |تعداد مقالات:8

در طول یک دهه اخیر، مفهوم دولت های شکننده به یکی از مفاهیم مهم سیاست بین الملل تبدیل شده است. امنیت انسانی نیز از دهه پایانی قرن بیست وارد ادبیات این حوزه شده بود. این مقاله، درصدد پردازش تاثیر دولت های شکننده بر امنیت انسانی است. برای این منظور، مفهوم دولت های شکننده، شاخص های این نوع دولت ها و چگونگی پیدایش و پیامدهای آنها بر امنیت بررسی شده است. همچنین، چگونگی به خطر افتادن امنیت انسانی و سازوکار تاثیرگذاری دولت های شکننده، بر آن به تفصیل بیان شده است. دولت های شکننده، به دلیل ناتوانی در ارائه خدمات عمومی و انجام کارکردهای رایج حکومتی در حوزه امنیت و توسعه به بحران امنیت انسانی در جوامع تحت حکومت خود دامن می زنند.در این نوشتار، تغییر در نظریه های شناخت امنیت، تاکید بر کارکرد های دولت ملی و برجسته شدن اصل حمایت و نقش و کارکرد جامعه بین المللی در برخورد با مشکل دولت های شکننده، مورد ارزیابی قرار گرفته است.

قدرت منطقه ای اگرچه ظاهرا به معنی قدرتمندترین دولت در سطح منطقه یا سیستم تابعه منطقه ای است، اما رسیدن به چنین موقعیتی در جهان امروز مستلزم رعایت قواعد ظریفی است که ریشه در اهمیت یافتن قدرت نرم دارد.تثبیت موقعیت هر دولت مدعی رهبری منطقه مستلزم پذیرش این نقش نه فقط از سوی دولت های منطقه، بلکه سایر بازیگران فرامنطقه ای ذی نفوذ در منطقه است.کمک به تثبیت امنیت منطقه و فعالیت در راستای رونق دهی به فرایند رشد و توسعه اقتصادی کشورهای منطقه، دو نمونه از کارکردهای مهمی است که هر دولت مدعی رهبری منطقه ملزم به در دستور کار قرار دادن آنهاست. قدرت منطقه ای باید مروج و حامی اصول، قواعد و هنجارهایی باشد که هم در سطح منطقه مقبولیت دارند و هم در سطح سیستم بین الملل، متعارف شمرده  می شوند.

این مقاله در بخش نخست به بررسی ماهیت و چیستی پدیده بیماری هلندی و نشانه های آن در اقتصاد ایران می پردازد. بخش دوم نیز راهبردهای ممکن در مدیریت درآمدهای نفتی را در دستور کار قرار می دهد. تبعات منفی رونق منابع طبیعی (از جمله نفت) موضوع بحث بیماری هلندی است.تشخیص ظهور و بروز بیماری هلندی در اقتصاد کار ساده ای نیست. با این حال، شاخص هایی همچون تقویت پول ملی و افزایش نرخ ارز، افزایش قیمت کالاهای غیرقابل مبادله، افزایش واردات، کاهش سهم ارزش افزوده بخش های صنعت و کشاورزی از تولید ناخالص داخلی و جز اینها، از جمله مواردی هستند که اقتصاددانان به عنوان نشانه های بیماری هلندی در اقتصاد ذکر می کنند.

حقوق دانان، معیارهایی برای شناسایی دولت ها و پذیرش آنها در عرصه روابط بین الملل معرفی کرده اند که از یک سو فاقد دقت مفهومی بوده و از طرف دیگر، در طول زمان، عناصری به آنها افزوده و کاسته شده است، به طوری که این مفهوم هیچگاه از مبنای حقوقی ثابتی برخوردار نبوده است. این مساله در طول سال های پس از جنگ سرد و به ویژه در رابطه با شناسایی کوزوو توسط آمریکا و اتحادیه اروپا و اوستیای جنوبی و آبخازیا توسط روسیه، به طور چشمگیری قابل ملاحظه است. پرسش اصلی مقاله این است که ابعاد تحول در مفهوم شناسایی بین المللی دولت ها کدامند؟ نویسنده در پاسخ مدعی است شناسایی به عنوان مفهومی که در پیوند تنگاتنگ با مفهوم حاکمیت قرار دارد، تحت تأثیر تحول مفهوم حاکمیت، از دو بعد مفهوم و معیار شناسایی، دچار تحول شده است.

بررسی معادله قدرت در قفقاز در پی بهبود مورد انتظار روابط ترکیه و ارمنستان نشان می دهد ترکیه به خاطر ملاحظاتی چون، کاهش فشار بین المللی، ورود به اتحادیه اروپا، امنیت و انتقال انرژی، نفوذ بیشتر در قفقاز و ایجاد محیط امن منطقه ای درصدد بهبود روابط با ارمنستان است. ارمنستان نیز به خاطر اهداف راهبردی همچون کاهش وابستگی نظامی - اقتصادی به روسیه، رفع محاصره اقتصادی، خروج از انزوای ژئوپلتیکی، پاسخ به بحران های داخلی و دستیابی به امنیت منطقه ای، گرایش زیادی به بهبود روابط با ترکیه دارد. چنین تحولی می تواند توازن قدرت در منطقه را تغییر دهد. تغییر مولفه های ژئوپلتیکی در قفقاز مانند تغییر ائتلاف ها و ظهور نظم نوین منطقه ای، تحول سازوکارها و ترتیبات امنیتی، تاثیر بر بحران قره باغ و به ویژه اقتصاد انرژی، امنیت انرژی و همکاری های اقتصادی در منطقه، از این جمله اند.

تروریسم از جمله مفاهیم مناقشه برانگیز به هنگام تعریف و مطالعه علمی است و مطالعه آن در چارچوب بین رشته ای قرار می گیرد.به بیان دیگر، برای فهم و بررسی آن می بایست رویکرد بین رشته ای را استخدام کرد و آن را از دریچه علوم سیاسی، روابط بین الملل، حقوق بین الملل، روان شناسی، جامعه شناسی و مانند آن نگریست.مقاله حاضر به چیستی و چگونگی تحول این مفهوم در روابط بین الملل می پردازد و برای این منظور، تحول عملی آن را در مناسبات بین المللی از قرن نوزدهم تا قرن حاضر بررسی می کند. این بررسی با هشت معیار انگیزه، الگوی تحلیل، سازمان دهی، استراتژی، تاکتیک، اهداف، سلاح مورد استفاده و قربانیان صورت می گیرد و در نهایت، نویسنده را به این فرضیه رهنمون می سازد که مفهوم تروریسم در مرحله متاخر آن و در گذار به قرن بیست و یکم، از تروریسم بین المللی به تروریسم جهانی متحول شده و عامل این تحول، غیر سرزمینی شدن آن در روابط بین الملل است.

آرژانتین در دهه 1950، فعالیت های هسته ای خود را آغاز کرد و با پیشرفتی ستودنی، در دهه 1970 توانست فناوری هسته ای را در حوزه های مختلف به دست آورد. سرعت و دامنه پیشرفت هسته ای این کشور باعث نگرانی آمریکا و کشورهای صادرکننده فناوری هسته ای به آرژانتین و در صدر آنها آلمان گردید. پس از آن، فروپاشی شوروی و پایان نظام دوقطبی، بهبود روابط آرژانتین با رقیب دیرین منطقه ای خود برزیل، تشدید بحران اقتصادی فراگیر در آرژانتین در اوایل دهه 1990 و تغییر نظام سیاسی، مجموعه عواملی بودند که باعث شدند این کشور از دهه 1990 سیاست های هسته ای گذشته خود را کنار گذاشته و به روند عدم اشاعه مورد نظر آمریکا و اروپا در نظام بین الملل بپیوندد.

کتاب ایران در سیاست جهانی: مساله جمهوری اسلامی، کوشش نویسنده ای خوش قریحه است که تصور می کند با درکی که از دو جهان غربی و ایرانی دارد، باید تلاش نمود تصاویر نادرست و یا مخدوش از ایران در سیاست جهانی بازتعریف شود و داوری های از پیش موجود و کلیشه ای از ایران مورد بازنگری قرار گیرد. هدف کتاب، بازنمایی تصویر جدیدی از ایران است و با این پرسش آغاز می شود که چرا جهان غرب مجال و امکانی برای طرح مناسب تصاویر واقعی و یا «ایران آن گونه که هست»، فراهم نمی آورد؟ چرا ایران آن طور که غرب از آن استنباط می کند، به تصویر در می آید و این تصویر به طرق مختلف و به رغم تغییرات فراوان موضوع پژوهش، همچنان خود را به شکل ابتدایی بازتولید می کند؟