صفه
سال:1386 | دوره:16 | شماره:45 |تعداد مقالات:9

پایداری زیستی در اکوسیستم های بیابانی و مناطق کویری چگونه است؟ در این میان جایگاه «واحه» به مثابه نوعی سکونتگاه بیابانی و کویری و نوعی الگوی زیستی پایدار کجاست؟مفهوم و ویژگی های «الگوی واحه» از دیدگاه معماری منظر چیست؟پردازش محیطی «واحه» به لحاظ مفهوم پایداری چگونه است؟ عناصر اصلی آن اعم از طبیعی و مصنوع چه خصوصیت هایی دارند؟می دانیم که «واحه»، در مقیاس های مختلف، ریشه در تاریخ اسکان به ویژه در سرزمین های گرم و خشک جهان دارد. به علاوه، بر اساس مطالعات شرایط بوم شناختی و پایداری، جنبه های کالبدی و بافت (طبیعی و مصنوع) و نهایتا ارزش های فرهنگی از جمله مهم ترین ویژگی ها در کلیت واحه به شمار می آید. با توجه به این مشخصه ها و در روند فزاینده توسعه روستاها و شهرهای مناطق گرم و خشک، بررسی جنبه های گوناگون مصادیق و الگوهایی چون واحه اهمیت دارد. این اهمیت به ویژه به لحاظ چگونگی پایداری عناصر طبیعی، ویژگی های خرد اقلیم، ارزش های بوم شناختی، کیفیت فضایی محیط باز و پردازش منظر پررنگ تر می شود.در مقیاس ایران نیز که ضمن داشتن سرزمینی وسیع و سیمایی متنوع، بهره مند از فرهنگ و تمدنی کهن است، واحه ها و زیست بوم های بیابانی نقش بسیار مهمی دارد. براین اساس ویژگی های واحه، که در فرهنگ و الگوهای زیستی این سرزمین معرف نوعی یکپارچگی فضایی و پیوند کلی میان ارزش ها در عین کثرت و تنوع اجزای درونی خرد اقلیم است، بررسی و بازشناسی می شود. هدف اصلی این مقاله اراِیه نتایج مطالعه واحه به مثابه «الگوی زیستی پایدار در مناطق گرم و خشک» و نیز معرفی برخی ویژگی ها و جلوه های بصری محیط، «روح مکان» (Norberg- Schulz 1991)، بوم گرایی و نهایتا ارزش های پوشیده در پردازش سیمای طبیعی و مصنوع این پدیده است.بنابراین، در این مقاله از دیدگاه معماری و طراحی منظر، ضمن ارایه برخی نتایج مطالعه واحه به مثابه مهم ترین کانون حیات در سرزمین های گرم و خشک، تعریف نسبتا جامعی از آن ارایه می شود. همچنین برای شناخت بیشتر واحه (به مثابه الگوی زنده زیست بومی) از یک سو به پایداری این پدیده به مثابه نظام حاکم بر منظومه ای از اجزای گوناگون بوم، فرهنگ، اجتماع و اقتصاد و از سوی دیگر به جنبه های بصری و مفهومی معماری منظر در آن توجه شده است؛ جنبه ها و مفاهیمی که از یک طرف به راز پایداری اشاره دارند و از طرف دیگر به شناسایی ویژگی های درخور معماری و طراحی منظر خاص مناطق گرم و خشک کمک می کنند.به نظر می رسد با ارایه چنین موضوعاتی در متون معماری و معماری منظر می توان ضمن توسعه حوزه های مشترک میان رشته ها، بستر مناسبی برای تعدیل برخی مشکلات و کاستی های شناخته شده در زمینه پردازش محیط و منظر زیست بوم های بالا فراهم کرد. همچنین نتایج مطالعاتی از این دست ممکن است زمینه ساز تدوین اصول و خصیصه های آموزنده از الگوهایی همچون «الگوی واحه» (تقوایی 1383) و طرح پرسش های تحقیقی در حوزه معماری و معماری منظر باشد. به علاوه، چنین مبحثی ممکن است توجه بیشتر به جنبه های مختلف بوم شناختی و قابلیت های طبیعی را در ارتباط با معماری و طراحی منظر سکونتگاه های روستایی و شهری مناطق گرم و خشک نیز به دنبال داشته باشد.

زمین های دفن زباله شهری (landifills) به دلیل ارتباط مستقیم با پسماند های جامد، خطر آلوده سازی بسیار بالایی برای محیط زیست دارند. در مکان یابی این زمین رعایت معیار های زیست محیطی ضروری است تا سلامت انسان و محیط زیست تامین شود. یکی از روش های موجود در استفاده از این قواعد و اعمال آن بر داده های مرتبط با مکان یابی زمین دفن زباله "سامانه اطلاعات جغرافیایی" (Geographic Information System= GIS) است که مختص کار با داده های مکانی و فضایی است. وجود توابع تحلیل مکانی در این سامانه امکان تلفیق لایه های اطلاعاتی و اعمال معیار های زیست محیطی را بر این لایه ها فراهم می کند. در این مقاله با توجه به ماهیت داده های مکانی مورد نیاز در مکان یابی زمین های دفن زباله، "فرایند مطالعاتی" و "الگوریتم اجرایی" برای استفاده از GIS و دست یابی به مکان مناسب معرفی می شود. با استفاده از این فرایند و اجرای الگوریتم آن پس از جمع آوری داده ها و معیار ها، غربال اولیه داده ها (حریم گذاری) و همپوشانی دوبه دوی لایه های اطلاعاتی، که هر یک تامین کننده یکی از معیار های زیست محیطی است - می توان مکان مناسب را تعیین کرد.

روش ایجاد سرپناه موقت پس از زلزله لرستان چه بود؟علل حذف اسکان موقت پس از زلزله لرستان چیست؟برخی از روش های بومی مردم برای غلبه بر محدودیت های سرپناه موقت و اضطراری چگونه بود؟ایران کشوری است که به دلیل پهنه گسترده آن و قرار داشتن بر روی کمربند زلزله در معرض انواع سوانح بوده است. در این بین زلزله بیش از دیگر سوانح در تخریب خانه های شهری و روستایی نقش داشته است.آنچه مسلم است این است که پس از زلزله های ویرانگر و مخرب، نیاز به تامین سرپناه اضطراری و موقت امری واضح به نظر می آید. لزوم تامین سریع سرپناه، با توجه به شرایط محیطی، جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی و عوامل فراوان دیگر در مواردی باعث می شود که روش ها و شیوه های متنوعی در نظر گرفته شود. به طور مثال، در زلزله سال 1382 بم و بروات به دلیل رخ دادن سانحه در فصل زمستان و همچنین زمان بر بودن طول دوره باز سازی استفاده از کانکس های پیش ساخته در دستور کار مسوولان قرار گرفت. اما در زلزله سال 1385 لرستان به دلایل خاصی چون رخ دادن سانحه در فصل بهار و وجود موقعیت مناسب آب و هوایی برای ساخت و ساز، دوره اسکان موقت حذف شد و تصمیم به ادامه اسکان بازماندگان در چادر گرفته شد. با این همه، آنچه در تجارب پیشین عیان شده این است که پس از هر زلزله مخرب چالش هایی درباره وضعیت اسکان اضطراری و موقت ظاهر می شود که در مواردی با روش های خودجوش بومی و به نوعی ابتکاری بر برخی مشکلات دوره فایق می آید و گذران زندگی را آسان تر می کند.زلزله سال 1385 لرستان از جمله سوانحی بود که در آن به دلیل انتقال مستقیم بازماندگان از چادر به خانه های دایمی، آسیب دیدگان برای غلبه بر چالش های پیش روی اسکان موقت، که در چادر پیش می آمد از روش های جالبی استفاده کردند.در مطالعه حاضر اساسا از روش رایج در تحقیقات اجتماعی تحت عنوان روش کیفی نام برده می شود. این روش با بهره گیری از مشاهده مستقیم و مشارکتی و نیز استفاده از مصاحبه در جامعه مورد نظر صورت گرفت. همچنین به منظور تدوین ابعاد نظری موضوع، در کنار این روش، از شیوه های مطالعه اسنادی یا کتابخانه ای نیز استفاده شد.مقاله حاضر بر آن است که به بررسی روش به کار گرفته شده در اسکان و تامین سرپناه موقت پس از زلزله لرستان و با اشاره به مشکلات به وجود آمده در این مرحله به برخی از شیوه های به نوعی بومی و نیز ابتکاری بازماندگان زلزله لرستان به منظور غلبه بر محدودیت های ایجاد شده در دوران اسکان موقت بپردازد.

روش مناسب مداخله در بافت قدیم چیست؟آیا امکان باز زنده سازی بافت قدیم با اعمال حداقل تغییرات وجود دارد؟مشارکت شهروندان را در باز زنده سازی بافت به چه طریقی می توان جلب کرد؟حفاظت و احیای بافت با ارزش شهر های قدیمی و مداخله در آن به یکی از موضوعات اساسی و محوری دوران حاضر بدل شده است. در بسیاری از کشور ها، با تغییر روند گسترش و توسعه شهر، بافت قدیم مورد بی توجهی قرار گرفته و با خطر فرسودگی، تخریب و انهدام کامل روبه روست. این روند به رها شدن خانه های قدیمی در بخش درونی شهر یا جایگزینی ساکنان اصلی آن با طبقات پایین تر درآمدی و اجتماعی منجر شده است که روند تخریب را سرعت می بخشد.بافت قدیم شهر بوشهر، که از نمونه های با ارزش معماری و شهر سازی در جنوب کشور است، نیز از این قاعده مستثنا نیست و به تدریج دارد از سیمای شهر به طور کامل محو می شود. یکی از راهبرد های اساسی برای رفع این معضل، باز گرداندن این بافت به چرخه زندگی شهری و باز زنده سازی آن است. در این مورد تعریف فعالیت های جدید و ورود کاربری های مناسب در بافت موثر است. احداث دانشکده معماری، شهر سازی و هنر های کاربردی در بافت قدیم با هدف باز زنده سازی منطقه در برنامه قرار گرفت. بی شک ورود این دانشکده همراه با کاربری های ضمیمه آن به بافت قدیم سبب فعال شدن و زندگی دوباره بافت خواهد شد.

مهم ترین مشکلات و محدودیت های گذر مروی کدام است؟آیا اقدامات بهسازی انجام گرفته در گذر مروی چاره مناسب برای رفع مشکلات اصلی بوده است؟مناسب ترین و کامل ترین روش مداخله در گذر مروی چیست؟کوچه مروی بخشی از محله عودلاجان، یکی از محلات پنجگانه تهران قدیم در زمان باروی اول صفوی است. موقعیت مکانی کوچه مروی در مرکز تاریخی تهران و محدوده طرح ویژه به وسعت حدود 13 هکتار است که در حال حاضر جزئی از منطقه 12 شهرداری تهران محسوب می شود.کوچه مروی، بخشی از حلقه پیونده دهنده بازار و محله تاریخی عودلاجان، به علت نزدیکی به مجموعه کاخ های ارگ سلطنتی، بنای شاخص شمس العماره و سر در باب عالی از دیرباز مورد توجه قرار داشته است.در مقاله حاضر ضمن شناسایی کلی گذر مروی و بیان عمده ترین کالبدی انجام شده در گذر از دوره قاجار تا به امروز (بر اساس مهم ترین نقشه ها)، به بررسی مشکلات و امکانات موجود در گذر و ارایه راه حل های کوتاه مدت، میان مدت، بلند مدت و سپس بیان اهداف اصلی بر اساس آن ها در قالب جداول سوات (SWOT) می پردازیم و در ادامه اقدامات مرمتی انجام گرفته در قالب طرح بهسازی گذر مروی را با اجرای شرکت مسکن سازان مرکزی و نظارت مهندسان مشاور باوند نقد و بررسی می کنیم و در انتها سعی می کنیم با توجه به بررسی های شهری انجام گرفته در محدوده و مداخلات پیشنهادی برای مرمت شهری گذر را، با در نظر داشتن حفظ و تداوم خاطره های جمعی که روزگاری در این گذر اتفاق افتاده است، ارایه دهیم.

معماری ایران تاکنون از دو دیدگاه متفاوت بررسی شده است: دیدگاه اول مطالعات تلاشگرانی عمدتا اروپایی همچون پوپ، گیرشمن و گدار است که معماری ایران را تاریخ نگارانه دیده و نگاشته اند. در میان نظریه پردازان ایران نیز تلاش مفصل و قابل تقدیر پیرنیا با همین رویکرد و با نگاه تازه ای در قالب سبک شناسی تا حدودی راه و روش مشابهی را پیموده است. دیدگاه دوم، رویکرد گونه شناسی معماری ایران است که توجه کسانی همچون اتینگاوزن، بلوم، گرابار و هیلن براند را به خود جلب کرده است. در این مقاله ضمن معرفی این رویکردها به ویژگی های رویکرد اندیشه ای در معماری ایران می پردازیم.در مقاله حاضر، با روش تحلیل محتوایی، ضمن بررسی پژوهش هایی که در دو رویکرد تاریخ نگرانه و گونه شناسی انجام یافته، اقدام به معرفی اندیشه ای می شود که بن مایه معماری ایران را تشکیل می دهد. نتیجه اینکه معماری ایران بر مبنای اندیشه ای فلسفی شکل گرفته که ریشه در ارزش های اعتقادی دارد و در دوران های مختلف سرافرازانه نمونه های قابل توجهی را ارایه کرده است.

یک طرح معماری زمانی ممکن است به واقعیت نزدیک شود که بتوان آن را عملی کرد. در این مسیر هدفی که طراحی باید در پی آن باشد به نوعی به منصه ظهور رسانیدن ارزش ها و باورهاست و زمانی این امر تحقق می یابد که در جامعه ارزش های متعالی و والا پایدار شود. پس طراحی با این فکر که فرد فقط خودش را راضی کند متفاوت، بلکه متضاد با اهداف فوق است. صرف تفکر فردی طراحی و دوری گزیدن از تفکر اجتماعی ما را از این هدف دور می کند. البته در این راه برخی از عوامل همچون خلاقیت می تواند تا حد بسیار زیادی به ایجاد روندی مطلوب و پیدایش طرحی زیبا کمک کند.تفکر طراحی ممکن است راه جدیدی برای کنار هم قرار دادن عناصر شناخته شده باشد، یا اینکه مفاهیم جدیدی را مطرح کند. این موضوع تنها در مورد کارهای حسی صادق نیست. باید دانست که طراحی در تمام کارهای روزمره حتی فعالیت های فکری فرد نیز ممکن است تاثیر بگذارد و مفید باشد.به طور مثال، دیدگاهی که در ارایه طرحی از یک شهر جدید یا ایده نوینی از دموکراسی در جامعه مطرح می شود و در واقع راه هایی نوین برای نیل به مفاهیم جدید و نیز طبقه بندی مناسب ارایه می کند، که هر یک به جای خود در جامعه مهم و تاثیرگذار است. در بحث طراحی معماری در واقع ما با دو مقوله مواجهیم: یکی طراحی کردن و خلق فضا و دیگری، که مهمتر است، داشتن تفکر طراحی است. زیرا بدون داشتن تفکر فرایندی دستیابی به محصول معماری بی ارزش است.لذا با توجه به اهمیت تفکر طراحی، در این مقاله نخست نگاهی اجمالی می اندازیم به تحقیقات و دیدگاه محققان و پژوهشگران دنیا درباره تفکر طراحی، و سپس الگوها و نظریه های طراحی را نقد و بررسی کنیم. در آخر نیز با ارزیابی مطالعات به عمل آمده و بررسی شیوه های مطلوب جهت دستیابی به مهارت های تفکر طراحی، نتایج لازم ارایه می شود.

مطالعات زیادی تاکنون در مورد مسجد جامع اصفهان انجام گرفته، و هدف و محور اصلی این مطالعات یافتن قدیمی ترین عناصر معماری موجود در این مسجد، تاریخ یابی و تشخیص تحولات کالبدی در ادوار مختلف مسجد بوده است.هر کدام از مطالعات شیوه های پژوهش خاص خود را داشته است. آخرین فعالیت های پژوهشی متکی به شواهد عینی یافته شده در اجزا و عناصر معماری است که از طریق گمانه زنی و حفاری به دست آمده است. با آنکه سه دهه از فعالیت های شناخت مسجد جامع گذشته و چندین گزارش و مقاله درباره آن نگاشته و منتشر شده، هنوز فرصت و مجالی برای نقد نتایج مطالعات آن پیش نیامده است.در این نوشتار به معرفی نشانه هایی از عناصر معماری موجود و نهفته در ایوان های مسجد جامع می پردازیم که از دید کارشناسان گروه های مطالعات مسجد جامع تاکنون پوشیده مانده است. نتیجه این مطالعه ارایه ته رنگی از نظام معماری در ایوان های چهارگانه مسجد جامع است که زمینه مطالعات خاص را جهت دستیابی به دوره شناسی دقیق تر تحولات ساختار فضایی اطراف صحن مسجد فراهم می کند و در روند فعالیت های پژوهشی آینده مسجد نیز تاثیر خواهد داشت.

چگونه می توان از نتایج مطالعات ریز پهنه بندی ژئوتکنیک لرزه ای در تعیین کاربری اراضی شهری استفاده کرد؟در مواقعی که ساختگاهی برای احداث بنایی خاص نامناسب باشد، چگونه می توان از نتایج مطالعات ریز پهنه بندی ژئوتکنیک لرزه ای در تدقیق فرایند طراحی مقاوم سازه ها در برابر زلزله استفاده کرد؟فرایند استفاده از نتایج مطالعات ریز پهنه بندی ژئوتکنیک لرزه ای در برنامه ریزی ساخت و ساز شهری در ایران با چه موانع فنی و حقوقی مواجه است و برای رفع آنها چه باید کرد؟به هنگام وقوع زلزله، پاسخ لرزه ای سطح زمین و حجم خرابی ها نه تنها تابع مشخصات چشمه و فاصله از گسل مسبب، که تابع مشخصات مکانیکی و هندسی لایه های تحت الارضی و بنابراین، در نقاط گوناگون یک شهر متفاوت است. کاربرد نتایج مطالعات ریز پهنه بندی ژئوتکنیک لرزه ای در برنامه ریزی ساخت و ساز شهری را می توان گامی موثر در مدیریت و کاهش خطر پذیری بناها و خسارات ناشی از زمین لرزه دانست. در مقاله حاضر تلاش بر این است که ضوابطی برای به کارگیری نتایج مطالعات ریز پهنه بندی ژئوتکنیک لرزه ای در تعیین کاربری زمین و ارتقای فرایند طراحی سازه های مقاوم در برابر زلزله ارایه شود. ضوابط مزبور به صورت تابعی از دو متغیر تنظیم شده است: نوع خطر ژئوتکنیک لرزه ای و نوع بنا. برای این منظور چهار خطر رایج ژئوتکنیک لرزه ای- خطر گسلش سطحی، آثار خاص حوزه نزدیک گسل، خطر شدت بالای ارتعاش زمین و خطر تشدید - و همچنین انواع بنا ها به لحاظ اهمیت و ارتفاع مدنظر قرار گرفته اند.