صفه
سال:1384 | دوره:15 | شماره:40 |تعداد مقالات:9

امروزه بررسی بازتاب ویژگی های عصر اطلاعات و ارتباطات و جامعه اطلاعاتی در مقیاس شهر و مطالعه تلفیق فضاهای «مجازی» با فضاهای «واقعی» شهری به ویژه بعد از موفقیت شبکه گستره جهانی اینترنت در دهه 90 یکی از مباحث مطرح شهرسازی شده است. پیدایش مفاهیمی همچون جوامع مجازی از جمله پدیده هایی است که قابلیت شبکه های نوین ارتباطاتی و اطلاعاتی را در ایجاد فضاهای جدید یا تحول فضاهای موجود شهر برای بشر آشکار ساخته است. به گمان برخی اندیشمندان با ظهور دنیای مجازی دیگر شهرسازی و ساختن فضاهای عینی شهر مرده است (Koolhaas,1995) و از دیدگاهی دیگر انبوه فن آوری های دیجیتالی، پاسخگوی ذره ای از نیازهای فضاهای عینی و کالبدی شهر نیست. (Grossman,1995)اندیشه های ناجا و لامکانی که از دهه 60 به طور پراکنده شنیده می شد با فن آوری های نوین اطلاعات و ارتباطات و پدید آمدن فضای مجازی جلوه ای واقعی و اجرایی تر به خود گرفتند. ضد شهر مامفورد (Anti city 1962)، عرصه شهری ناجای ملوین وبر (Non Place Urban Realm 1964)، فضای انتزاعی هنری لوفور (Abstract Space 1974)، ابرفضای جدید فردریک جیمسون (New Hyper Space 1984)، شهر بی مرکز کنث جکسون (Centerless City 1985) و آنچه مانوئل کستلز تحت عنوان شهر اطلاعاتی (1989) و ساسن شهر جهانی (1991) نامید، میچل شهر ذره ها (1995) و بویر شهر مجازی (1996) خواند، مفاهیم بنیادی نوینی برای هزاره سوم به شمار می روند )رضایی، (1382. اما تاکنون بازتاب و تاثیرات عینی فن آوری نوین و مفاهیم فوق در شهرها کدام هاست؟از ابتکارات کاربردی مختلف مطرح شده در جهان تنها برخی با موفقیت همراه بوده، ضمن آنکه اکثرشان نیز نتوانسته اند با یکدیگر و با نظام موجود شهری به طور مناسبی تلفیق شوند. در بسیاری از موارد نیز مباحث اغراق آمیزی از آن ها ارایه شده است. این مقاله نخست ابتکارات به کارگیری فن آوری نوین اطلاعات و ارتباطات در شهرها را دسته بندی کرده، سپس با ارزیابی و نقد آن ها تاثیرات نقش این فن آوری را در طراحی شهری بررسی می کند. و چنین نتیجه گیری می شود که «نگرش سیستمی»، «جغرافیای ارتباطات» و «طراحی فضاهای بینابینی» از جمله چارچوب های نظری مورد توجه طراحی شهری هزاره سوم هستند.

طراحی شهری علم و هنر آفرینش مکان های پایدار است. این امر از طریق فرایندی صورت می پذیرد که شناخت و سنجش کیفیت فضاهای شهری گام نخست آن را تشکیل می دهد. از این رو نظریه ها و تکنیک هایی که در حوزه مطالعات ماهوی این رشته قرار دارند، همگی به تبیین پدیده کیفیت مکانی و ارایه روش هایی جهت سنجش آن از دیدگاه طراحی شهری پرداخته اند.تاکنون تکنیک های تحلیلی گوناگونی جهت ارزیابی مکان ها پیشنهاد شده است که به طور مثال می توان به تکنیک های تحلیل منظر عینی (گوردن کالن)، تحلیل منظر ذهنی (کوین لینچ)، تحلیل ریخت شناختی (کارل کروف)، تحلیل چیدمان فضا (بیل هیلیر و جولین هنسون)، تحلیل پیاده رهواری (جان فروین)، تحلیل فضاهای قابل دفاع (اسکارنیومن)، تحلیل پایداری زیست محیطی (برایان ادواردز و رندال توماس) و غیره اشاره کرد. تمامی تکنیک های مزبور بر مبنای طبقه بندی «هنری سانوف» (1991) که تکنیک های طراحی شهری را به دو گروه تکنیک های «حرفه ای» و تکنیک های «همگانی» طبقه بندی می کند، از نوع تکنیک های «حرفه ای» است. مع هذا ضرورت مشارکت مردم در فرایند طراحی شهری تدوین تکنیک هایی که به راحتی توسط «همگان» قابل استفاده باشد را تبدیل به یکی از دغدغه های این رشته و حرفه کرده است.تکنیک مکان سنجی (place check) یکی از تکنیک های جدید طراحی شهری است که توسط رابرت کوان (2000) از طرف «اتحاد طراحی شهری» برای مشارکت دادن مردم و شهروندان عادی در ارزیابی محیط های شهری تدوین شده است. در این تکنیک تا حد امکان از پرداختن به مباحث تجریدی که به دشواری قابل ارزیابی هستند و کاربرد اصطلاحات و واژگان حرفه ای رایج در تکنیک های تخصیصی، که معمولا مانع مشارکت گروه های غیر متخصص می شود، پرهیز شده است. در حال حاضر حرفه مندان و جوامع محلی از تکنیک مکان سنجی به شکل فزاینده ای برای تدوین اسناد هدایت طراحی نظیر چارچوب و دستور کار طراحی استقبال کرده اند.هدف این نوشتار معرفی تکنیک نوظهور مکان سنجی است که از طریق مروری بر ویژگی های آن صورت می گیرد. این نوشتار از سه قسمت تشکیل شده است: نخست درباره مسئله ضرورت سنجش کیفیت مکان های شهری بحث می شود، سپس تکنیک مکان سنجی مرور و ویژگی های آن معرفی می شود و نهایتا چک لیست سوالات این تکنیک ارایه می شود. مرور ویژگی های تکنیک مکان سنجی نشان می دهد که این تکنیک می تواند: 1- بستر مشارکت مردم در طراحی شهری را از طریق ایجاد کانونی جهت گردهمایی و انجام فعالیت مشارکتی فراهم آورد. 2- اقدامات لازم جهت اعتلا و بهبودبخشی مکان های شهری را تواما در ابعاد ماهوی و رویه ای شناسایی کند. 3- با استفاده از بخش «سوالات پایه»، «چک لیست فشرده» و «چک لیست جامع» که در این تکنیک ارایه شده است امکان کاربرد آن در سطوح تفصیلی مختلف وجود دارد. و 4- تکنیک مکان سنجی، به عنوان یک «تکنیک همگانی» می تواند در مرحله آسیب شناسی اولیه طراحی شهری مورد استفاده قرار گرفته، زمینه تکمیل مطالعات آسیب شناختی تخصصی توسط «تکنیک های حرفه ای» را فراهم آورد.

پدیده برج سازی زاییده تحولات اجتماعی - اقتصادی مغرب زمین است. این پدیده بیش از آن که رشد حجمی و ارتفاعی خود را مرهون معماران باشد، مدیون دستاوردهای صنعتی است. معماران در جهت خلق فضاهایی بودند که از کسالت فرم های اولیه بکاهد و در حین ایجاد تنوع، به نیازهای مدام در تغییر و تحول صنوف مختلف پاسخ دهد. در این جهت سه حرکت اصلی صورت پذیرفت که هر یک پیروانی یافت. این حرکت ها در سیر پیشرفت خود باعث تحولات مهمی شد و برج سازی را در مسیر جدیدی قرار داد، به طوری که پاره ای معماران تلفیقی از این مجموعه را در طرح های خود به کار بردند.جرقه های اولیه ساخت آتریوم در برج ها از جرج اچ وایمن ساطع شد و ظهور آن بیشتر ناشی از تغییر زمینه های اجتماعی و طبقاتی بود. اولین نمونه تکمیل شده برج های آتریوم دار، ساختمان لارکین بود که فرانک لویدرایت در سال 1904 اجرا کرد. بعد از گذشت حدود یک قرن، هنوز هم الهام از آتریوم و سامان دهی ارتباطات عمودی ساختمان لارکین در برج های معاصر ادامه دارد.دومین سنت شکنی در برخورد با برج های اداری، مربوط به خلق آسمانخراش های شیشه ای میس وان دروهه است که اولین آن ها را در 1919 در برلین بنا نهاد ولی نمونه کاملا شکل یافته آن ساختمان لورهاوس است که در سال 1952 بنا شد و به لحاظ استفاده از سیستم تهویه مطبوع ابداعی توجیه پذیر و اجراشدنی در هر شرایط آب و هوایی بود که با سیمای متفاوت خود (کاملا شیشه ای) و صفحات نازک عمودی و افقی روحیه انقلابی مدرنیسم را بیان می کرد.سومین سنت شکنی بزرگ، که از دیدگاهی مهم ترین اتفاق در سیر تحول برج سازی در قرن بیستم به حساب می آید، در برج بانک تجارت ملی جده آشکار می شود؛ بنایی کاملا درون گرا که از معماری منطقه الهام گرفته است. این بنا آغازگر حرکتی متفاوت بود. توجه به بوم گرایی و شرایط آب و هوایی منطقه در این نمونه به خوبی خود را نشان می دهد. فضای مرکزی روباز این بنا الهام گرفته از حیاط های مرکزی سنتی است. گوردن بانس هاف فضای باز و باغ گونه میانی را در چند سطح و با چرخش نسبت به هم قرار می دهد و از تقابل سنت و مدرنیته، به کمک چاشنی خلاقیت، بهترین نتیجه را به دست می آورد. طرح این بنا اساس و پایه بسیاری از بناهای حیاط دار مرکزی پر از گل و گیاه، چه در مشرق زمین و چه در مغرب زمین، با توجیه بوم گرایی و همخوانی با اقلیم و غیره و آغازگر حرکتی از شرق به سمت غرب شد.مقاله حاضر پس از شرح سه تحول اساسی برج سازی، نمونه های هر یک را توصیف و در نهایت این سوال را مطرح می کند که چرا پس از طی این تحولات، هنوز برج هایی طراحی می شود که در تمام دنیا - با هر فرهنگ و قومیتی - بدون کوچک ترین تغییر به صورتی تقریبا یکسان به اجرا در می آید؟

توسعه پایدار و محیط زیست در فعالیت های صنعت ساختمان توجه متخصصان امر را در اغلب کشورهای جهان به خود جلب کرده است. از مشخصه های بارز و مشکل ساز صنعت ساختمان سازی کشور به کارگیری مصالح ساختمانی مدرن با استفاده از روش های ساخت و ساز سنتی است. این شیوه ساخت و ساز در کشور نشان داده است که مشکلات کمی (برآورده نکردن نیازها) و کیفی (مقاومت مناسب ساختمان ها در برابر زلزله، کوتاهی عمر مفید بنا، فرسایش به علت عوامل اقلیمی، تولید ضایعات ساختمانی بیش از حد در حین اجرا، ناکارایی امکان بازیافت مصالح ساختمانی و غیره) را به همراه دارد. علاوه بر این، استفاده از کارگران غیرماهر مهم ترین دلیل ناکارایی سیستم های رایج است. سازگار نبودن سیستم های ساختمان سازی رایج در کشور برای کارگذاری عایق حرارتی سبب هدر رفتن مقدار زیادی انرژی در بخش ساختمان می شود. عوامل فوق مشکلات محیط زیست و توسعه پایدار در صنعت ساختمان سازی کشور است که نیازمند مطالعه و تحقیق و ارایه راهکارهای مناسب جهت تعیین معیاری برای انتخاب مصالح ساختمانی مناسب و سیستم های ساختمانی کارآمد برای اهداف مختلف و در اقلیم های متفاوت است. علاوه بر این استفاده بیش از حد از منابع طبیعی نیز آسیب های جبران ناپذیری به محیط زیست وارد می کند.سیستم های ساختمانی جدید برای پاسخ گویی به نیازهای زیست محیطی و توسعه پایدار در صنعت ساختمان در اغلب کشورها (مثل تولید صنعتی، پیش ساخته، استفاده بهینه از مصالح ساختمانی، صرفه جویی در مصرف انرژی در صنعت ساختمان، امکان بازیافت مناسب مصالح ساختمانی و در نهایت اقتصادی کردن بخش ساختمان) شکل گرفته است. از این نوع سیستم های ساختمانی می توان به سیستم ساختمانی قاب فلزی سبک اشاره کرد که در دهه گذشته با توجه به مشخصات فوق در کشورهای پیشرفته به کار گرفته شد.در مقاله حاضر سعی شده است مشکلات مهندسی محیط زیست و توسعه پایدار در صنعت ساختمان سازی کشور مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد و با مشخص کردن معیارهایی جهت به کارگیری این نوع سیستم های جدید ساختمانی با استفاده از امکانات بالقوه و بالفعل صنعت ساختمان کشور و معرفی قابلیت های این نوع سیستم های ساختمانی سبک، مخصوصا قاب فلزی سبک (Lightweight Steel Framing) یا (Light gauge Steel Framing) برای پاسخ گویی به بعضی از مشکلات فوق تجزیه و تحلیل شود.

غالبا متعاقب زمین لرزه های مهیب، خسارات و تلفات مالی و جانی فراوانی به بار می آید که نگاه ها را به سوی بازسازی سریع مناطق آسیب دیده معطوف می سازد. به دنبال این امر، افکار عمومی خواستار برنامه ای مشخص و از پیش آماده برای بازتوانی و بازسازی اند و افراد اندکی زمان کافی برای تفکر و برنامه ریزی قایل می شوند. در این میان سوال اصلی چگونگی و نحوه تقرب به مقوله بازسازی است.تجارب موجود در ایران و برخی کشورها حاکی از آن است که بسیاری از اهداف برنامه های بازسازی به دلایل گوناگون در فرایند عملیات محقق نمی شود. به عبارت دیگر، میان اهداف برنامه و آنچه در عمل اجرا می شود، فاصله وجود دارد. علاوه بر این، عملکردها و گفتارهای برخی از مسوولان و مجریان نیز در کم اثر شدن برنامه های مزبور موثر است. به طور مثال، حتی اگر یک برنامه بازسازی با هدف مشارکت کامل آسیب دیدگان در بازسازی مناطق تخریب شده طراحی شود، هنگامی که مسوولی وعده های متعددی مبنی بر اتمام سریع واحدهای مسکونی در کوتاه ترین زمان ممکن دهد و کلیه ابزارهای تصمیم گیری و اجرایی را در مجموعه های خویش متمرکز می کند، در عمل اصل مشارکت مردمی فقط روی کاغذ باقی می ماند.باید اذعان داشت که بازسازی، آفات و آسیب های فراوانی دارد که در عدم شناخت کافی برخی مجریان از مقولات اساسی بازسازی ریشه دارد. به نظر می رسد یکی از معضلات، عدم شناخت نیازهای اساسی و واقعی آسیب دیدگان پس از سانحه و کالبدی انگاشتن موضوع بازسازی است. رویکرد مهندس- محوری یا معمار - محوری، که در اکثر عملیات بازسازی دیده می شود، باعث نادیده گرفته شدن سایر نیازهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی جوامع یا کم اهمیت دادن به آن ها شده است که در نهایت بازسازی را تبدیل به اجرای مجموعه پروژه های پیمانکاری و ساختمانی می کند. از سوی دیگر، نبود ارزیابی صحیح از فرایند بازسازی و نداشتن دانش ثبت اطلاعات و درس های آموخته شده از بازسازی های پیشین، و همچنین مسوولیت پذیر نبودن و جواب گو نبودن مسوولان و مجریان در قبال اموری که انجام می دهند، از دیگر معضلات و آسیب های بازسازی محسوب می شود. گفتنی است که هر سانحه امری منحصر به فرد است که باید مستقلا در محدوده اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و ساختاری جامعه ای که در آن رخ داده است. به آن پرداخت. در عین حال باید در نظر داشت که فشارهای سیاسی، اجتماعی فراوان پس از سوانح بر دوش مجریان بازسازی، از جمله عوامل موثری است که نقش به سزایی در انفعالی عمل کردن و شتابزدگی مدیران دارد.مقاله حاضر مقدمه ای است بر مقولات اساسی بازسازی و تلاش دارد تا تصوراتی که اغلب مجریان و مسوولان از بازسازی دارند در مقابل واقعیت های موجود قرار دهد و در نتیجه، به روشن تر شدن نقاط ابهام بپردازد. در این مقاله، در بخش اول، پس از مروری بر تاریخچه مطالعات بلایا و ضمن تاکید بر جوان بودن نسبی آن، به مروری بر چارچوب های نظری در مطالعات بازسازی می پردازیم. در بخش بعدی سابقه مطالعات بازسازی و سوانح در ایران به صورت اجمالی بررسی و بر ضرورت نگرش علمی به آن مراکز دانشگاهی تاکید می شود. بخش آخر به چالش ها و تنگناهای بازسازی اشاره دارد و مقولات اساسی برنامه ها را تجزیه و تحلیل می کند. در ادامه تصورات نادرست و واقعیت های بازسازی با یکدیگر مقایسه و به دنبال آن راهکارهای عملی ارایه می شود.

به رغم رشد قابل توجه مهندسی ساختمان در بعد طراحی و محاسبات در کشور، بعد اجرا هنوز با مشکلات بزرگی رو به رو است که مشکلات فراون پروژه های ساختمانی کشور از نظر فنی، زمانی و مالی از آثار آن است. مدیریت پروژه های ساختمانی در ایران با ضعف ها و آسیب های فراوانی روبه رو است که باید شناسایی شود و برای رفع آن ها راه حل ارایه شود. در این مقاله، با بررسی تعدادی از پروژه های در دست اجرا و تمام شده ساختمانی، اهم این آسیب ها شناسایی و روش بهبود و اصلاح آن ها پیشنهاد می شود.

تیتوس بورکهارت از برجسته ترین سنت گرایان معاصر است. بیشتر اهمیت او از نظر اهل هنر و معماری از آن روست که او بیش از دیگر سنت گرایان به هنر پرداخته است. هنرمند اندیشمند و دردمند امروزی در ایران نمی تواند به او بی اعتنا باشد. حتی کسانی که با آرای او مخالفند، گزیری از شناخت دقیق او ندارند؛ زیرا بدون شناخت اندیشه های کسی، نمی توان آن ها را رد کرد. برای شناخت اندیشه های بورکهارت، نخست باید دستگاه فکری او را ترسیم کرد. لازمه این کار، بررسی آثار اوست، حتی آثاری که پیوند آن ها با هنر، تلویحی و غیر مستقیم است. در این مقاله، پس از ذکر زندگی نامه کوتاه بورکهارت، هفت عنوان از مهم ترین کتاب های او را، که نماینده دستگاه فکری اوست، معرفی می کنیم.

معماران، اندیشمندان و محققان معماری در مراتب و حوزه های گوناگونی با نظریه سروکار دارند. از این رو لازم است آنان با اصول و مبادی نظریه و نظریه پردازی و جایگاه آن در تحقیق آشنا باشند. این مقاله خلاصه و برداشتی است از کتاب الفبای ساختمان نظریه، به نحوی که به کار معماران و نظریه پردازان معماری آید. مقاله با تعریف نظریه آغاز می شود. تعریف عناصری که برای فهم و پرداختن نظریه لازم است، یعنی ایده و مفهوم و گزاره، موضوع بخش نخست مقاله را تشکیل می دهد. بخش های آخر مقاله به صورت های گوناگون نظریه، روش آزمودن نظریه و، سرانجام، راهبردهایی برای تحقیق و پدید آوردن مجموعه معرفت هایی اختصاص دارد که دانشمندان بدان اعتماد کنند و در زمره معرفت علمی بپذیرند.