صفه
سال:1383 | دوره:14 | شماره:39 |تعداد مقالات:7

شهرها به مرور زمان رشد و توسعه می یابند و با این توسعه دایما در حال تحول و تغییرند. لازمه هر گونه تحول و تغییری به هم ریختگی و عدم توازن است. به این به هم ریختگی و عدم توازن «مساله» گفته می شود. چنانچه این عدم توازن ضعیف، متوسط یا شدید باشد، می توان بدون اطلاق «مساله»، آن را «بحران» و نهایتا «فاجعه» نامید. ساکنان شهرها و خصوصا مجموعه مدیریت شهری آن به اشکال گوناگون روزمرگی و برنامه ای در صدد حل و فصل این به هم خوردگی و عدم توازن اند. زمان، انرژی و امکانات بسیاری به طور مداوم صرف این امر می شود. به نظر می رسد با تفاوت هایی در محیط های آموزشی نیز وضعیت به همین منوال باشد. می توان گفت که در بیشتر موارد به نوعی در تشخیص و تعیین مسایل مبتلا به شهر دچار ناتوانی و سردرگمی شده ایم و علایم و نشانه های مساله را با خود مساله اشتباه می گیریم. به همین دلیل، در تلاش های خود به منظور برطرف کردن آن به نتیجه نمی رسیم. این مقاله با نگرشی سیستمی، پس از ارایه تعریف ها، ویژگی ها، خصوصیات و انواع مساله به موارد مطرح در شناسایی مسایل شهری، علایم و نشانه های بروز و ظهور مسایل شهری، روش های مواجه با مسایل شهری، سازگاری سیستم شهری و کنترل سیستم شهری می پردازد و در نهایت مدل سلسله مراتبی تشخیص و رویارویایی با مسایل شهری را ارایه می دهد.

روند رو به رشد جمعیت کشور در چند دهه اخیر و جا به جایی های گسترده آن و سیاست هایی که در پی رشد و توسعه کشور اتخاذ شد، مشکلاتی در زمینه مسکن به وجود آورد که از آن با عنوان «بحران مسکن» یاد می شود. در این میان، گروهی که نظرات و آرای آنها عملا بر سیاست های مسکن تاثیر گذار بوده است. ریشه این بحران را در ناتوانایی برای ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا می دانستند و به زمینه های تولید بیشتر مسکن اعتقاد داشتند، اما گروهی دیگر بحران اصلی را فراتر از این موضوع و زاییده درک نادرست از ماهیت سکونت دانسته و به دنبال ارایه راه حل های دیگر بوده اند.در این مقاله سعی شده است تا با روشن کردن ریشه های تاریخی – اجتماعی - اقتصادی مشکل مسکن در ایران، اقدامات و خلاهایی بررسی شود که منجر به بروز این بحران شده است و در پی آن، مدلی علی مرتبط با آسیب های موجود در زمینه مسکن ارایه گردد. سپس با بیان ارتباط و تعامل موجود بین عوامل بروز این بحران، ضرورت جامع نگری در تامین و طراحی مسکن مناسب و پرهیز از ارایه راه حل های انتزاعی و مجرد، به عنوان راهبردی اساسی برای برطرف کردن مشکلات مسکن و خروج از بحران موجود پیشنهاد شود.  

با توجه به کمبود مسکن و سیاست گذاری های اخیر برای تامین آن مطابق الگوی مصرف مسکن در کشور، فضای باز یا حیاط از برنامه طراحی واحدهای مسکونی مستقل حذف یا بسیار محدود شده است. ایجاد شرایط مطلوب، به گونه ای که ساکنان هر محله فضای کوچه را ادامه فضای باز خانه و مکان فعالیت های مکمل زندگی روزمره به شمار آورند، می تواند نقش مهمی در زندگی شهری داشته باشد. فضاهای باز مسکونی، هم از نظر برقراری روابط اجتماعی در مقیاس همسایگی و محله ای و هم از نظر ساختار و سیمای شهر و تامین پیوستگی بافت های مسکونی محله - که واحد اصلی تشکیل دهنده شهرها شمرده می شوند - اهمیت می یابد. وجود سلسله مراتب در فضاهای دسترسی و ایجاد رابطه ای منطقی، منسجم، پیوسته و خوانا بین سه عنصر اصلی ساختمان، معابر و فضاهای عمومی عاملی موثر در هویت بخشی و شناسایی محلات مسکونی خواهد بود. به موازات تکمیل طرح مصوب «اصول طراحی محله های مسکونی در تناسب با شرایط جسمی و روانی کودکان و سالمندان»، پروژه تحقیقاتی «رهنمودهای طراحی فضاهای باز محله های مسکونی متناسب با شرایط سالمندان» در مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن به اجرا در آمد. در این مقاله بخشی از دستاوردهای پروژه مذکور، شامل مبانی و رهنمودهای طراحی فضاهای باز مسکونی ارایه خواهد شد. رهنمودهایی که لازم است در طراحی یا بهسازی فضاهای باز مسکونی در نظر گرفته شوند تا با ایجاد فضاهایی قابل دسترس، ایمن، پویا و زنده، امکان تعامل اجتماعی سازنده فراهم آید.

یکی از حوزه های مهم تحقیق در معماری، تاریخ معماری است. نویسنده این مقاله تحقیق در تاریخ معماری را از نوع تحقیق تفسیری - تاریخی می داند و می کوشد، متناسب با مجال مقاله، این نوع تحقیق را تعریف و حدود و راه کارها و قوت ها و ضعف های آن را آشکار کند. بدین منظور، در مقدمه مقاله در باره تحقیق تفسیری - تاریخی سخن می گوید. این تحقیق نوعی از «تحقیق تفسیری» است که موضوع آن در گذشته روی داده است. در تقسیم بندی کلی تحقیق به دو دسته تحقیق کمی و تحقیق کیفی، تقسیم می شود. اقسام تحقیق تفسیری - تاریخی، بیشتر ذیل تحقیق کیفی جای می گیرد. باب 2 مقاله به بیان روایی در تحقیق تفسیری - تاریخی، شباهت ها و تفاوت های روایت تاریخی و داستان، و مقام خیال در پرداختن به روایت تاریخی اختصاص دارد. مولف مابقی مقاله را در دو مبحث «راهبردی» و «شگردی» (تاکتیکی) تنظیم کرده است. در باب 3 به چهار رویکرد اصلی نظری در تاریخ، به عبارت دیگر، به چهار دیدگاه در فلسفه تاریخ و تاثیر آنها بر تحقیق تفسیری - تاریخی (شامل قانون فراگیر همپل - پوپر، حرکت روح مطلق هگل، ساختارگری لوی - استروس، پساساختارگری فوکو) می پردازد و مثال هایی از برخی از آنها در تحقیق معماری می آورد. در باب 4 از شگردهای گردآوری داده ها تاریخی و سامان دهی و ارزیابی آنها سخن می گوید. باب 5 به شگردهای ارزیابی داده ها و اقسام قراین تاریخی اختصاص دارد. نویسنده در باب 6 نمونه ای جامع از کاربرد شگردهای ارزیابی در بررسی معماری اینکاها می آورد. در باب 7، آخرین باب مقاله، قوت ها و ضعف های تحقیق تفسیری - تاریخی را بررسی می کند.

در این تحقیق ردپای قداست در معماری اسلامی ایران بررسی شده است. به عبارتی، شناسایی عواملی که خاصیت فرازمانی و فرامکانی به این معماری داده است. اشاره به عالم معنا و رمز و راز معنایی دارد و قابل دریافت توسط همه انسان ها در همه اعصار و فرهنگ ها بوده و آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. ویژگی های معماری اسلامی ایران از این نظر عبارت اند از هدفمندی ساختاری، داشتن داستان زندگی، استقرار متناسب یا شان فضا، کمال گرایی، الگوپذیری، رعایت اندازه و تناسبات موزون، قوام یافتگی، رعایت ترجیح و مرجحات، رعایت قناعت و نهایتا پیوستگی با طبیعت، در پایان، معماری معاصر ایران در مقایسه با این ده ویژگی بررسی شده و مهم ترین عواملی که موجب تفاوت بنیادی و ماهیتی آن با معماری اسلامی ایران شده است، یعنی فردگرایی، بی قانونی و غرب زدگی معرفی می شود. سپس با توجه به شرایط موجود، راه حل هایی برای عبور از این مشکل و سوق دادن معماری معاصر به سوی کمال و محسنات معماری سنتی اسلامی پیشنهاد شده است.

طی هشت سال دفاع مقدس ایران در برابر عراق (1359-1367)، با آنکه صدمات انسانی و مادی جبران ناپذیری به کشور وارد شد، تجربیات ارزنده ای در زمینه های گوناگون علمی، از جمله معماری و شهرسازی، به دست آمد. در این خصوص، رشته های مختلفی در طراحی معماری دفاعی موثر با یکدیگر در تعامل بودند، از جمله رابطه «ترس» در حوزه علم روان شناسی و «معماری» در حوزه علوم فنی مهندسی. تجربیات رزمندگان، که به طور مستقیم و پیمایشی در جبهه ها بررسی شد، می تواند در قالب خاطرات، مجددا به روش «تحقیق کیفی» مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و از آن قواعد و دستورالعمل هایی از جمله در طراحی معماری دفاعی به دست آید. در این مقاله نویسنده سعی دارد خاطرات خود را از جبهه، به صورت تحقیق کیفی تجزیه و تحلیل کند. این مقاله شامل دو بخش است که قسمتی از بخش نخست آن در این شماره مجله ارایه شده است. مسلما بهره گرفتن از خاطرات رزمندگان در مباحث علمی و دانشگاهی نو پاست و نیازمند پردازش و توجه بیشتر و پژوهش های گسترده تری است، تا با کشف قواعد علمی از تجارب هشت سال دفاع مقدس و به کار بستن این تجربه ها در طراحی معماری و شهرسازی بتوان صدمات انسانی و مادی بحران های گوناگون، از جمله جنگ، را کاهش داد.

این مقاله نگرشی است تحلیلی بر جایگاه پایان نامه و نحوه داوری آن در روند آموزشی دوره کارشناسی ارشد رشته معماری با تکیه بر مطالعه موردی فارغ التحصیلان دانشگاه شهید بهشتی (ملی ایران) در سال های 1359-1339. هدف از تدوین این مقاله، بررسی نحوه ارزشیابی نهایی فارغ التحصیلان دوره کارشناسی ارشد رشته معماری با توجه به بنیه و توان علمی دانشجو در مدت تحصیل است که در آن همبستگی میان عوامل مداخله گر متعددی همچون استاد راهنمای پروژه، موضوع، نمره و درجه پروژه نهایی، هیات داوران و طول مدت تحصیل، مطالعه شده است. مقاله از دو بخش اصلی تشکیل شده است: بخش توصیفی که به ارایه داده و اطلاعات مربوط به دانشجویان شاغل به تحصیل در سال های مورد مطالعه می پردازد و بخش تحلیلی که وظیفه سنجش همبستگی میان این داده ها و اطلاعات را از طریق روش های مختلف آماری بر عهده دارد.