صفه
سال:1396 | دوره:27 | شماره:76 |تعداد مقالات:9

در باور عمومی، «تقلید کردن» معمولا نقطه مقابل«خلاقیت» تلقی می شود. در حوزه طراحی معماری نیز، که اساس آن را خلاقیت شکل می دهد، دیدگاه اجتناب از تقلید، کم وبیش به چشم می خورد. برخی معلمان با بیانیه هایی مانند «از خودتان خلاقیت داشته باشید و از دیگران تقلید نکنید»، به دانشجویان چنین القا می کنند که تقلید کردن منافی خلاقیت است. در این پژوهش، به روش «مفهوم سازی»با استدلال منطقی بر تاملات نظری و از منظر روان شناسی یادگیری تقلیدی، ردپای تقلید از نیم کره چپ مغز نوآموز طراح، به خلاقیت در نیم کره راست او دنبال می شود و این فرضیه تنویر می گردد که «تقلید درست» راه انداز «خلاقیت» است. در مقاله مفهوم «تقلید ضمنی» مطرح و توجه به آن برای انتقال «دانش ضمنی» مهارت های طراحانه معلم به شاگرد معماری ضروری دانسته می شود. در این تحقیق، پرسش هایی در انتهای بحث می آید که مسیر پژوهش های آینده را با منظور «تقلید درست برای یادگیری طراحی معماری» روشن می کند.

مسکن انعطاف پذیر از موضوعاتی است که امروزه توجه معماران معاصر را به خود جلب کرده است. دستیابی به مسکنی که بتواند در طول چرخه زندگی پاسخ گوی نیازهای متعدد و متغیر کاربران باشد، از بعد اجتماعی و اقتصادی می تواند بسیاری از مسائل مسکن امروز را حل کند. فاکتورهای بسیاری در طراحی مسکن منعطف تاثیرگذار است. یکی از این فاکتورها فضای ارتباطی است که، بدون درنظرگیری درست آن، طراحی بسیار چالش برانگیز رخ می نماید. با توجه به اهمیت انکارناپذیر این فضا در پلان های مسکونی، به منظور افزایش قابلیت انعطاف پذیری در طراحی مسکن، در این پژوهش تمرکز بر روی فضای ارتباطی است و رابطه آن با دیگر فضاهای واحد مسکونی در نمونه های شاخص تحلیل می شود. در پژوهش پیش رو، ابتدا با استفاده از منابع کتابخانه ای، به بررسی جایگاه فضای ارتباطی در مسکن انعطاف پذیر و نظرات پیشگامان این مبحث پرداخته می شود. در گام بعدی، چندین نمونه از پلان های مسکونی تحلیل می گردد.به منظور ایجاد سلسله مراتب در تحلیل نمونه ها و با توجه به اینکه میزان پیچیدگی پروژه های مختلف از دیدگاه انعطاف پذیری یکسان نیست، در این پژوهش سطوح پیچیدگی تعریف و ترتیب بررسی نمونه های موردی بر آن مبنا (از ساده به پیچیده) تنظیم و نقش فضای ارتباطی در هریک از سطوح مختلف تحلیل می شود. درنهایت، با توجه به تحلیل های انجام شده، مجموعه ای از راهکارهای کلی از دیدگاه طراحی فضای ارتباطی در هریک از سطوح انعطاف پذیری بیان می شود. همچنین در می یابیم که سطوح مختلف پیچیدگی در فهم انعطاف پذیری کمک کننده است و آشنایی با سطوح ساده تر فرایند طراحی سطوح پیچیده تر را تسهیل می کند.

انعطاف پذیری در رویکردی عام در معماری سنتی محقق می شده است. در دوران معاصر، هم زمان با پیشرفت های تکنولوژیکی، انعطاف پذیری به صورت رویکردهای متفاوت و متعدد محقق گردید که تا حدی موجد سردرگمی در موضوع گردید.پرسش اصلی این تحقیق این است که قابلیت های بنیادین انعطاف پذیری کدامند و آیا می توان بر اساس این قابلیت ها، تعدد رویکردهای موجود در این زمینه را تحلیل کرد و انتظام بخشید؟ در این راستا هدف در این تحقیق شناخت قابلیت های انعطاف پذیری و تحلیل رویکردهای موجود بر اساس آن ها است تا بر اساس آن، بستر شفاف و روشنی از موضوع فراهم گردد. فرایند تحقیق با طرح مفاهیم و قابلیت ها در انعطاف پذیری آغاز می گردد و بر اساس مفهوم اولیه معرفی شده از قابلیت های سه گانه، رویکردهای سنتی و معاصر بررسی و تحلیل می شود. برای رسیدن به این هدف، در این تحقیق سه قابلیت «اتصال نرم»، «تنوع و تعدد مکان ها» و «مکان های چندعملکردی» مطرح می شود. در هر کدام از این سه قابلیت جنبه ای خاص از انعطاف پذیری مد نظر است: در قابلیت اول به چگونگی ارتباط، در قابلیت دوم به تعداد و مقیاس، و در قابلیت سوم به کیفیت و قابلیت های درونی حوزه های فضایی توجه می شود. از این رو می توان گفت نه تنها این سه قابلیت با هم تعارضی ندارند، بلکه با توجه هم زمان به هر سه قابلیت رویکردی جامع در زمینه انعطاف پذیری ایجاد می شود.

طبیعت و محیط به مثابه الگو و پناهگاهی برای انسان، همواره منبع الهام و به ویژه ارضاکننده حس زیبایی و پاسخ گوی بسیاری از نیازهای زندگی بوده است. «منظر روزانه» نیز، که دربردارنده بسیاری از ویژگی های محیط طبیعی است، در مقیاس های گوناگون زمینه ساز ارتباط انسان و درک شرایط و عناصر پیرامون او می شود. به علاوه، منظر روزانه و جنبه های متفاوت آن در زمان ها و مکان های گوناگون بر تعاملات و فعالیت های روزمره مردم تاثیر می گذارد و در شکل گیری و شناخت بیشتر فرایندهای اجتماعی و مخصوصا ساختارها و عناصر منظر نقش به شدت مهمی دارد. بر اساس مطالعات، با وجود اهمیت ویژگی مناظری که همه روزه در معرض فعالیت ها و روند زندگی مردم در فضاهای شهری است، اما، آن گونه که شایسته است، به اهمیت و نقش این مناظر روزانه در کیفیت بخشی و چگونگی شرایط زندگی شهری توجه نمی شود. میزان توجه متخصصان برنامه ریزی و طراحی، که در تعامل بیشتر با منظر و فضاهای باز و سبز شهری هستند، نیز مورد سوال است. از آنجا که رابطه مطلوب و معنی دار میان مردم و محیط طبیعی و منظر در فعالیت های روزانه زندگی همانند گذشته نیست، هدف در این پژوهش تبیین مفهوم و جنبه های اصلی منظر روزانه و تاثیر آن بر ادراک انسانی از دیدگاه معماری منظر است و برای ارزیابی بصری منظر روزانه، مورد پژوهی بخشی از مسیر تردد دانشجویان در محدوده خوابگاه کوی دختران دانشگاه شهید بهشتی تعیین شد. بر اساس روش ترکیبی کیفی و کمی، برای شناسایی خصوصیات منظر و به طور خاص سنجش ویژگی های منظر روزانه، با تکیه بر نظریه های متخصصان و صاحب نظران رشته، تصویر ذهنی 40 نفر از دانشجویان دختر ساکن خوابگاه، مخاطبین اصلی منظر روزانه در این مکان، ارزیابی شد. بدین ترتیب، داده های حاصل از پیمایش میدانی جامعه مورد مطالعه نیز با استفاده از روش آنتروپی شانون تجزیه وتحلیل شد. یافته های پژوهش، ضمن مشخص کردن برخی جنبه های مهم منظر روزانه و تدقیق ویژگی های ادراک آن، نشان داد که برای دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی مولفه های کیفی خوانایی با ضریب اهمیت 0.25105، پیچیدگی با ضریب اهمیت 0.25025، پیوستگی با ضریب اهمیت 0.25020، و رمز و راز با ضریب اهمیت 0.24848 به ترتیب بیشترین اولویت را در میان افراد مورد آزمون دارند. بدیهی است که نتایج پژوهش، با تعیین اولویت های استفاده کنندگان در مولفه های منظر روزانه و در زمینه فعالیت های معماری، معماری منظر، و طراحی شهری، می تواند به توسعه و تعمیم اهداف کیفی و کمی محیطی در فرایند برنامه ریزی و طراحی فضاهای شهری کمک کند.

تجربه انسان از محیط شهری از طریق کانال های حسی متعدد بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی، و لمسی، صورت می گیرد. وسعت و عمق تجارب حاصله تحت عنوان مفهوم کلی «غنای حسی» قابل بررسی است. با وجود این تاکنون به شهرها بیشتر از جنبه حس بینایی توجه شده و به سایر حواس توجه کافی نشده است و به این ترتیب تجربه غنای حسی در شهرها کم و ضعیف است. گرچه تجربه حس بینایی نیز، با وجود جلب توجه بیشتر نسبت به سایر حواس، همچنان در شهرها ضعف های بسیاری دارد. برای حل این معضل در وهله نخست باید بتوان محرک های حسی گوناگون را در شهر ثبت کرد تا در گام بعدی به رفع کاستی های مربوط به هرکدام از آن ها پرداخت. به این ترتیب هدف از پژوهش پیش رو علاوه بر بیان اهمیت دریافت های حسی متنوع در فضاهای شهری، معرفی روشی مناسب برای برداشت سطح کیفی غنای حسی در فضاها است. از این رو، پس از معرفی پیشینه مطالعات انجام شده در این زمینه و معرفی روش هایی که در سطح جهان برای برداشت و ثبت حواس در شهرها صورت گرفته است، به منظور کاربردی کردن آن در فضاهای شهری، خیابان گلشهر در شهر کرج نمونه موردی این پژوهش شد و پس از آن روش پیشنهادی محقق برای برداشت سطح کیفی غنای حسی تحت عنوان «روش ترکیبی حس سنجی محیطی» معرفی شده است. کاربرد این روش برای برداشت سطح کیفی غنای حسی در شهرهای ایران منجر به حساسیت هرچه بیشتر طراحان شهری نسبت به همه کیفیت های حسی محیط می گردد و از این طریق، بعدی از منظر شهری، که اغلب نادیده گرفته می شود، بهبود خواهد یافت.

اولین جرقه های حضور پیاده راه ها در شهرها در دهه های 1940 و 1950 میلادی و به منظور حفظ و سامان دهی بافت های تاریخی ایجاد شد. پس از آن با تسلط اتومبیل بر زندگی شهرنشینی و نمایان شدن معضلات ناشی از آن، جنبش های پیاده راه سازی در سراسر جهان در دهه های 1960 و 1970م آغاز شد و تاکنون ادامه دارد. در ایران نیز با تاخیر زمانی این جنبش شکل گرفته و در حال حاضر، در بسیاری از شهرها، محورهای شهری به پیاده راه ها تبدیل می شوند، اما در این میان محورهایی هستند که پروژه پیاده راه سازی آن ها با شکست مواجه می شود. در این مقاله علل شکست این پروژه ها در ایران شناسایی می شود. پیاده راه هفده شهریور در کلان شهر تهران مورد مطالعه این مقاله است. به منظور شناخت علل شکست این پروژه پیاده راه سازی، برخلاف مطالعات پیشین، این پروژه از دو جنبه محتوایی (کیفیت فضای پیاده راه) و رویه ای (رویه ساخت پیاده راه) تحلیل شده است. در اینجا روش پژوهش تئوری زمینه ای است که در خلال آن با 15 نفر از کسبه، ساکنین محل، و دست فروشان مصاحبه نیمه ساختاریافته شده است. در بعد محتوایی و رویه ای تلاش شده، تا بر اساس مصاحبه ها و اسناد مرتبط با پروژه، کدها، مقوله ها، کلان مقوله ها و مقوله هسته ای شناسایی شود. در بعد محتوایی، کدها حول محور کیفیات محیطی پیاده راه و در بعد رویه ای کدها دال بر معیارهای اخلاقی در چهار مرحله چرخه حیات پروژه (مرحله آغازین، برنامه ریزی، طراحی، اجرا، ارزیابی، و کنترل) هستند. «نبود فهم مشترک از چرخه حیات پروژه در نظام مدیریت شهری» و «کافی نبودن خلاقیت در طراحی و برنامه ریزی پیاده راه» به ترتیب مقوله های هسته ای بعد رویه ای و محتوایی پروژه هفده شهریور هستند که در کنار یکدیگر مهم ترین عوامل شکست پروژه پیاده راه سازی هفده شهریور را شکل می دهند.

بازار به مثابه قلب شهر ایرانی نه تنها نمود ابعاد اجتماعی فرهنگی اقتصادی شهر، بلکه مهم ترین فضای شهری و بستر استخوان بندی شهر ایرانی است. در دهه های اخیر توسعه های نسنجیده و زوال بافت مرکزی شهرها حیات کالبدی، اقتصادی، و اجتماعی بازارها را نیز دچار نقصان کرده است که مهم ترین چالش بازآفرینی شهری به شمار می آید.در این پژوهش، با هدف احیای مهم ترین عنصر استخوان بندی فضایی ادراکی شهر تاریخی، به منظور بازآفرینی شهری، باب مطالعات عمیق تر ریخت شناسی بازار ایرانی با مطالعه بازار شیراز و کرمان گشوده می شود. در این مطالعه با روش کیفی و به صورت توصیفی تحلیلی در گام نخست با داده های منتج از مطالعات کتابخانه ای و مشاهده نقشه ها، بازار شیراز و کرمان را بر اساس نظریه های فضایی شهر ترانسیک (1986) تحلیل و سپس در گام دوم با مصاحبه عمیق با ده تن از ساکنان شیرازی و یازده تن از ساکنان کرمانی، با انتخاب به روش گلوله برفی، معنای بازار را با تکنیک «تحلیل محتوا» استخراج می شود. نتایج نشان می دهد که بازار ایرانی در نظریه توده فضا به مثابه یک «فضای شهری سخت» دارای الگوی سازمان دهی محوری و زاویه دار است که در شهر به مثابه یک بلوک درشت شهری، همراه با فضاهای باز هندسی، درون خود مانند آرماتور شهری عمل می کند. در نظریه پیوند فضایی نیز بازار به مثابه «فرم گروهی» و«مگافرم» شناخته می شود که مهم ترین بستر ارتباطی شهر قدیم را مفصل بندی کند. در نظریه مکان نیز بازار مهم ترین عنصر تاریخی و نشانه ای برای ساکنان شهرهای تاریخی است که فرم کالبدی منحصر به فرد، مصالح و سبک معماری و ماوای فعالیت های خریدوفروش و کانون گردشگری شهری دارد. نتایج این پژوهش می تواند به راهکارهای طراحی برای طراحان و برنامه ریزان در بازآفرینی شهری منجر شود.